«Արուեստի Որակը Պէտք Է Համապատասխանէ Գնահատականին» «Ազդակ»-ին Կ՛ըսէ Դոկտ. Հերկելեան

Շնորհիւ «Նոա՛զ Արք» ցուցասրահի` հայ գեղանկարչութիւնը երրորդ անգամ ըլլալով կը ներկայացուի Ծայրագոյն Արեւելքի արուեստասէր հասարակութեան: Առաջինը 2009-ին Փեքինի «Ուըրլտ թրէյտ սենթըր»-ին մէջ կայացած միջազգային ցուցահանդէսի մասնակցութիւնն էր, երկրորդը` «Էֆորտըպըլ արթ ֆեր»-ի, իսկ այս վերջինը «Արթ սթէյճ Սինկափուր», որուն բացումը տեղի ունեցաւ 22 յունուարին «Մարինա պէյ սենտզ էքսփօ էնտ քոնվենշըն սենթըր» կեդրոնին մէջ: Այս առիթով «Նոա՛զ Արք» ցուցասրահի տէր եւ տնօրէն դոկտ. Մովսէս Հերկելեանին հետ կատարուեցաւ հետեւեալ հարցազրոյցը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- «Էֆորտըպըլ արթ ֆեր»-ի մասին արդէն գաղափար մը ունին մեր ընթերցողները, ցանկալի պիտի ըլլար, որ ներկայացնէիք «Արթ սթէյճ Սինկափուր»-ը, որ նոյն քաղաքին մէջ կայացած միջազգային ամէնէն մեծ ցուցահանդէսն է:

ՄՈՎՍԷՍ ՀԵՐԿԵԼԵԱՆ.- Նախ ըսեմ, որ Սինկափուրի մէջ կայ նաեւ երրորդ միջազգային ցուցահանդէս մը` «Սինկափուր արթ ֆեր», որ տեղի ունեցաւ անցնող տարուան նոյեմբերին, որուն մասնակցած էին նաեւ խումբ մը լիբանանցի արուեստագէտներ` ցուցադրուելով նոյն տաղաւարին մէջ: «Արթ սթէյճ»-ը բոլորովին տարբեր է միւսներէն, անոր հիմնադիր-գործադիր տնօրէնը` Լորենզօ Ռուրոլֆ միաժամանակ «Արթ պեզըլ»-ի հիմնադիրն է եւ յայտնի դէմք մը առհասարակ արուեստի աշխարհին մէջ: Անոր ղեկավարած «Արթ սթէյճ Սինկափուր» կերպարուեստի փառատօնը իր հերթին մեծ հեղինակութիւն կը վայելէ ամբողջ Ծայրագոյն Արեւելքի մէջ: Ասոր մասնակցիլը այնքան ալ դիւրին չէ: Կա՛մ իրենք պիտի նշմարեն քեզ ու հրաւիրեն (ինչպէս պատահեցաւ մեր պարագային), եւ կա՛մ ալ դիմող ցուցասրահն ու անոր ներկայացուցած արուեստագէտները քննութեան պիտի ենթարկուին յատուկ դատական կազմի մը կողմէ, եւ ապա միայն կ՛ընդունուին կամ կը մերժուին: Միջազգայինօրէն ընդունուած որոշ չափանիշ մը կայ, որմէ վար որեւէ ցուցասրահ կամ արուեստագէտ չ՛ընդունուիր:

Հ.- Կրնա՞ք այդ չափանիշը սահմանել:

Մ. Հ.- Ի հարկէ խօսքը որակի մասին է, սակայն արուեստի որակի հասկացողութիւնը իր հերթին վիճելի կրնայ ըլլալ եւ կը տարբերի տարածաշրջանէ տարածաշրջան, երկրէ երկիր, եւ կամ նոյնիսկ` անձէ անձ: Սակայն ուրիշը չկրկնելու, յղացքային առումով նորութիւն մը յայտնաբերելու, կատարողական մակարդակը բարձրացնելու եւ կամ նախկին մեծութիւնները գերազանցելու ձգտումներն ու յաջողութիւնները իրենց որոշիչ դերը կը կատարեն տրուած որոշումներուն մէջ: Այսօր հաշիւները խառնուած են: Արուեստի սահմանման բացարձակ ազատութիւնը առիթ կու տայ անտաղանդներու, որպէսզի արհեստական տարօրինակութեամբ եւ համարձակութեամբ անուն շահին ու իրենց գործերը կարողանան վաճառել: Սակայն, որքան ալ քարոզչական միջոցները զարգանան ու մեծ ազդեցութիւն գործեն արուեստասէրներու ճաշակի վրայ, ի վերջոյ ժամանակը դաժանօրէն կը հարուածէ միջակներն ու թոյլերը: Արուեստը սուտ ու կեղծիք չի հանդուրժեր: Մեր օրերուն սկսած է առաւելաբար գնահատուիլ իրաւ ու ստեղծագործական աշխատանք պահանջող արուեստը:

