«Արդի Թուրքիոյ ողբերգութիւնն է, որ կը հալածէ մեր յուշերը… պատերազմներ, տեղահանութիւններ, սպանութիւններ, ցեղասպանութիւններ, նաեւ` բնութեան քանդում»
ԵԱՇԱՐ ՔԵՄԱԼ
(1923-2015)
Քեմալական Թուրքիայէն մղոններ հեռու (գաղափարական իմաստով), բոլորովին տարբեր այլախոհ քեմալական Թուրքիա մըն ալ գոյութիւն ունի եւ այդ ալ յանձին թուրք գրականութեան երեք Քեմալներուն` Թահիրի, Օրհանի եւ Եաշարի:
… Այս վերջինն է, ծագումով քիւրտ Եաշար Քեմալը` «Անատոլուի Հոմերոս»-ը, որ շիջեցաւ փետրուար 28-ին:
Հաւանաբար հայորդիին համար Եաշար կը յիշուի իբրեւ Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցւոյ փրկիչը: Արդարեւ, 1951-ին, երբ ան կ՛իմանայ, թէ (միւս) քեմալական Թուրքիան մտադրած է քանդել իր ընտանեկան պարագաներու ծննդավայր Վանի մօտակայ եկեղեցին, ան ամէն միջոցի կը դիմէ փրկելու համար այդ գեղեցկութիւնը` զայն նկատելով ոչ միայն հայկական, այլ միջազգային մշակութային ժառանգութիւն մը:
Սակայն Եաշար Քեմալի իսկական հեղինակութիւնը իր գրչին մէջ է, որ կարելի է տեսնել: Թէեւ ծանօթ` իբրեւ Անատոլուի Հոմերոս, միեւնոյն ժամանակ զայն նաեւ կարելի է անուանել… Լատին Ամերիկայէն եւ յատկապէս Քոլոմպիայէն հեռու` Անատոլուի Կապրիէլ Կարսիա Մարքեսը:
Քեմալի համար այս բաղդատականներն ու գրական վերլուծումները այդքան ալ կարեւորութիւն չունէին, իսկ եթէ այդպիսի բաղդատական մը կատարուէր, անվարանօրէն ան պիտի ուզէր բաղդատուիլ Ֆրանսայի իրապաշտ դպրոցի ներկայացուցիչ Սթենտալի հետ, անշուշտ` ոչ թէ ապրելաձեւի իմաստով, այլ` միայն ու միայն գրչի բնագաւառէն ներս եւ յատկապէս շնորհիւ իր «Մեմետ» տիպարին, որ բազմիցս կը նշուէր զանազան գործերու մէջ: Այսպէս, մինչեւ իսկ իր կեանքի վերջին օրերը շարունակ կը կարդար ու կը վերակարդար… կամ աւելի ճիշդը` իր մօտ նստած կը կարդային, նկատի ունենալով, որ ան գրեթէ կորսնցուցած էր իր տեսողութիւնը:
Հազիւ հինգ գարուններ բոլորած, արկածի մը արդիւնք, իր աջ աչքը կորսնցուցած, ապա իր հօր սպանութեան ահաւոր քստմնելի արարքին ականատես եղած, հոգեպէս գերազդուած, Եաշար քանի մը տարի ծանրօրէն կակազելով խօսեցաւ, եւ ի վերջոյ հետզհետէ ինքզինք վերագտաւ:
Տաւրոսեան լեռնաշղթայի լանջին, Արեւելեան Անատոլուի տափաստաններու վրայ կատարուած այս դէպքերուն արտացոլացումը, կարելի է հետեւիլ իր գրութիւններուն եւ յատկապէս, այդ չքաւոր «Մեմետ» տիպարին ընդմէջէն:
Եաշար շարունակ գրեց եւ պայքարեցաւ անարդարութեան, շահագործման եւ զեղծարարութեան դէմ, իսկ ծագումով քիւրտ ըլլալը շարունակ պատճառ դարձաւ, որ ան ներկայանայ դատարան: Ի՜նչ զուգադիպութիւն… Եաշարի անդրանիկ նորավէպը` «Պեպեք»-ը, կարդացուեցաւ դատախազին կողմէ, երբ ան 17 տարեկանին ձերբակալուած էր համայնավարութիւն քարոզելու պիտակին տակ:
Իսկ անոր վերջին գործը` «Նայէ՛ Եփրատը, որ կը քշէ ու կը տանի արիւնը» շատ բան կը յիշեցնէ հայորդիին…
Հուսկ, այլ Քեմալ մը… «Անատոլուի Հոմերոս»-ն է, որ հրաժեշտ առաւ` սուգի մատնելով թէ՛ գրական եւ թէ՛ արդարութեան աշխարհը:
