ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ
Ամերիկացի մասնագէտները դեռեւս մի քանի տասնամեակ առաջ բոլոր տեսակի յարաբերութիւններում` միջանձնային, քորփորաթիվ, ներքաղաքական, միջազգային, առանձնացրել են հիմնականում երեք տիպի մոտելներ. «պարտուել-պարտուել», «յաղթել-պարտուել» եւ «յաղթել-յաղթել» (win-win): Առաջինը անմեղսունակների համար է. օրինակ` ամուսինները բաժանւում են, եւ դատարանը որոշում է, որ ամուսինը պէտք է իր մեքենան վաճառի եւ ստացած գումարը տայ նախկին կնոջը: Այդ որոշումից դժգոհ տղամարդն իր 100 հազար տոլարանոց մեքենան վաճառում է 5 տոլարով, որը եւ յանձնում է նախկին կնոջը: Մէկը մնում է առանց մեքենայի, երկրորդը` առանց գումարի, երկուսն էլ պարտւում են:
Աշխարհում յարաբերութիւնները, որպէս կանոն, հիմնուած են «յաղթել-պարտուել» մոտելի վրայ: Օրինակ` ինձ ամէն օր «յաղթում են», նոյնիսկ կ՛ասէի` «ջախջախում են» բազմաթիւ ընթերցողներ, որոնք ցոյց են տալիս, թէ որքան սխալ եւ յիմար բաներ եմ ես գրում` դրանով, իրենց կարծիքով, ինձ լուրջ հոգեբանական հարուածներ հասցնելով: Կամ` մէկը շուկայում 100 դրամանոց ապրանքը վաճառում է 1000 դրամով, եւ դրանով «յաղթում է միամիտ յաճախորդին: Կամ` ամուսինը ստիպում է կնոջը գնալ մի տեղ, որտեղ վերջինս չի ուզում գնալ, այսպէս ասած` «կոտրում է նրա դիմադրութիւնը» եւ դրանով «յաղթանակ է տօնում»: Եւ այդպէս է ոչ միայն միջանձնային յարաբերութիւններում, այլեւ աշխարհի մակարդակով: Հիմա պարզ է, չէ՞, թէ ինչո՛ւ է աշխարհն այդքան անկատար: Ի հարկէ, նոյնը մենք հանդիպում ենք ներքաղաքական կեանքում: Ընդդիմութիւնն ու իշխանութիւնը Հայաստանում ձգտում են իրար ոչնչացնել, այսինքն` յաղթանակ տանել մէկը միւսի նկատմամբ: Ընդ որում, առաջինն ասում է, որ դա կը լինի «ժողովրդի» յաղթանակը, որ նրանք ուզում են «իշխանութիւնը վերադարձնել ժողովրդին» եւ այլն, բայց երբ որեւէ քաղաքական գործիչ արտասանում է «ժողովուրդ» բառը, կարող էք չկասկածել, որ նա ձեւեր է թափում: Իշխանութիւնն էլ ասում է, որ նա ամենեւին նպատակ չունի ոչնչացնել ընդդիմութեանը, նա «շահագրգռուած է ուժեղ, ազդեցիկ ընդդիմութիւն ունենալու հարցում», բայց դա էլ է սուտ, եւ իշխանութեան քայլերը վերջին 24 տարում ճիշդ հակառակն են վկայում: Լուծումը ոչ թէ փոխզիջումների գնալն է, ինչպէս կարող է առաջին հայեացքից թուալ, այլ այնպիսի համատեղ նպատակներ գտնելը, որտեղ երկուսն էլ յաղթելու են: Ազրպէյճանցիներն ուզում են «յաղթել» մեզ, այսինքն` ֆիզիքապէս ոչնչացնել կամ տեղահան անել Արցախում ապրող հայերին, մեր յաղթանակն էլ, հաւանաբար, կը լինի այն, որ նրանք «ձեռ քաշեն» իրենց այդ մտադրութիւնից: Այս մակարդակի վրայ մեր վէճը կարող է տասնամեակներ տեւել: Արդեօք մեր ժողովուրդներն ունե՞ն մի օրակարգ, որը համատեղ իրականացնելով` հաւասարապէս շահելու են: Եթէ` այո՛, ապա Արցախի խնդիրը երբեւէ կը լուծուի: «յաղթել-յաղթել» մոտելի լաւագոյն օրինակն էր անցած շաբաթ Զուիցերիայում «վեցեակի» եւ Իրանի միջեւ ձեռք բերուած շրջանակային համաձայնագիրը: Պատժամիջոցները վերացնելու դէպքում Իրանի տնտեսութիւնը, որը հզօր ներուժ ունի, կը սկսի ազատ շնչել, ինչից շահելու են թէ՛ բուն Իրանը եւ թէ՛ նրա հարեւանները (նաեւ մենք, եթէ ճիշդ աշխատենք): Ռուսաստանը նոյնպէս Իրանի հետ ունի շատ ամուր քաղաքական եւ տնտեսական կապեր եւ կը կարողանայ մի շարք ծրագրեր իրականացնել, այդ թւում` հիւլէական կայանների կառուցման ուղղութեամբ: Նաւթի գինը, ճիշդ է, շարունակելու է ընկնել, բայց մեր ռազմավարական գործընկերները վաղ թէ ուշ պէտք է հասկանան, որ չի կարելի ամբողջ տնտեսութիւնը կառուցել կազ եւ նաւթ վաճառելու վրայ: Արեւմուտքն էլ կ՛ազատուի Իրանի միջուկային ծրագրի հետ կապուած իր վախերից եւ բարենպաստ բեմագրութեան դէպքում պատմական մօտ ապագայում կարող է տնտեսական լաւ գործընկեր ունենալ: Ինչ ուզում էք ասէք` «յաղթել-յաղթել» մոտելը կիրառելու համար պէտք է հոգեւոր եւ մտաւոր աւելի բարձր մակարդակ:
«Առաւօտ» օրաթերթ