Հ.- 2000 թուականէն սկսեալ դուք Եւրոպայի եւ Ամերիկաներու տարածքին մասնակցած էք շուրջ 30 միջազգային կերպարուեստի փառատօներու, այդ ինչպէ՞ս եղաւ, որ յանկարծ ձեր հայեացքը ուղղեցիք դէպի Ծայրագոյն Արեւելք:

Մ. Հ.- Նախ յիշեցնեմ, որ 1996-ին ցուցասրահի բացման օրէն ի վեր մեր նպատակը զուտ արուեստի առեւտուրը չէ եղած, այլ` հայ կերպարուեստի մեծարումն ու տարածումը օտար շրջանակներէ ներս: Կը կարծեմ, որ առաջին հերթին, շնորհիւ մեր բարձրորակ արուեստին, մենք դիւրութեամբ կրցանք նուաճել Լիբանանի արուեստի շուկան: Այսօր լիբանանցի մեծագոյն հաւաքորդներէն եւ ձեւաւորողներէն շատ շատեր թէ՛ հետաքրքրուած են եւ թէ՛ արդէն իրենց հաւաքածոներու մէջ ընդգրկած հայ կերպարուեստի գեղեցիկ նմուշներ, եւ տարիէ տարի այդ հետաքրքրութիւնը կ՛աւելնայ ու կը ծաւալի հասնելու համար մինչեւ իսկ Ծոցի երկիրները:

Հ.- Կը կարծէ՞ք, թէ դուք Եւրոպան ու Ամերիկաները նուաճելէ ետք միայն որոշեցիք մեկնիլ դէպի Ծայրագոյն Արեւելք:

Մ. Հ.- Բնա՛ւ երբեք: Եւրոպան եւ Ամերիկաները նուաճելը այնքան ալ դիւրին չէ: Բարձունքներ կան, որոնք նիւթաբարոյական մեծ զոհողութիւն կ՛ենթադրեն: Եւ նկատի առէք, որ «Նոազ Արք» գրեթէ առանձին է այս պայքարին մէջ: Սակայն քայլ առ քայլ կարելի է յառաջդիմել` միշտ աւելի բարձրին ձգտելով:

Հ.- Չկա՞ն հայկական այլ ցուցասրահներ, որոնք կը մասնակցին միջազգային կերպարուեստի փառատօներու:

Մ. Հ.- Կան, սակայն անոնք ընդհանրապէս մէկ կամ երկու անգամ կը փորձեն, եւ երբ  դժուարութիւններու հանդիպին, կը նահանջեն ու կը քաշուին իրենց պատեանին մէջ: Միայն մէկ ցուցասրահ կայ Երեւանէն` «Բարձր արուեստ»-ը, որ շարունակաբար երեք իրերայաջորդ տարիներ մասնակցեցաւ Մոնաքոյի Կրիմալտի Ֆորումին մէջ կայացող փառատօնին, եւ պէտք է ընդունիլ, որ բաւականին յաջողութիւններ արձանագրեց: Այսօր դարձեալ մեր քաջալերանքներուն անսալով` «Բարձր արուեստ»-ի տնօրէնութիւնը կը մտածէ ինքն ալ հայ արուեստը ներկայացնել Ծայրագոյն Արեւելքի մէջ:

 Հ.- Տակաւին դուք չպատասխանեցիք մեր առաջին հարցին, թէ ինչո՞ւ մեկնեցաք Սինկափուր:

Մ. Հ.- Երբ Միացեալ Նահանգներու տնտեսութիւնը տագնապի մատնուեցաւ, մենք ուժ տուինք Եւրոպային ու կեդրոնացանք Մոնաքոյի վրայ, որ Եւրոպայի մշակոյթի կարեւոր կեդրոններէն մէկը համարուի: Այժմ, երբ եւրոպական տնտեսութիւնը եւս տկարացաւ, մենք ուղղուեցանք Ծայրագոյն Արեւելք, ուր տնտեսութիւնն ու մշակոյթը վերելքի ու ծաղկման մէջ են: Իսկ Սինկափուրը տարածաշրջանի երկու կարեւոր կեդրոններէն մէկն է, չըսելու համար` ամենանպաստաւորը այս պարագային:

