Եւրասիական Հեռանկարներ

ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀԲԱԶԵԱՆ

Երկու ամսից քիչ աւելի է ինչ կեանքի իրաւունք է ստացել Եւրասիական տնտեսական միութիւնը: Բնականաբար մեծ է հետաքրքրութիւնը տեսնելու յստակ արդիւնքներ: Ի հարկէ կարճ ժամանակահատուածում շօշափելի տուեալներ արձանագրելը դժուար է, մանաւանդ երբ զգալի է, որ մասնակից բոլոր կողմերի մօտ էլ նկատւում է, այսպէս ասած, զգուշաւոր սպասման տրամադրութիւն: Ակնյայտ է, որ միութեան ծնունդը յայտարարելուց յետոյ էլ մեծ աշխատանք կայ օրէնսդրական համակարգը ամբողջացնելու ուղղութեամբ, ինչը պէտք է ապահովի համարկուող միասնական տնտեսական շղթայի սահուն եւ ներդաշնակ աշխատանքը:

Պէտք է նշել, որ արագ արդիւնքների ձեռք բերմանը խոչընդոտող էական հանգամանք հանդիսացան Ռուսաստանի դէմ կիրառուած միջոցառումները, որոնք լուրջ արժեզրկման ենթարկեցին այս եւ ոչ միայն այս երկրի ազգային արժոյթները:

Այնպէս, որ ռուս ձեռներէցներն ու պաշտօնեաներն անգամ դեռեւս դժուարանում են մեծածաւալ առեւտրային գործարքների շուրջ որոշակի գնային պայմաններ ճշդել:

Ինչ վերաբերում է քաղաքական հենքով տնտեսական այս միութեան հեռանկարին, ապա, ինչպէս յայտնի է, յատկապէս միութեանը միանալու Հայաստանի նախագահի 2013 թուականի սեպտեմբերի 3-ի յայտարարութիւնից յետոյ, դրա վերաբերեալ կողմ եւ դէմ բազմաթիւ յօդուածներ են գրուել: Այսօր նոյն թեմային անդրադառնալն ի հարկէ անիմաստ է, քանի որ յղացուած գաղափարը գործնական ընթացքի մէջ է այլեւս: Հայկական կողմի համար կարեւոր պէտք է լինի քննարկել եւ թիրախաւորուած ծրագրեր մշակել Եւրասիական տնտեսական միութիւնից Հայաստանի ակնկալիքների վերաբերեալ:

Անցած ամիսների, յատկապէս ռուս փորձագէտների վերլուծութիւններում կրկնուել է այն ուշագրաւ միտքը, թէ Հայաստանն այնքան կը ստանայ նոր միութիւնից, որքան կարող է վերցնել:

Հետեւելով միութեան ձեւաւորման շրջանում տեղի ունեցող իրադարձութիւններին ակնյայտ էր, որ Պիելոռուսիան ու Ղազախստանն իրենց հերթին, տարբեր խնդիրներ յարուցելով, ձգտում էին ի սկզբանէ առաւելագոյնը «պոկել» այս մեծ գործարքից: Յանուն ճշմարտութեան պէտք է ասել, որ Հայաստանը եւս այս ուղղութեամբ ջանքեր էր գործադրում եւ որոշակի ձեռքբերումներ անշուշտ ունեցել է:

Ակնյայտ է թւում մէկ բան, իսկապէս էլ Եւրասիական տնտեսական միութիւնից ակնկալուող շահաբաժինների չափը, հետագայում եւս, պայմանաւորուած է լինելու կողմերի գործունէութեամբ, հետեւողականութեամբ, սեփական հնարաւորութիւնների նկատմամբ հետաքրքրութիւն ստեղծելով:

Ակնյայտ է, որ դանդաղ շտապելու այս առաջին փուլում, հայկական կողմը, առայժմ գործընկերներին պատրաստւում է առաջարկել իր գիւղմթերքը (պտուղ-բանջարեղէն, միս, ձուկ եւ այլն), խօսւում է վերամշակող արտադրութեան եւ թեթեւ արդիւնաբերութեան ճիւղերի զարգացման եւ ինչ-ինչ, աւելի մասնաւոր ծրագրերի մասին:

