Մուսա Լերան Ուսումնասիրաց Միութեան
Ընտանեկան Խրախճանքը
Պէյրութաբնակ Մուսա Լերան Ուսումնասիրաց միութեան կազմակերպած ընտանեկան խրախճանքը տեղի ունեցաւ 6 մարտ 1965, շաբաթ գիշեր, Պուրճ Համուտի Ժողովրդային տան մէջ, նախագահութեամբ տէր եւ տիկին տոքթ. Գեղարդ Մաթոսեանի:
Նկատելով, որ ձեռնարկը կը զուգադիպի Մուսա Լերան հերոսամարտին եւ հայ ժողովուրդի տարագրութեան եւ նախճիրի յիսնամեակին, միութեան ատենապետ Յակոբ Քէշիշեանը կոչ ուղղեց ներկաներուն, որ ներկայ խրախճանքը ըլլայ որպէս բողոք` ընդդէմ բռնակալութեան մը, որ փորձեց մարել Արեւելքի լոյսը: Ապա հրաւիրեց յարգելի նախագահը, որ կուռ խօսքերով ոգեկոչումը ըրաւ մեր հերոսամարտերուն եւ բիւրաւոր նահատակներուն:
Խրախճանքի թամատա Յովհաննէս Պէրպէրեանը իւրայատուկ ոճով մը հաճելի մթնոլորտ մը ստեղծեց: Մէջընդմէջ խօսք տուաւ Սարգիս Զէյթլեանին, Պօղոս Սնապեանին, Եդուարդ Պոյաճեանին եւ Գրիգոր Նգրուրեանին:
Եւրոպական երգերու եւ պարերու կողքին եղան տոհմիկ երգեր ու պարեր, որոնք խրախճանքը հասցուցին իր գագաթնակէտին:
Միութեան վարչութիւնը իր երախտագիտութիւնը յայտնելու համար յարգելի նախագահին, Փանոս Զէյթլեանի կողմէ պատրաստուած, մեծ ու փոքր Մասիսները խորհրդանշող գեղեցիկ կարկանդակ մը նուիրեց անոր: Ան, չափազանց զգացուած եղած անակնկալէն, 1000 ս. ոսկի նուիրեց միութեան բարենպատակ գործերուն համար, ապա յայտարարեց. «Որպէսզի մեզմէ իւրաքանչիւրը բաժնեկից ըլլայ զոյգ Մասիսներուն, ի շահ միութեան կը դնեմ զայն ամերիկեան աճուրդի` մասնակցելով անոր 300 ս. ոսկիով»: Յայտարարութիւնը բուռն ծափերով ողջունուեցաւ: Սարգիս Աթաշեան առաւելագոյն չափով մասնակցելով աճուրդին` շահեցաւ կարկանդակը:
Այս գեղեցիկ առիթով եղան հետեւեալ նուիրատուութիւնները.
Մուսա Լերան «Կարմիր Լեռ» կոմիտէ` 50 ս. ոսկի
Մուսա Լերան քաղաքապետութիւն` 50 լ. ոսկի
Ազգ. Յառաջ Բարձրագոյն վարժարանի հոգաբարձութիւն` 50 լ. ոսկի
Կարօ Սասունի` 25 լ. ոսկի
Զարեհ Չէմէնեան` 25 լ. ոսկի
Խրախճանքը իր լրումին հասաւ առաւօտեան ժամը 4:00-ին:
ՆԵՐԿԱՅ ՄԸ
Հայկական Արժանիքներ
Մեծ եղեռնի յիսնամեակին առթիւ Համազգայինի Էշրեֆիէի մասնաճիւղի վարչութեան կազմակերպած դասախօսութեանց շարքին չորրորդը տեղի ունեցաւ երեքշաբթի, 9 մարտ 1965 երեկոյեան ժամը 8:30-ին, «Ազատամարտ» սրահին մէջ: Դասախօսն էր Ֆիլիփ Զաքարեան, որուն իւրայատուկ զուարթամտութեամբ համեմուած դասախօսութիւնը, երբեմն ալ` յուզիչ դրուագներու պատմումով, մեծ հետաքրքրութեամբ ունկնդրուեցաւ ներկաներուն կողմէ:
Նիւթն էր «Հայկական արժանիքներու վերլուծումը»:
Յարգելի դասախօսը նախ յայտնեց, թէ` «Ընդհ. առմամբ մենք հայերս խորապէս ծանօթ չենք հայոց պատմութեան, որ պիտի ուսուցանէր մեզի մեր դարաւոր արժանիքները: Մեր հայոց պատմութեան դասագիրքերը, բացի տարրականներէն, գոհացուցիչ չեն եւ հաճելի չեն դարձներ հայոց պատմութեան դասաւանդութիւնը:
«Շատ մը ազգեր ունին նկարագրի շեշտուած գիծեր. օրինակ` հրեան: Երբ կ՛ըսենք` «հրեային մէկն է» կը հասկնանք, թէ ի՛նչ ըսել կ՛ուզենք: Ծանօթ է անգլիացիներուն պաղարիւնութիւնը, սկովտիացիներուն կծծիութիւնը, իսկ հայոց աշխատասիրութիւնը, որ մեր մեծագոյն արժանիքն է:
«Ունինք անփոփոխ արժանիքներ ու նաեւ` փոփոխական արժանիքներ. այս վերջիններէն է, օրինակի համար, հիւրասիրութիւնը:
«Երկրորդը չարքաշութիւնն է, որ հայրենիքի մէջ մաս կը կազմէր մեր ժողովուրդի նկարագրին: Միջավայր փոխելով` փոխուեցաւ նաեւ մեր այս արժանիքը:
«Տարօրինակ է նաեւ մեր դպրոցասիրութիւնը: Երբ աղքատ ենք, շեշտուած դպրոցասէր ենք ու կը նախընտրենք տոհմիկ կրթութիւնը, երբ հարստանանք, ափ կ՛առնենք օտար վարժարանի դուռը:
«Ինչպէս ըսի, մեր հիմնական եւ անփոփոխ արժանիքներէն մէկն է աշխատասիրութիւնը: Պաղեստինի աղէտէն ետք, Ամման հաւաքուեցան 25 հազար գաղթականներ, որոնց 3 հազարը հայեր էին: Օր մը գաղթականները ցոյց ըրին քաղաքին մէջ` «հաց կ՛ուզենք» աղաղակելով, ամբոխը երբ հասաւ Ապտալլա թագաւորի պալատին առջեւ, թագաւորը ըսաւ ցուցարարներուն. «Ձեր մէջ գտնուող հայերէն կազմուած պատուիրակութիւն մը ղրկեցէք ինծի, որ ներկայացնէ ձեր պահանջները»: Անկարելի եղաւ բազմութեան մէջ հայ մը գտնել: Այն ատեն թագաւորը ըսաւ. «Գացէք` դուք ալ հայերուն պէս աշխատեցէք եւ անօթի չէք մնար»:
«Համբաւաւոր ենք իբրեւ ճարպիկ վաճառողներ, բայց մեր գործառնութիւնները միշտ պատշաճեցուած կ՛ըլլան օրէնքի սահմանումներուն:
«Ուշիմ ժողովուրդ ենք: Բոլոր ասպարէզներուն մէջ փայլած ենք մեր ուշիմութեամբ: Պաղեստինի պատերազմէն առաջ, երբ արաբ սպաներ զինավարժութեան կը մարզէին ժողովուրդը, հարկադրուեցան ժամանակի խնայողութեան համար առանձին մարզել հայերը, որոնք կ՛իւրացնէին իրենց ցուցմունքները շատ կարճ ժամանակի ընթացքին:
«Աննկուն է հայը: Ընկճուիլ չի գիտեր ամենածանր տագնապի ընթացքին: Ապացոյց` ապրիլեան Եղեռնէն ետք մեր վերապրումը մի՛ մոռնաք, որ ամբողջ հայոց պատմութեան ընթացքին եղեռններ իրարու յաջորդած են: 1923-ին կառուցուեցաւ Պէյրութի Մուտաուարի հիւղաւանը: 9 տարի յետոյ հրոյ ճարակ եղաւ: Հայութիւնը աննկուն քաջութեամբ դիմակալեց այդ աղէտը: Քանի մը տարի յետոյ Էշրեֆիէի եւ Պուրճ Համուտի մէջ հայերը կառուցին աւելի ներկայանալի տուներ ու շէնքեր: Հրդեհին յաջորդ օրը «Լ՛Օրիան» կը գրէր. «Հազարաւոր հայ ընտանիքներու տուները մոխրացան. բայց վստահ ենք, որ Պէյրութի փողոցները հայ մուրացկաններ պիտի չտեսնեն»:
«Հայը արժանապատուութեան տէր է: Տարիներ առաջ, երբ ուսուցիչ էի, օր մը, դասի պահուն, 11 տարեկան տղայ մը ուշաթափուեցաւ: Հոգաբարձութեան անդամ բժիշկ մը, որ նոյն պահուն ներկայ էր վարժարան, ուշքի բերելէ ետք զայն, հաստատեց, թէ սաստիկ անօթութիւնն էր պատճառը: Մեր բոլոր պնդումներուն թէ անօթի՞ էր, տղան միշտ ոչ կը պատասխանէր: Հոգաբարձութեան անդամները անոնց տունը այցելելով` մօրը ի վերջոյ խոստովանիլ տուին, թէ ամբողջ ընտանիքը 3 օրէ ի վեր միայն գաղջ ջուրով կը սնանի:
«Հայը ձեռներէց է, շինարար, եկեղեցասէր եւ ազգասէր: Հայը անշուշտ թերութիւններ ալ ունի, որոնք կրնան դասախօսութեան մը նիւթ հայթայթել, բայց այսօրուան մեր նիւթէն դուրս է:
«Մեզի հետ ապրող ժողովուրդները Մերձաւոր Արեւելքի մէջ մեզ կը ճանչնան իբրեւ աշխատասէր եւ ճարպիկ ժողովուրդ:
«Արեւմտեան ժողովուրդները, բացի որոշ պատճառներով հետաքրքրութիւն ունեցող փոքրամասնութիւններէ, ընդհանրապէս հայութեան մասին գաղափար չունին: «Լառուս» երեքուկէս էջ յատկացուցած է հայոց, որուն տեղեկութիւնները աւելի սխալ կը պարունակեն, քան իրականութիւն` հայոց մասին, նկարներէն սկսեալ:
«Անսիքլոփետիա Պրիթանիքա» եօթուկէս էջ տափակ բաներ գրած է հայոց մասին` եզրակացնելով, որ հայերը ուշիմ են:
«Անսիքլոփետիա Ամերիքանա» 7 էջերու մէջ հայ գրականութիւնը ներկայացուցած է: Մոռցա՞ծ է յիշել, թէ նախագահ Ուիլսըն սահմանագծած է Հայաստանի սահմանները:
Միջազգային ոչ մէկ ժողովի մէջ հարցեր լուծուած են: Հարցերը կը կարգադրուին մեծերու կողմէ գաղտնի համաձայնութիւններով, որոնք կա՛մ հանդիսաւոր այդ ժողովները կը նախորդեն, կա՛մ անոնցմէ ետք գումարուելով զանոնք կը չէզոքացնեն:
Սակայն երբ Քոնկոյի եւ Կինէայի մարդակերները անկախութեան կը տիրանան, մենք ալ անպայման կը տիրանանք: Գուցէ ամենավերջինը պիտի ըլլանք. բայց պիտի ըլլանք: Լիովին արժանի ենք անկախութեան:
«Մեծ գրագէտները մեծ մարգարէութիւններ կ՛ընեն երբեմն: Յակոբ Օշական քսան տարի առաջ Երուսաղէմի մէջ դասախօսութեան մը ընթացքին ըսաւ. «Սիրելի հայորդիներ, 25 տարի եւս տոկացէք եւ պիտի տեսնէք հայութեան իղձերուն իրականացումը»: Ես կ՛ուզեմ հաւատալ այս մարգարէութեան»:
Համազգայինի վարչութեան ատենապետ Սարգիս Պէրպէրեան շնորհակալութիւն յայտնելէ ետք յարգելի դասախօսին, յիշեցուց, թէ Մեծ եղեռնի յիսնամեակին նուիրուած դասախօսութեանց սոյն շարքը կը շարունակուի ամէն տասնհինգ օրը անգամ մը, երեքշաբթի երեկոները: Բացառաբար սրահը պարապ չըլլալով` յաջորդ դասախօսութիւնը տեղի պիտի ունենայ ուրբաթ, 26 մարտին:
Կ. Խ.