Հ.- Ինչո՞ւ ամենանպաստաւորը…

Մ. Հ.- Իբրեւ արագօրէն զարգացող ու բազմամշակոյթ պետութիւն` դրացի երկիրներէն իւրաքանչիւրը իր հերթին մշակութապէս կ’առնչուի Սինկափուրի հետ եւ անոր գործադաշտը կ՛ընդարձակուի ու կը հասնի մինչեւ Ճափոն կան Աւստրալիա:

Հ.- Կրնա՞ք «բազմամշակոյթ» հասկացողութիւնը յստակացնել ու բացատրել…

Մ. Հ.- Բազմամշակութային իր հանգամանքով Սինկափուրը կը յիշեցնէ Զուիցերիան, իսկ «Արթ սթէյճ»-ը` «Արթ պեզըլ»-ը: Եթէ Զուիցերիոյ դրացի երկիրներուն` Ֆրանսայի, Գերմանիոյ, Իտալիոյ եւ կամ Պելճիքայի արուեստասէր հասարակութիւնը յատուկ կը մեկնի Պազել հաղորդուելու եւ ըմբոշխնելու համար ժամանակակից բարձրորակ կերպարուեստը, ապա նոյնը կը կատարուի Սինկափուրի պարագային դրացի երկիրներու (Մալեզիոյ, Հոնկ Քոնկի, Հարաւային Քորէայի, Ինտոնեզիոյ եւ այլն) կողմէ: Նկատի առէք, որ սինկափուրցի ազգ առանձինն գոյութիւն չունի, ինչպէս` Զուիցերիան: Սինկափուրցիները բաղկացած են չինացիներէ, հնդիկներէ, մալեզիացիներէ  եւ այլ ազգերէ, որոնց մէջ քիչ չէ թիւը նաեւ եւրոպացիներուն: Մի՛ մոռնաք, որ մենք` հայերս եւս ժամանակին բարգաւաճ գաղութ ունեցած ենք հոն եւ այդ պատճառով այսօր Սինկափուրի ժողովուրդը յարգանք ու ակնածանք կը տածէ հայ ժողովուրդի հանդէպ, սակայն մինչեւ հիմա առիթ չէր ունեցած շփուելու հայկական կերպարուեստին հետ:

Հ.- Վերջին տարիներուն բաւականին խօսուեցաւ Սինկափուրի հայկական եկեղեցիին մասին, որուն շուրջ խմբուած է վաթսուն հոգինոց փոքրաթիւ գաղութ մը…

Մ. Հ.- Այո՛, Սինկափուրի բնակիչները շատ լաւ գիտեն քաղաքին կեդրոնը կառուցուած հայկական եկեղեցիին տեղն ու դիրքը, «Արմէնիա» փողոցը եւ կամ իրենց ամենանշանաւոր պանդոկը` «Ռաֆըլ», որ կառուցուած է Սարգիսեան եղբայրներուն կողմէ: Անոնք գիտեն նաեւ Սինկափուրի խորհրդանշան ծաղիկը` օրգիտէ (խոլորձ, Ա.) գիւտն է հայ ազնուական կնոջ մը` Աշխէն Յովակիմեանին: Իսկ իրենց մեծագոյն օրաթերթին` «Տը Սթրայթ Թայմզ»-ի հիմնադիրները եւս հայեր եղած են:

Հ.- Առնչուեցա՞ք հայկական գաղութին:

Մ. Հ.- Անցեալ տարի այցելեցինք հայկական եկեղեցի, ծանօթացանք պատասխանատուներուն հետ, իսկ այս տարի իրենց հրաւէրով դասախօսութիւն մը տուինք ընդհանրապէս հայ գեղանկարչութեան եւ մասնաւորապէս Եուրոզի եւ Վահրամի մասին:

Հ.- Անցեալ տարի ցուցադրած էիք տասնեակ մը գեղանկարիչներ, իսկ այս տարի` միայն երկու: Ինչո՞ւ միայն երկու եւ ինչո՞ւ յատկապէս Եուրոզն ու Վահրամը:

