Հարցազրոյցը վարեց՝ ՍԻԼՎԱ ԳՐԱՎԱՐԴԱՆԵԱՆ
«Երանի՜ Այն Օրը Գայ, Երբ Հայ Նկարիչները Ներկայանան
Որպէս Հա՛յ, Ոչ` Լիբանանցի, Եգիպտացի Կամ Բրիտանացի»
«Ազդակ»-ին Ըսաւ Արուեստագէտ Գեղանկարիչ Ժանեթ Յակոբեան
«Իրարու ոչ այնքան յար եւ նման ու ոչ այնքան իրարմէ տարբեր երեք քաղաքակրթութիւններու մէջ կլանուած ըլլալու փորձառութիւնս կը բնորոշէ իմ ստեղծագործական աշխատանքս: Իմ գործերէս իւրաքանչիւրը կ՛առաջադրէ ակնարկ մը, հայեացք մը` թափանցելու դէպի ընկերային ու հասարակական իրականութիւններ, որոնք կը դրսեւորեն իմ, ինչպէս նաեւ Միջին Արեւելքի մէջ իրենց հոգերով ու դեգերումներով ապրող հայուհիներու ինքնութիւնը:»
Այս տողերով կ՛արտայայտէ ինքզինք սփիւռքահայ արուեստագէտ, գեղանկարիչ Ժանեթ Եափուճեան-Յակոբեան, որուն անհատական ցուցահանդէսին բացումը տեղի պիտի ունենայ հինգշաբթի, 19 մարտին, «Արթ լաունճ»-ի մէջ, Պուրճ Համուտ:
Ծագումով`պարսկահայ, Խորամշահրէն, երիտասարդ տարիքէն ստեղծագործական խմորումներով յատկանշուող այս հայուհին աւարտած է Երեւանի գեղարուեստաթատերական պետական հիմնարկը եւ ապա իր մագիստրոսի վկայականը ստացած է «Տեքորաթիւ կիրառական արուեստ» (Decorative applied arts) հիմնարկէն: Կազմակերպած է անհատական ցուցահանդէսներ եւ մասնակցած` բազմաթիւ հաւաքական ցուցահանդէսներու` Իրանի, Հայաստանի, Լիբանանի թէ Միացեալ Նահանգներու մէջ: Արժանացած է մէկէ աւելի մրցանակներու: Անդամ է իրանցի մասնագէտ գեղանկարիչներու համախմբումին: 2007-2011վարած է Համազգայինի Գեղարուեստական ակադեմիայի «Թորոս Ռոսլին» բաժանմունքին տնօրէնի պաշտօնը: Գեղարուեստի յարակից նիւթերով դասաւանդած է կրթական զանազան հաստատութիւններու մէջ: 2010-էն ի վեր անդամ է Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահի վարչութեան: Գեղանկարչական իր ստեղծագործութեանց կողքին, ան հմուտ է նաեւ գոհարեղէնի ձեւաւորման մտայղացքի մէջ (jewelry designer):
Ստորեւ, այս առիթով անոր հետ «Ազդակ»-ին ունեցած հարցազրոյցին հիմնական մասերը:
***
«ԱԶԴԱԿ».- Այս օրերուն դուք ցուցահանդէս մը կը կազմակերպէք, կ՛ուզէ՞ք որոշ տեղեկութիւններ փոխանցել այդ մասին, օրինակ` ի՞նչ առիթով է, որո՞ւ հրաւէրով կամ նախաձեռնութեամբ է:
ԺԱՆԵԹ ՅԱԿՈԲԵԱՆ.- Մասնաւոր առիթ մը չկայ, քանի մը ամիս առաջ լիբանանցի արուեստահաւաք ու արուեստի ձեռնարկներու «Արթ ֆեր»-ի կազմակերպիչ Նինօ Ազզէն առաջարկեց, որ գործերս ներկայացնեմ իր ցուցասրահին` «Արթ լաունճ»-ի մէջ, եւ եւս համաձայն գտնուելով ` կը ներկայացնեմ վերջին երկու տարիներու ընթացքին ստեղծագործած արուեստի գործերս:
«Ա.»- Հիմնականին մէջ ի՞նչ թեմայի կամ թեմաներու վրայ կը կեդրոնանան ձեր գործերը, մասնայատուկ թեմա մը, նիւթ մը ունի՞ք: Օրինակ` այս բոլորին մէջ ո՞ւր կը տեղադրէք Հայոց ցեղասպանութիւնը, յատկապէս` 100-ամեակի սեմին:
Ժ. Յ.- Այս ցուցահանդէսին նկատի ունիմ «Ակնթարթ մը ` կախուած ժամանակի մէջ» խորագրեալ ընդհանուր թեման: Առհասարակ, սակայն, յատուկ թեմայի մը վրայ չեմ կեդրոնանար, ինչ որ ինծի պահը կը թելադրէ, ինքնաբերաբար կը դրսեւորուի: Ոչ մէկ բան պարտադիր չ՛որոշուիր քովս, թերեւս աւելի զգացական եմ, բնազդային մղումով է: Բայց բաներ կան, որոնց գծով չենք կրնար անտարբեր անցնիլ, ամբողջ մթնոլորտը իմ վրայ ալ ազդած կ՛ըլլայ եւ ինքնաբերաբար կը դրսեւորուի: Այս ցուցահանդէսին կրնամ ըսել, որ մէկ պատկեր յատկացուցած եմ Եղեռնին: Նախապէս, 2010-ին մասնակցեցայ ապրիլ 24-ին նուիրուած եւ Արամ Ա. վեհափառին հովանաւորութեամբ Համազգայինի կազմակերպած ցուցահանդէսին ու այդ առիթով Անթիլիասի մայրավանքի Կիլիկիա թանգարանին նուիրեցի «Տրոփիւն» խորագրով պատկեր մը, որ կը ցոլացնէ Եղեռնէն ետք հայու վերելքը:
«Ա.»- Արուեստի ձեր քայլերը սկսած էք Իրանէն, որքանո՞վ ազդուած էք այդ մթնոլորտէն: Այլ խօսքով, ի՞նչն է, որ խթան հանդիսացած է ձեր ստեղծագործական արուեստին:
Ժ. Յ.- Իրան քաղաքակիրթ երկիր է ամէն ինչով: Ծնած եմ Իրան եւ մեծցած եմ ընտանիքի մը մէջ, ուր ծնողքս կը զբաղէին ձեռային գործերով, գորգ կը գործէին, ձեռարուեստի այդ մթնոլորտին մէջ մեծցած եմ, այդ գոյներուն մէջ քաջալերուած: Եւ երբ Հայաստան փոխադրուեցայ ուսանելու, հայկական արուեստի այդ ամբողջ մթնոլորտը, շունչը ազդեց վրաս, այնպէս` ինչպէս Իրան ներշնչած էր, ու ես մինչեւ օրս շատ կը սիրեմ պարսկական արուեստը: Պարսկական ու հայկական զանազան խորհրդանիշներ խորապէս տպաւորած են զիս եւ կ՛արտացոլան կարգ մը գործերուս մէջ: Գործերս կը պատկանին ֆորմալիզմ դպրոցին եւ թեմաներս սիւրիալիստական են: Այս բոլորին վրայ` գործերուս մէջ կայ Միջին Արեւելքի շունչը, եւ ես ինքզինքս կը համարեմ միջինարեւելքցի, աւելի քան` հայաստանցի, իրանցի կամ լիբանանցի, եւ ատիկա կը դրսեւորուի գործերուս մէջ: Իմ նախկին ցուցահանդէսիս մէջ ունեցած եմ հաւաքածոյ մը` «Ես Միջին Արեւելքէն եմ»խորագրով:
«Ա.»- Շրջանին մէջ տիրող իրավիճակը որեւէ դրոշմ ձգա՞ծ է ձեր գործերուն վրայ:
Ժ. Յ.- Այո՛, ինչպէս ըսի, բաներ կան, որոնց գծով չենք կրնար անտարբեր մնալ: Օրինակ` ես ունիմ երեք նկարներ, որ «Անարշիզմ» (անիշխանութիւն, իրարանցում) կոչած եմ: Անարշիզմ, այսօրուան դրութեամբ, ինչ որ կը տեսնենք ներկայիս շրջանին մէջ, կրնանք ըսել իրարանցում չէ, բայց ինչ որ հոգեկան անարշիզմ ստեղծած է մեզմէ իւրաքանչիւրի ներաշխարհին մէջ, անհաւատներու օրէնքներուն, անհաւատներու շրջապատին, անգամ` անձերու նկատմամբ կասկածամտութիւն ունենալը եւ ինքնուրոյն վերելքը, ինչ-որ տեղ ես կ՛ըսէի որոշ մարդոց մօտ վերելք կը պարտադրէ, իրենք իրենց մէջ կը զարգանան: Անարշիզմը երեք մասերու բաժնելով` ես կը հասնիմ`
