Ստորեւ կը ներկայացնենք «Ակօս» թերթի հայկական բաժնի խմբագիր Բագրատ Էստուքեանի armedia.am-ին հետ հարցազրոյցը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.-Ի՞նչ նպատակով ժամանած էք Երեւան:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Երեւան կ՛այցելեմ 2 քիւրտ պատմաբաններու` Նամըք Տինչի եւ Այհան Իշըքի հետ, որոնք այստեղ պիտի ներկայացնեն իրենց գիրքը: Նամըք Տինչ եւ Փարիզի մէջ ապրող անոր ընկերը` Ատնան Չերիք, Ցեղասպանութեան մասին Տիգրանակերտի մէջ հաւաքուած բանաւոր պատմութիւններէն հիւսուած գիրք խմբագրած են: Ատիկա բանաւոր պատմութիւններու յստակ շարադրութիւն չէ, այլ քաղուածքներ է այդ բանաւոր պատմութիւններէն: Գիրքին խորագիրն է «Հարիւրամեայ ախը»: Գիրքին մէջ ներկայացուած է, թէ 1915 թուականին ի՛նչ պատահած է Տիգրանակերտի մէջ:
Ցեղասպանութեան մասին Տիգրանակերտի քիւրտերու յուշերը դարձած են այս գիրքին նիւթը:
Անոնք Տիգրանակերտի մէջ խօսած են 70 քիւրտերու հետ` եւ զարմանքով արձանագրած, որ Տիգրանակերտի մէջ 1915-ին մասին յիշողութիւնները շատ թարմ են` հակառակ Ցեղասպանութիւնը ուրանալու, ժխտելու Թուրքիոյ պետական քաղաքականութեան: Տիգրանակերտի օրինակը ցոյց տուաւ, որ Ցեղասպանութեան մասին յիշողութիւնը շատ վառ է, դէպքերը մանրամասնութեամբ կը յիշուին, զրոյցներու ընթացքին մարդիկ անուններ կը նշեն եւ այլն:
Բացի այդ` հեղինակները մտադիր են նմանօրինակ աշխատանք կատարել Վանի մէջ: Անոնք կ՛ուզեն այժմ Վանի մէջ բնակող քիւրտերուն հարցնել 1915 թուականի մասին, ապա` Հայաստանի մէջ ապրող վանեցիներուն հարցնել իրենց յիշողութիւններուն մասին:
Հ.- Քաղաքական մակարդակի վրայ ի՞նչ դիրքորոշում ունին քիւրտերը Հայոց ցեղասպանութեան հարցին վերաբերեալ:
Պ.- Քիւրտերը միայն մէկ կուսակցութիւն չունին, անոնք քանի մը հատ են: Քրտական իշխող քաղաքական միտքը շատ բարեացակամ է հայերու նկատմամբ, որովհետեւ լեցուն է հայերու նկատմամբ մեղանչման, զղջման զգացումներով: Անոնք կը գիտակցին իրենց նախնիներուն ունեցած դերակատարութիւնը Հայոց ցեղասպանութեան մէջ :
Հ.- Ինչպիսի՞ն են տրամադրութիւնները Թուրքիոյ մէջ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի նախօրէին: Արդեօ՞ք կրնանք ըսել, որ թուրք հասարակութեան ծիրին մէջ աշխուժացած են քննարկումները Ցեղասպանութեան շուրջ:
Պ.- Ո՛չ, չենք կրնար: Ատիկա կրնանք ըսել միայն մտաւորական որոշ զանգուածի մը համար: Ցեղասպանութիւնը ընդունող, խոստովանող, մեղանչող եւ ներողութիւն խնդրող զանգուած կայ, սակայն ասիկա չի վերաբերիր բոլոր թուրքերուն:
Շատ կարեւոր է, թէ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին նուիրուած ձեռնարկները ինչպէ՛ս կը ներկայացուին թուրքերուն, որովհետեւ պետութեան դիրքորոշումը յստակ է եւ յայտնի բոլորիս: Հետեւաբար շատերու համար այդ դիրքորոշումը գոհացուցիչ է, եւ անոնք կը հետեւին այդ դիրքորոշման: Մենք կը կարծենք, որ այս տարի ապրիլի 24-ին Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու ոգեկոչման ձեռնարկները աւելի զանգուածային պէտք է ըլլան, աւելի մեծ թիւով մարդիկ պէտք է մասնակցին: Թուրքիոյ «Մարդու իրաւունքներու միութիւնը» թրքական 28 քաղաքներու մէջ կազմակերպած է ձեռնարկներ, որոնցմէ երկուքին մէջ, հանրահաւաքէն բացի, նաեւ քայլարշաւ պիտի կատարուի: Ես կը կարծեմ, որ այս բոլոր ձեռնարկները որոշ հետաքրքրութիւն պէտք է յառաջացնեն, որովհետեւ ատոնք բնականաբար պէտք է լուսաբանուին տեղական լրատուամիջոցներու կողմէ:
Նախապէս «ցեղասպանութիւն» բառը գործածելը անգամ յանցանք կը համարուէր, այսօր արդէն անցած ենք այդ սահմանը, մարդիկ աւելի համարձակ կերպով կը խօսին, կը գրեն եւ աւելի համարձակ բանավէճ կը կատարեն: Թուրքիոյ մէջ այս թեմայի բացայայտ եւ համարձակ շօշափումը կարեւոր յառաջխաղացք է մեզի համար: Միւս կողմէ, սակայն, պետութիւնը կը շարունակէ իր ժխտողական քաղաքականութիւնը:
Հ.- Որոշ մասնագէտներ կը կարծեն, որ իշխող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը Հայաստանի համար աւելի նախընտրելի է, քան ազգայնականները: Որքանո՞վ իրական է այս տեսակէտը:
Պ.- Ասիկա որոշ չափով իրականութեան համապատասխանող տեսակէտ է, որոշ չափով ալ` ոչ: Այս կուսակցութիւնը իշխանութեան գլուխ եկաւ` յաղթահարելով ազգայնական կարծրատիպերը: Անոնք իշխանութեան եկան` ըլլալով ընդդիմադիր շարժում: Սակայն անցեալ 12 տարիներու ընթացքին անոնք հետզհետէ դուրս եկան այդ ընդդիմադիր դիմագիծէն եւ դարձան նոյնը` իւրացնելով պետութեան նախկին կարծրատիպերու կարեւոր մէկ մասը: Այս իմաստով, ճիշդ է, որ իրենք որոշ չափով յաղթահարեցին ազգայնական, քեմալական գաղափարախօսութիւնը, սակայն կարելի է ըսել, որ իրենք ալ որոշ չափով կիսեցին այդ գաղափարախօսութիւնը: Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը այլեւս ընդդիմադիր շարժում չէ, հետեւաբար յառաջդիմական չէ, հակառակը` յետադիմական, պահպանողական է:
