ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ
Սփիւռքահայ գրող, մտաւորական, ազգային գործիչ եւ փնտռուած բանախօս Յակոբ Պալեանի մէկ նոր գիրքն է այս` «Գիր, բառ, խօսք, մարդանալ հեռուով եւ մօտով»: Գիրքը լոյս տեսած է մեկենասութեամբ դպրոցաշէն բարերար, Գէորգ Հայկ Արապեանի, Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» տպարանէն:
Հատորը կը պարփակէ բազմաթիւ գիրքերու գրախօսականներ եւ գրադատական յօդուածներ` հայերէն եւ ֆրանսերէնով գրուած գիրքերու վերաբերեալ, նաեւ` թարգմանութիւններ:
Յակոբ Պալեան ամենայն հարազատութեամբ եւ սրտցաւ խոհերով կը քննարկէ տուեալ հատորները եւ հայ գիրքին եւ հայ գրողին ճակատագրուած անտարբերութիւնը, որ ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ` հայոց աղճատումը եւ հայ գիր ու գրականութեան լեզուին հանդէպ ներկայի մեղանչումը:
Քանի մը տասնեակ գիրքերու եւ գրողներու մասին խորհրդածութիւններ, անցեալի եւ ներկայի հայ գիրքին եւ գրականութեան վերաբերեալ մտահոգութիւններ:
455 էջերէ բաղկացած պատկառելի հատոր մը, ուր զետեղուած են 90-ական թուականներէն սկսեալ հեղինակին կատարած գրադատումները` առանց խորանալու այս գիրքերուն բովանդակութեան մէջ: Նոյն ատեն կը պախարակէ հայ գիրքին անտէր մնացած ըլլալը, մասնաւորաբար` վերջին 20-ամեակը, երբ համացանցը իր վճռական խօսքը տարածեց հայ գիրքին ու գրականութեան մոռացութեան:
Յ. Պալեան օրինակներով կը մատնանշէ կարգ մը ցաւեր այս կապակցութեամբ: Օրինակի համար, կրկնութեան գնով, չորս անջատ յօդուածներու մէջ յիշած է բանաստեղծ Զուլալ Գազանճեանի վերաբերումը, երբ ան միայն 200 օրինակ գիրք լոյս ընծայած է իր բարեկամներուն նուէր տալու համար, այս երեւոյթը ցաւագին կերպով կրկնած է մատնանշելու համար, թէ ի՛նչ աստիճանի անկում կրած է հայ ընթերցողին գիրքին հանդէպ ունեցած տրամադրութիւնը: Ան կ՛ափսոսայ տպուած հիանալի հատորներու համար, որոնք բանտարկուած կը մնան տուներու եւ ակումբներու գրադարաններու մէջ: Ան տեսած է փողոցը թափուած գիրքերը, որոնց տէրերը ուրիշ ճար չեն գտած ձերբազատելու համար:
Ան կը յիշէ Բենիամին Թաշեանը, որուն գրած «Թիւրն ու թերին» գիրքին մէջ, լայնօրէն բացատրուած են հայերէնախօսութեան եւ գրաճանաչութեան մասին հիանալի մատնանշումներ` սորվելու համար:
Յ. Պալեան միայն հայ գրականութեամբ չի հետաքրքրուիր, այլեւ` օտար գրականութեամբ, մասնաւորաբար` «Նոպէլեան գրական մրցանակ»-ի, արժանացած հեղինակներու գործերով, որոնցմէ թարգմանաբար էջեր ներկայացուցած է այս հատորին մէջ, օրինակ` Ժան-Մարի Կիւսթաւ, Ֆրանսուա Մորիաք, «Զրոյց Ալեքսանտր Սոլիժենցինի հետ», Մանուէլ Վալս, Ֆրանչեսքօ Փեթրարք, Հերման Հեսս, որոնց մասին Պալեան հիացումով կ՛արտայայտուի եւ ընթերցողը եւս մասնակից կը դարձնէ իր զգացած հոգեմտաւոր խնդութեան:
Այս հատորին հեղինակը ամենայն խղճմտութեամբ թարգմանութիւններ կատարած է բանաստեղծուհի Հուրի Իփէկեանի ստեղծագործութիւններէն` նոյն ատեն խօսելով մոռացութեան մատնուած բանաստեղծուհիին կենսագրութեան մասին:
Հայ գիրքին հանդէպ ներկայի անտարբերութիւնը կը վերաբերի ընտանեկան մթնոլորտի, հայոց լեզուի ուսուցիչին եւ հայ դպրոցին, որոնք եթէ հարկ եղած ջանասիրութիւնը ցոյց տան, այս սրբագրելի կացութենէն կրնանք մասամբ փրկուիլ: Քանի մը յօդուածներու մէջ շեշտած է այս պարագան, երանի թէ իր միտքերը հասնէին համացանցին սիրահարած անգէտներուն: Պալեան չէ յոգնած անդադար շեշտելու այս ճշմարտութիւնը` նոյն ատեն ողբալով տուներու, ակումբներու, դպրոցներու գրադարաններուն մէջ պահ դրուած հատորներուն որբացումը:
Հեղինակը իր այս բազմատեսակ թեմաներով եւ միեւնոյն ատեն հայ գիրքին եւ գիրին ճակատագիրը շեշտելով, ուղղութիւն կու տայ ընթերցողին` խելքի գալու, սիրելու հայոց լեզուն, գիրն ու գրականութիւնը, ապրելու համար արեւմտահայերէնի մեսրոպաշունչ գեղն ու հմայքը: Ան խօսքը կ՛ուղղէ նաեւ մեր ղեկավար դասուն, որպէսզի հետաքրքրուի անկումի ճամբան բռնած հայոց լեզուին հայ «Գիր, բառ, խօսք»-ին տիրական պահպանման, կորուստէ փրկելու համար հայ ազգին լինելութեան թարգման հայոց լեզուն, հայ գիրքը եւ հայ մշակոյթը:
Յիշենք նաեւ, որ Յ. Պալեան օտար լեզուներով գրող հայ գրողը չի նկատեր, այլ` օտար գրող: Հայ գրականութիւնը կը շնչէ ու կ՛ապրի միայն հայ լեզուով, հայերէն տառերով: Շնորհակալութի՛ւն Յ. Պալեանին, իր այս սքանչելի նուէրին համար:
