Իրաւ Մեծերը Չենք Լսեր Եւ Կը Ճահճանանք

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

Եւ երբ գրողներին կը հարցնենք, նրանք ձեզ կ’ասեն, որ իրենք գրականութեամբ չեն պարապում: Խօսքս գեղեցիկ գրականութեան վրայ է յատկապէս եւ ասում եմ, ու նրանք, հայոց բանաստեղծներն ու վիպասանները գրականութեամբ չեն պարապում, եւ պարապելիս էլ պարապում են ի միջի այլոց, պատահաբար:

ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԹՈՒՄԱՆԵԱՆ

Երէկ բանաստեղծութեան գեղակազմ հատոր մը նուէր ստացայ: Հեղինակը ինք բերաւ:

Ուրիշներ ալ պիտի ստանան, քանի որ հեղինակը կացութեան հետ հաշտուածի դառն իմաստութեամբ ըսաւ, որ ցարդ հրատարակած գիրքերէն ոչ իսկ դահեկան մը ստացած է:

Առաջինը չէ այս անհեթեթ կացութեան մէջ գտնուողը: Պատահած է, որ յիշեմ այլ պարագաներ ալ, սակայն ոչ ոք վիրաւորուած է, ոչ ոք ուզած է հարցը տեսնել ազգային-մշակութային քաղաքականութեան մը ծիրէն ներս: Աւելի՛ն. բազմագոյն ղեկավարութիւնները, Հայաստան եւ սփիւռք(ներ), գիրքերը «նուէր» ստացած են, անոնց ընթերցումը կատարա՞ծ են, թէ՞ ոչ, այլ խնդիր է: Իր հրատարակած գիրքերէն ոչ իսկ դահեկան մը ստացած ըլլալու հարցը օր մը օրակարգ չէ եղած, աստ եւ անդ: Բախտաւոր պարագային` հրատարակութեան ծախսը հոգացող մը կը գտնուի, որուն երախատապարտ կը մնայ բանաստեղծը, գրողը, ուսումնասիրողը:

Բայց քարոզչական կամ գովերգական-կրկնութիւն գեղակազմ եւ ծիածնային գոյներով գիրքեր լոյս կը տեսնեն… կազմակերպութիւններու յատկացումներով: Յաճախ սեփական գովերգութեան եւ մարդորսութեան համար:

Իր գիրքէն դահեկան մը անգամ չստացող բանաստեղծի եւ անվաղորդայն ըլլալու գեղատիպ քարոզչական հրատարակութիւններու մեր ընկերութեան չանհանգստացնող պատկերն է, սովորական, աւանդութիւն դարձած:

Ժամակակիցներս կրնանք մխիթարուիլ, որ այպէս եղած է միշտ:

Հին թուղթերուս մէջ գտայ Յովհաննէս Թումանեանի ամբաստանութեան նմանող խօսքը: Ո՞վ կը կարդայ եւ ո՞վ կը յիշէ, ո՞վ ժամանակ ունի նման մանրուքով զբաղելու: Տեղ մը օրակարգ դարձնելու:

Շատ մը բաներու ամեակներ կը նշենք:

Երբեմն ալ փոշիներու տակէն պէտք է հանել իմաստուններու մտածումը, եւ անոնց համար ալ խորհրդաժողով կազմակերպել, որ թերեւս աւելի արդիւնաւոր կ’ըլլայ ազգի ապագան լուսաւորելու եւ կերտելու համար:

Ի՞նչ կ’ըսէ Յովհաննէս Թումանեան, որուն «Անուշ»-ը կը շարունակենք բեմադրել եւ տեսնել, հայրենասիրական զգացումով, երբ զբօսաշրջիկ ենք:

Յովհաննէս Թումանեանի բանաստեղծութիւնները հայկական վարժարանի ամավերջի հանդէսին բեմէն կը հնչեն, եւ մենք ալ կը ծափահարենք, ոչ թէ բանաստեղծութիւնը, այլ` զայն թրթռացնող մեր սիրասունները:

Ամավերջի հանդէսի մը պէս, բեմերէ, կը պատահի՞, որ հնչեցնենք Յովհաննէս Թումանեանի պալար պայթեցնող խօսքը, կամ ամպագորգոռ ժողովներու սկիզբը: Թէեւ պալար չկայ, դարմանուած է, բանաստեղծը իր գիրքէն դահեկան չստանալ բնական կը համարէ, ուրիշ մը երկու հարիւր օրինակ կը տպէ եւ գիրքին վրայ կը գրէ` «նուէր կը տրուի բարեկամներու»:

Գինեձօններով եւ բազմամարդ յարգելի անձերով խորհրդաժողովները կը յիշե՞ն Յովհաննէս Թումանեանը, գէթ` դպրոցի ամավերջին արտասանող մանուկին չափ:

Ի՞նչ կ’ըսէ Յովհաննէս Թումանեան: Կարդալ քանի մը անգամ, Հայաստանէն բերուած եւ պատերէն կախուած հայկական այբուբենի «տապանակ ուխտի»-ի պէս, պատերէն կախել Յովհաննէս Թումանեանի խօսքը, ինչպէս կը կախեն Ուիլիըմ Սարոյեանի յուզիչ խօսքը:

Եւ խօսքն ալ տպագրել բազմատեսակ քարոզչական կամ հասութաբեր օրացոյցներու վրայ:

«Եւ` երբ գրողներին կը հարցնենք, նրանք ձեզ կ’ասեն, որ իրենք գրականութեամբ չեն պարապում: Խօսքս գեղեցիկ գրականութեան վրայ է յատկապէս եւ ասում եմ, ու նրանք, հայոց բանաստեղծներն ու վիպասանները գրականութեամբ չեն պարապում, եւ պարապելիս էլ պարապում են ի միջի այլոց, պատահաբար:»

Եւ կը զարմանանք, որ հայ գրողը կամ բանաստեղծը այս կամ այն մրցանակին չ’արժանանար, այնպէս` ինչպէս ուրիշ ժողովուրդներու արժանաւոր զաւակները: Ի միջի այլոց գրականութիւնը ի միջի այլոց կ’ըլլայ…

Փորձենք մեկնաբանել Խօսքը, ինչպէս այդ կ’ընենք Աւետարանէն ընտրուած բնաբանի մը կամ Մարքսի, Մաոյի, Թոքվիլի, կամ Ապրահամ Լինքըլնի այս կամ այն մտածումին համար: Յովհաննէս Թումանեան կը ճշդէ, որ խօսքը չի վերաբերիր հովին հետ եկող եւ հովին հետ գացող խօսքի աղմուկին, թուղթերու վրայ այսօր տպուած անմիջականի, համացանցի կտրատուած շատախօսութեան կամ զանգուածային լրատուութեան եթերային թամ-թամին:

Յովհաննէս Թումանեան կ’ըսէ. «Խօսքս գեղեցիկ գրականութեան վրայ է յատկապէս…»: Այսինքն` այն գրականութեան, որ կը տեւէ, երբ ըսողը այլեւս չկայ, երբ տարիները եւ դարերը զտում կ’ընեն, ցորենը կը զատեն որոմէն, աղմուկէ: Իսկ «գեղեցիկ գրականութիւնը» կը պահանջէ ոչ միայն շնորհ, աստուածատուր շնորհ, այլ նաեւ` «երկրային սնունդ», այսինքն այն, որ բանաստեղծը եւ գրողը չեն ապրիր միայն «բանիւ Տեառն», այլ նաեւ` «հացիւ»:

Յովհաննէս Թումանեանի եզրակացութիւն-վճիռը ցնցող է, եթէ խցուած չեն ականջները, հանդիսութիւններու բաձրախօսներով եւ ամէն օր քիչ մը աւելի փարթամ դարձող եւ ազգին (չ)ծառայող ճաշկերոյթներու դգալ-պատառաքաղի աղմուկով: Կ’ըսէ. «… եւ ասում եմ, ու նրանք, հայոց բանաստեղծներն ու վիպասանները գրականութեամբ չեն պարապում, եւ պարապելիս էլ պարապում են ի միջի այլոց, պատահաբար:»

Ի միջի այլոց, պատահաբար…

«Ի միջի այլոց»-ով եւ «պատահաբար»-ով նպարավաճառատուն կը պահուի՞, գործարան կը պահուի՞, օդանաւային ընկերութիւն կը պահուի՞, դպրոց կը պահուի՞, այլ բաներ կը պահուի՞ն:

Ինչպէ՞ս գիր-գրականութիւն պիտի պահուի «ի միջի այլոց»-ով եւ «պատահաբար»-ով: Ինչպէ՞ս ազգի ինքնութիւն պիտի պահուի առանց մշակոյթի, որ չըլլայ «ի միջի այլոց», «պատահաբար»: Իսկ առանց ինքնութեան` իրաւունքի հետապնդում բազում աղմուկ է վասն ոչինչի:

Բանաստեղծը դահեկան մը չի ստանար իր գիրքերէն… գիրք կը տպէ բարեկամներու նուէր տալու համար… գիր-գրականութեամբ կը զբաղի ի միջի այլով, պատահաբար:

Իրենք զիրենք շինարարական դերի, մարմարի եւ քարի նուիրած անձեր, կամ ամէն օր կրկնուող աղմկարարութեան դերին սահմանած ղեկավարութիւնները, այսինքն` իմաստէ դատարկուած կաղապար-կարգախօսներ կրկնողներ, կը պատահի՞, որ օր մը, «ի միջի այլոց», «պատահաբար», Յովհաննէս Թումանեանի քանի մը տողերը կարդան հերթական կամ արտակարգ ժողովներէ առաջ, տէրունական աղօթքի պէս: Ժողովներէ վերջ կարդալը իմաստ չունի, այդ ընելու համար ժամանակ ալ չ’ըլլար…

Բանաստեղծին գիրքէն եթէ օրինակ մը նուէր չստանաք, մի՛ վիրաւորուիք: Տպաքանակը հազարներով չէ: Ինչպէ՞ս հազարներով կրնայ ըլլալ…առանց մէկ դահեկան ստանալու…

Ոչ ոք թող ըսէ, թէ ինչո՞ւ Նոպէլեան դափնեկիր մըն ալ մենք չունինք:

Ով զունկն ունէ, լուիցէ, եթէ ֆրոյտեան հիւանդագին խլութիւնը վարակ չէ:

Խլութեան դարմանը օտարներու դարպասներուն առջեւ սպասումէն պիտի չգայ:

26 փետրուար 2015, Լիբանան