2014 թուականին, տեղական իշխանութիւնների մակարդակով, գործնական այցեր եղան Հայաստանի եւ Ռուսաստանի առանձին մարզերի միջեւ` հորիզոնական կապեր ձեւաւորելու նպատակով: Գուցէ գոյութիւն ունեն ինչ-ինչ այլ հեռանկարային ծրագրեր, որոնց մասին բարձրաձայն չի խօսւում` քանի դեռ դրանք գտնւում են նախնական ուսումնասիրութիւնների փուլում: Օրինակ` առանձին քայլեր են արուել ռազմարդիւնաբերական համագործակցութեան ոլորտում: 2014 թուականին հրապարակում եղաւ այն մասին, որ Հայաստանում պէտք է ստեղծուի Ռազմարդիւնաբերութեան պետական կոմիտէ: Եթէ իսկապէս նման առանձին պետական մարմին է ձեւաւորուելու, հնարաւոր է, որ շատ աւելի ծաւալային նախատեսումներ կան այս ոլորտի համար: Միւս կողմից` հետաքրքրութեան որոշակի դրսեւորումներ են եղել Հայաստանի գիտական եւ «արհեստագիտական» հնարաւորութիւնների նկատմամբ:

Ի հարկէ վերը ակնարկուած ուղղութիւնները կարեւոր են մեզ համար, սակայն աւելի կարեւոր է նախ ճշդել, թէ Հայաստանի որդեգրած տնտեսական քաղաքականութիւնը ինչ առաջնահերթութիւններից պէտք է բխի: Այլ խօսքով, ինչ Հայաստան ենք ցանկանում տեսնել վաղը:

Զարգացած գիտութեամբ եւ արդիւնաբերութեամբ հզօր Հայաստանի տեսլականը մեզ համար այլընտրանք չի կարող ունենալ: Այս պահանջը թելադրուած է զարգացող բարեկեցիկ երկիր ու ժողովուրդ ունենալու ցանկութեամբ, եւ պարտադրուած է աշխարհաքաղաքական եւ համաշխարհային տագնապալի իրողութիւններով ու դրանց առաւել մտահոգիչ հեռանկարով: Նկատի ունենանք նաեւ, որ լայն առումով երկրի անկախութեան ու ինքնիշխանութեան չափը ուղիղ համեմատական է նրա մասնաւորապէս տնտեսական ու ռազմական ներուժին:

Յիշենք, որ խորհրդային շրջանում Հայաստանը այդ միութեան սահմաններում տնտեսապէս հզօր հանրապետութիւններից մէկն էր: Տնտեսական այդ հզօրութիւնը յենւում էր զարգացած գիտա-կրթական հիմքի վրայ: Մեր գեղեցիկ աչքերի համար չէր Մոսկուան թոյլատրում Հայաստանի այդպիսի զարգացումը, այլ ելնում էր իր կարիքներից եւ այստեղ եղած համապատասխան ներուժի հնարաւորութիւններից: Եթէ Հայաստանում գոյութիւն ունէր ճարտարագիտական գործունէութեան լայն դաշտ, բարձր մակարդակի գիտական հիմնարկներ, որակաւոր բանուորական բանակ, ապա դրա պատճառը համապատասխան պահանջարկն էր: Երբ կայսրութեան քանդուելու հետ վերացաւ պահանջարկը, աւելորդ դարձան նաեւ գիտնականները, փորձառու մասնագէտները, գործարանները, գիտահետազօտական հիմնարկները, գիւղատնտեսական արդիւնաբերական համալիրները եւ այլն:

Որպէսզի մենք կրկին այդ ամէնը, նոր հիմքերի վրայ, վերականգնենք անհրաժեշտ է, որ նորից լինի պահանջարկ, իսկ այդպիսի պահանջարկի հնարաւորութիւն ընձեռում է Եւրասիական տնտեսական միութիւնը: Ի հարկէ ոչ ոք չի գայ` մեզ խնդրի, որ նոր ժամանակներին համապատասխան գիտահետազօտական հիմնարկներ հիմնենք, զարգացնենք գիտութիւնն ու կրթութիւնը, արդիւնաբերութիւնն ու գիւղատնտեսութիւնը: Այդ մենք պէտք է շահագրգռենք, որպէսզի նրանց մօտ առաջանայ Հայաստանի ներուժ-կարողականութիւնից օգտուելու, դրանց հետ իրենց տնտեսութիւնը շաղկապելու ցանկութիւն: Հայաստանը պէտք է բերի համապատասխան պատուէրներ եւ դրանց հիման վրայ զարգացնի նախ եւ առաջ իրեն անհրաժեշտ գիտական ճիւղերը, կրթական համակարգը, գիտա-արդիւնաբերական հիմնարկները եւ այլն: Այս մարտահրաւէրը նաեւ մեր երկրի առջեւ ծառացած ազգային անվտանգութեան եւ երաշխաւորուած ապագայի հրամայականից է բխում:

Գոյութիւն ունի վերն ասուածից հետեւող շատ պարզ իրողութիւն: Որքան էլ ողբանք, թէ մեր գիտնականները, մեր բարձրագոյնաւարտ խաւը, մեր երիտասարդութիւնը, մեր արհեստաւորները լքում են երկիրը, նրանք շարունակելու են հեռանալ, եթէ իրենց երկրում չապահովուեն աշխատանքով, չունենան ստեղծագործելու եւ սեփական հնարաւորութիւնները իրացնելու ասպարէզ:

Ի տարբերութիւն խորհրդային ժամանակների, այսօր արդէն մենք ենք որոշելու մեր զարգացման ուղղութիւնները, եւ մենք ենք տնօրինելու մեր ստեղծած արդիւնքը:

Այո, կա՛մ մենք Եւրասիական տնտեսական միութիւնում, ու ոչ միայն այնտեղ, կը լինենք աղքատ ազգականի վիճակում, կա՛մ կը լինենք ուժեղ ու պահանջուած` մեր հնարաւորութիւնների շնորհիւ:

Կեղծ հայրենասիրական ողբը, թէ կորցրել ենք մեր ինքնուրոյնութիւնն ու անկախութիւնը, իսկապէս կարող են յանգեցնել դրան, եթէ սեփական ներուժի նկատմամբ ինքնավստահութեամբ փորձ չարուի ձեւաւորելու նոր իրողութիւններ եւ օգուտներ քաղելու տնօրինած լծակներից:

Այդ կարողութիւնները գրաւիչ կը լինեն նաեւ Եւրոմիութեան համար, այն երկրների համար, որոնք արդէն իսկ անհամբերութեամբ սպասում են, որ Եւրասիական տնտեսական միութիւնն իր ներքին հարցերը կարգաւորի, որպէսզի գործընկերային նպաստաւոր փոխգործակցութիւն հաստատեն եւ թէ` ուրիշներ:

Եւս մէկ, ոչ պակաս կարեւոր հարցի մասին:

Ռուսաստանի նախագահը յաճախ է խօսում Ռուսաստանի հոգեւոր վերածննդի մասին: Կարելի է ասուածի դրդապատճառները հասկանալ, եթէ նկատի ունենանք, թէ այս երկիրը հոգեւոր-բարոյական ինչ կացութեան մէջ է յայտնուել նախորդող տասնամեակների եւ գուցէ հարիւրամեակների պատմական վայրիվերումների պատճառով:

Կարծում եմ այս ելակէտից են բխում նաեւ այն բանաձեւումները, որ նախագահ Փութինը ներկայացրեց 2014 թուականի դեկտեմբերի 4-ին` Ռուսաստանի Դաշնային ժողովին ուղղուած իր ամէնամեայ ուղերձում: Մէջբերենք մեզ հետաքրքրող հատուածները. «Որոնք են Եւրասիական տնտեսական միութեան հիմնաքարային սկզբունքները: Յիշեցնեմ` առաջին հերթին իրաւահաւասարութիւնը, գործնապաշտութիւնը եւ փոխադարձ յարգանքը, եւ բոլոր մասնակիցների ազգային ինքնատիպութեան եւ պետական ինքնիշխանութեան պահպանումը: Վստահ եմ` սերտ գործակցութիւն կը դառնայ հզօր հիմք Եւրասիական միութեան բոլոր մասնակից երկրների զարգացման համար: Եւ ուղերձի այս հատուածի վերջում կրկին ցանկանում եմ ընդգծել` առողջ ընտանիքի եւ առողջ ազգի, մեր նախնիների կողմից փոխանցուած աւանդական արժէքների համադրումը` դէպի ապագայ նպատակամղման հետ: Կայունութիւնը որպէս առաջընթացի պայման, յարգանքը այլ ժողովուրդների եւ պետութիւնների հանդէպ` Ռուսաստանի անվտանգութեան ապահովման երաշխաւորմամբ եւ նրա օրինական շահերի պաշտպանութեամբ, ահա մեր առաջնահերթութիւնները»:

Ականատես ենք եղել, որ Վլատիմիր Փութինը աւանդական արժէքների պաշտպանութեան համար բազմիցս քարկոծումների է ենթարկուել այն կողմից, որտեղից փորձ է արւում դէպի Արեւելք տարածել ապազգայնութեան, աւանդական արժէքների ոտնահարման, եւ այլասերութեան ու անբարոյականութեան գաղափարախօսութիւնները: Բնականաբար Ռուսաստանի հոգեւոր-բարոյական առողջացման ձգտող Ռուսաստանը պիտի ցանկանայ մէկ միութեան մէջ տեսնել համապատասխան արժէքային համակարգեր դաւանող գործակիցների: Յուսանք, որ այս մօտեցումը հնարաւոր կը դարձնի, որ մենք էլ մեր տուն լցուած աղբը մաքրենք, հայկական ինքնատիպութեան աւազանում վերանորոգուենք ու աշխարհին ներկայանանք մեր իրական արժէքներով` ուժեղ եւ ինքնուրոյն:

Ամէն ինչ կախուած է մեզանից: