ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ
Վահագն Դաւթեանի նշանաւոր բանաստեղծութիւններէն մէկն ու մէկը կրնաք յիշել ապահովաբար, բայց կրնա՞ք մտաբերել իր ծննդավայրին անունը…
1922-ին իր աչքերը ո՞ր երկնքին տակ բացած էր բանաստեղծը:
Անմիջապէս պատասխանեմ` ԱՐԱԲԿԻՐ:
Արաբկիրը յիշեցի, որովհետեւ այսօր իմ ձեռքին տակ է Արաբկիրի եւ յարակից գիւղերու հայր. միութեան «Ծրագիր-կանոնագիր»-ը (տեսնել կցուած նկարը): Այս պրակը Մարսէյի մասնաճիւղին հրատարակութիւնն է (1926), եւ հաւանաբար նմանօրինակ պրակներ ունեցած են նաեւ Ամերիկայի, Արժանթինի ու Միջին Արեւելքի արաբկիրցիներն ալ:
Ո՞ւր կը գտնուի Արաբկիրը:
Խարբերդէն դէպի արեւմուտք եւ Մալաթիայէն 30 քմ դէպի հիւսիս, Ակն գիւղաքաղաքին բաւական մօտիկ: Այս շրջանը, աւելի լայն գօտիով, պատմականօրէն կը կոչուէր Փոքր Հայք, որ թէեւ մաս չէր կազմեր բուն Հայաստանին («Մեծ Հայք»), սակայն հայաբնակ էր լայն համեմատութիւններով:
Արաբկիրի գաւառակին հայութեան թիւը Եղեռնի նախօրէին կը գնահատուէր 18,000-ով: Այս թիւին աւելի քան 11,000-ը կ՛ապրէր բուն իսկ Արաբկիր քաղաքին մէջ եւ կը կազմէր նոյն քաղաքին բնակչութեան ընդհանուր թիւին կէսը: Գաւառակը ունէր 15-ի չափ զուտ հայաբնակ գիւղեր ալ, ինչպէս` Մաշկերտը, Վանքը (ուր ծնած է ամերիկահայ գրող Թորգոմ Փոսթաճեան), Ծագը, Շեփիկը, Ամպրկան, Սաղմկան, Անջրդին (ուրկէ կը սերէին Հալէպի համբաւաւոր «Օթել Պարոն»-ին տէրերը` Մազլումեան եղբայրները)…:
Արաբկիր նշանաւոր էր իր թութով ու խաղողով: Ունէր իր սեփական բարբառը:
Արաբկիրցիներ աշխարհի ամբողջ տարածքին ունեցեր են հայրենակցական միութիւններ եւ համապատասխան աշխուժ գործունէութիւն:
1925-էն սկսեալ Ամերիկայի մէջ կանոնաւոր կերպով լոյս ընծայեր են «Նոր Արաբկիր» տեղեկատու պարբերականը, թերեւս մինչեւ 70-ականներ: Պէյրութի ու Հալէպի մասնաճիւղերն ալ 1940-ական թուականներուն հրատարակեր են «Ոսկեգետակ» տարեգիրքի քանի մը թիւեր` Սարգիս Բախտիկեանի խմբագրութեամբ: Բախտիկեան, որ յետոյ կիլիկեան ուխտի միաբաններէն դարձաւ` վերակոչուելով Ներսէս վրդ., հմուտ էր իր հայրենի երկրին պատմութեան ու հեղինակած էր շրջանի գիւղերուն, աշուղներուն եւ հեքիաթներուն վերաբերեալ առանձին ուսումնասիրութիւններ:
Եւ վերջապէս, 1969-ին Նիւ Եորքի մէջ լոյս տեսած է «Պատմութիւն հայոց Արաբկիրի» ծաւալուն հատորը` Անդրանիկ Փոլատեանի աշխատասիրութեամբ:
Սա՛ պահուն, յամի տեառն 2015, Արաբկիրէն ի՞նչ մնացած է մեզի:
Քաղաքն ու գիւղերը հայաթափուած են դար մը առաջ, բարբառը մոռցուած է, հայրենակցական միութեան մասնաճիւղերը լուծարուած են գրեթէ ամբողջովին…
Բարեբախտութիւն է, որ դեռ կը գոյատեւէ Երեւանի մերձակայ Նոր Արաբկիր աւանը… Տխո՜ւր պատմութիւն…