Մ. Հ.- Անցեալ տարուան փառատօնը աւելի ժողովրդական էր, իսկ այս մէկը` «Արթ սթէյճ Սինկափուր»-ը որոշ վերնախաւի մը համար է: Քիչ թիւով արուեստագէտներ ընտրեցինք, որպէսզի կեդրոնացումը աւելի դիւրին ըլլայ. իսկ Եուրոզն ու Վահրամը ընտրեցինք, քանի որ անոնք թէ՛ միջազգայնօրէն ճանչցուած են եւ թէ՛ կը տարբերուին միջազգայնօրէն յայտնի միւս գեղանկարիչներէն:

Հ.- Միջազգայնօրէն նշանաւոր մեծագոյն կերպարուեստագէտներու ստեղծագործութիւններէն ցուցադրուա՞ծ էին:

Մ. Հ.- Շա՛տ, ինչպէս` Պոթերօ, Սալվատօր Տալի, Հոքուզայ, Փիքասօ, Խուան Միրօ, Արման, Անտի Ուորհոլ, Մարք Շակալ եւ այլն:

Հ.- Ի՞նչն է ձեր յաջողութեան գրաւականը, որուն մասին այնքան կը խօսուի:

Մ. Հ.- Ամէնէն առաջ մեր մասնագիտական մօտեցումն ու որակին առաջնահերթութիւն տալը: Մեր օրերուն որքան ալ ծանուցման տեսակներն ու եղանակները կատարելագործուին ու բազմապատկուին, որակը իր հիմնական դերը կը կատարէ: Թէեւ որակի կողքին կարեւոր է նաեւ ցուցադրելու վայրի, ժամանակի եւ ձեւի ճի՛շդ ընտրութիւնը: Պէտք է նկատի առնել, որ արուեստը խնայել չի սիրեր. ու պէտք չէ մտահան ընել Ռոք Ֆելըրի նշանաւոր խօսքը` «Ոչինչ վտանգի ենթարկողը ոչինչ կը շահի»:

Հ.- Դուք իբրեւ արուեստաբան` յայտնի էք միջազգային արուեստի որոշ շրջանակներու մէջ: Տարբեր լեզուներով յօդուածներ կը ստորագրէք «Ֆայն Արթ Մակազին»-ի, «Լիւքս Իմմօ»-ի եւ կամ «Էլ. Այ. Արթ»-ի նման հրատարակութիւններու մէջ: Նոյնիսկ կարգ մը միջազգային փառատօներու առիթով հրատարակուած պատկերագիրքերու յառաջաբանը գրած էք, կամ երբեմն նշանակուած էք նաեւ մրցանակաբաշխութեան դատական կազմի անդամ, այս բոլորը չե՞ն նպաստեր ձեր յաջողութիւններուն:

Մ. Հ.- Բնականաբա՛ր, յաջողութիւնը յաջողութիւն կը բերէ: Արուեստասէր հասարակութիւնը աւելի կը վստահի մեզի ու հանգիստ սրտով գրաւը կը դնէ մեր արուեստագէտներուն վրայ:

Հ.- Ինչո՞ւ:

Մ. Հ.- Տրուած ըլլալով, որ արուեստի շարքային առեւտրականները ո՛չ մասնագէտներ են եւ ո՛չ ալ հեղինակութիւն, անոնք պատասխանատու չեն նաեւ իրենց վաճառած արուեստի գործին: Մինչդեռ մենք պաշտօնական վկայագրի զուգահեռ, մասնագիտական բացատրութիւններ կու տանք արուեստասէրին, որ համոզիչ, տրամաբանական ու ամբողջական պատասխաններ կը սպասէ արուեստաբանէն: Այսօր վաճառականական խաղերն ու ծանուցման նոր գիւտերը այնքան ալ գործնական չեն: Որակը պէտք է որ համապատասխանէ գնահատականին:

Հ.- Վահրամն ու Եուրոզը որակի առումով ի՞նչ առաւելութիւններ ունին:

Մ. Հ.- Երկուքն ալ արուեստի պատմութեան մէջ իրենց ներդրումը բերած են: Առաջինը` Վահրամը, գերիրապաշտութիւնը թարմացուցած է իր անհեթեթի զգացողութեամբ ու ստեղծած նոր միջավայր նոր կերպարներով, որոնք թէեւ կու գան միջնադարէն, Վերածնունդի շրջանէն, սակայն կը բացուին մեր ժամանակի մէջ, մեր ժամանակի շունչով ու ոգիով: Իսկ Եուրոզը (Եուրի Գէորգեան) համարձակութիւն ունեցած է խորանարդապաշտութիւնը (քիւպիզմ) վերանորոգելու: Ձեւով մը ձեռնոց նետած է Պրաքին եւ Փիքասոյին, ու յաջողած է ստեղծել ժամանակակից ոգիով «քիւպիզմ»: Ան դասական «քիւպիզմ»-ը օժտած է երփներանգ շարժունակութեամբ, լուսաւոր կենսունակութեամբ ու խորհրդանշաններով (նուռ, կապոյտ վարդ, լոյս…) որոնց մասին յատուկ անդրադարձեր ենք ասկէ առաջ: Ահաւասիկ թէ ինչո՛ւ Ծայրագոյն Արեւելքի լրատուամիջոցները, հաւաքորդ-արուեստասէրները, ճարտարապետ-ձեւաւորողները ու նոյնիսկ որոշ թանգարաններ հետաքրքրուած են այս երկու արուեստագէտներով: Այս բոլորին զուգահեռ, Եուրոզի ներկայութիւնն ու ելոյթները եւս իրենց դերը կատարեցին` յաւելեալ հետաքրքրութիւն ստեղծելով հանրութեան մէջ:

Հ.- Ներողութիւն, «ելոյթներ» ըսելով` ի՞նչ պէտք է որ հասկնանք:

Մ. Հ.- Բացատրե՛մ. Եուրոզ սովորութիւն ունի ցուցահանդէսի ընթացքին արուեստասէրներու փողկապներուն, շապիկներուն, տաբատներուն եւ կամ երբեմն հագուստներուն վրայ յաւելեալ նկարներ պատկերելու իբրեւ նուէր: Այս մէկը պատճառ կը դառնայ, որ արուեստասէրները խուռներամ հաւաքուին ու դիտեն անոր ստեղծագործական գործընթացը: Շատ անգամ յաճախորդները մեր բարեկամները կը դառնան եւ արուեստի ճամբով ընտանեկան կապ կը ստեղծուի մեր մէջ:

Հ.- Ըսիք` ընտանեկան կապ: Որքան գիտենք, ձեր գործը ընտանեկան բնոյթ ունի… Այս մէկն ալ յաջողութեան կը նպաստէ՞:

Մ. Հ.- Այո՛, միշտ: Կինս` Էլոն եւ տղաս` Հերակն ալ կը մասնակցին գործին: Մեր գործը դիւրին չէ, մանաւանդ որ հետզհետէ կը ծաւալի: Ներդաշնակօրէն կազմակերպուած մեր գործը աւելի վստահութիւն եւ յարատեւութիւն կը ներշնչէ:

Հ.- Հայ արուեստը տարածելու եւ զարգացնելու համար ի՞նչ կը թելադրէք հայ արուեստագէտներուն եւ ցուցասրահներուն:

Մ. Հ.- Արուեստագէտի պարտականութիւնը որակ ստեղծելն է, իսկ ցուցասրահինը` բարձր մակարդակով զայն ներկայացնելը: Երկուքի պարագային ալ մեծ աշխատանք եւ նուիրում կը պահանջուի: Ցուցասրահներուն կը թելադրուի հետեւիլ «Նոազ Արք»-ի եւ «Բարձր արուեստ»-ի նման ցուցասրահներու օրինակին եւ առանց ոչինչ խնայելու` ներկայանալ միջազգային փառատօներուն: Շատ կարեւոր է նաեւ ճի՛շդ ընտրութիւն կատարելը ու արուեստի որակն ու անոր գինը ներդաշնակելը: Պէտք չէ մտահան ընել, որ հռչակը երբ չի համապատասխաներ որակին, ժխտական ազդեցութիւն կ՛ունենայ միջազգային փառատօներու պարագային: Ի վերջոյ անունը գնայուն է, իսկ որակը` մնայուն: Որակը ժամանակի ընթացքին կրնայ անուն շահիլ, իսկ անունը որքան ալ բարձրացնես, չի կրնար որակ ստեղծել: Առ այդ, հարկաւոր է ուժ տալ որակին, ընտրել լաւագոյններն ու զանց առնել խնամիական կապերն ու ժամանակաւոր փոքր շահերը: Իրաւ արուեստը վեհ է ու վսեմ, կարելի չէ նուաստացնել զայն ու փոխարինել միջակ կամ թոյլ գործերով:

ԹՂԹԱԿԻՑ