– Այն անարշիզմին, որ դուրսը կը կատարուի, այն, ինչ մենք կը տեսնենք,
– Երկրորդ անարշիզմը, որ դուն կը նկատես ներքուստ, ներաշխարհիդ մէջ, քու մէջդ կ՛անցնի եւ ապշած կ՛ըլլաս, ամբողջովին կը սառիս դէպքերու դիմաց:
– Երրորդ անարշիզմը` թռիչքը, մտայղացութիւնը:
Այդ «անարշիզմ»-ը եւս նոյն` Եղեռնին յատկացուած պատկերի շարքին կը դասեմ, որովհետեւ ասի այն անարշիզմն է, որուն հետեւանքները կրեց հայ ժողովուրդը 1915-ին: Փաստօրէն, պատերազմը էթիքս չունի եւ պատերազմի բարոյական սկզբունքները, «էթիքս աֆ ուոր»ը չէր գործադրուէր: Կան պատկերներ, որոնք կը ցոլացնեն հայու իրավիճակը, որ նաեւ համամարդկային է, օրինակ` թափառականը, կարօտը, հայը, որ կայուն տեղ մը չունի, շատ դիւրին կը տեղափոխուի, ինչպէս թռչունը որ իր կորսուած բոյնը կը փնտռէ, կը շինէ նորը, բայց կ՛ապրի իր նախկին տան կարօտով: Հայն ալ անտուն է, մենք մեր տունը շալկած` կը թափառինք, միշտ գաղթական ենք:
«Ա.»- Ըստ ձեզի, ի՞նչ է արուեստը, ինչպէ՞ս կը բնորոշէք զայն: Կը խորհի՞ք, որ կարելի է արուեստի ճամբով փոխանցել ձեր ըսելիքը:
Ժ. Յ.- Անշո՛ւշտ կարելի է արտայայտուիլ արուեստի ճամբով: Բայց արուեստը միայն գծագրութիւն չէ, եթէ ըսելիք ունիս, ըսէ՛. դուն կ՛որոշես, թէ ի՛նչ միջոցով պիտի արտայայտես ըսելիքդ: Արուեստի գործերը կը ներկայանան հսկայական տարածութիւններու վրայ եւ սահմանափակուած չեն կլոր կամ քառակուսի կտաւներու մէջ: Արուեստը միջոց է խօսելու, ատիկա կրնայ ըլլալ քաղաքական, հասարակական եւ այլն: Էականը` գեղեցիկ եւ մասնագիտական ձեւով ներկայացնել ըսելիքդ:
«Ա.»- Ձեր ստեղծագործութիւններուն մէջ առաւելաբար ի՞նչ նիւթեր կ՛օգտագործէք:
Ժ. Յ.- Այս ցուցահանդէսի գործերս գրեթէ իւղաներկ են, բայց ունիմ նաեւ գործեր, որոնք ածուխով կամ աքրիլիք են:
«Ա.»- Ինչպէ՞ս կը բնորոշէք լիբանանահայ գեղանկարիչը, ըստ ձեզի, ո՞վ կը ներկայացնէ հայ արուեստագէտը, հա՛յ գեղանկարիչը միջազգային բեմերու վրայ:
Ժ. Յ.- Մենք շատ լաւ գեղանկարիչներ ունինք` սփիւռքի թէ հայրենիքի մէջ: Թէեւ հոս չենք կրնար հայաստանցի գեղանկարիչները համեմատել լիբանանահայ գեղանկարիչներու հետ, նոյն կշիռի վրայ չենք կրնար դնել: Լիբանանահայ գեղանկարիչին ուղղութիւնները տարբեր են, Հայաստանցիինը` տարբեր: Երկուքը տարբեր բայց զարգացող ուղղութիւններ են: Դժբախտաբար, սակայն, համաշխարհային բեմի վրայ ո՞վ կը ներկայացնէ (Մարտիրոս) Սարեանը, Ռոտոլֆ Խաչատուրեանը, (Փոլ) Կիրակոսեանը, Ասատուրը եւ շատ ուրիշներ: Այո՛ անոնք հասած են ու կը հասնին միջազգային բեմեր, բայց` ոչ հայերու, այլ` օտարներու անունով եւ անոնց միջոցով: Այս իմաստով, կազմակերպչական նախաձեռնութեան պակասը կայ: Թէեւ այս ուղղութեամբ աշխատանք կը տարուի, բայց բաւարար չէ: Երանի՜ այն օրը գայ, երբ մեր հայ գեղանկարիչները ներկայանան որպէս հայ, ոչ` լիբանանցի, կամ եգիպտացի եւ այլն:
