ԱՆՆԱ ԲԱԲԱՋԱՆԵԱՆ
Վահան Յովհաննիսեանի համար հնագիտութիւնն աշխահի ամենալաւ մասնագիտութիւնն էր: Ու թէեւ Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւն կուսակցութեան Բիւրոյի նախկին անդամն ու Գերմանիայում Հայաստանի նախկին արտակարգ եւ լիազօր դեսպանը նաեւ պատմաբան էր, իսկ առաւել մեծ ճանաչում ձեռք էր բերել որպէս քաղաքական գործիչ, այնուամենայնիւ, հնագիտութեան ոլորտը նրա համար մի ուրիշ աշխարհ էր, ու նա շատ էր ափսոսում, որ քաղաքականութիւնն իրեն զրկել էր այդ աշխարհում լինելու հնարաւորութիւնից:
Վահան Յովհաննիսեանի երիտասարդ տարիների ընկերը` Երեւանի Յովհաննէս Թումանեանի անուան Տիկնիկային թատրոնի գեղարուեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայեանն այն եզակիներից է, ում բախտ է վիճակուել Վահան Յովհաննիսեան հնագէտի հետ կիսել նրա «աստեղային ժամերը»:
«80-ականներն էին, հերթական պեղումից յետոյ Վահանը գիշերով եկաւ մեր տուն, ասաց, որ հազարամեակների պատմութիւն ունեցող ոսկէ գաւաթ է գտել, որն իր մօտ է: Նա չէր գիշերել այդ գիւղում` վախենալով, որ մի գուցէ գտածոն գողանան… Այդ օրը մենք նշեցինք առիթը, անգամ գինի խմեցինք հէնց պատմական գաւաթից, որը յաջորդ օրը տարան թանգարան», «Հետք»-ի հետ զրոյցում պատմեց Ռ. Բաբայեանը:
Վահան Յովհաննիսեանի կատարած պեղումներից, սակայն, առանձնանում է մէկ այլ գաւաթ, որն իր իրազեկող նշանակութեան առումով ոչ միայն արժէքաւոր է, այլեւ` բացառիկ: Երբ նա 1987 թուականին հերթական պեղումներն էր անում, այս անգամ` Կոտայքի մարզի Քարաշամբ բնակավայրում, պատկերացում անգամ չունէր, որ այնտեղի գտածոներից մէկը հին արեւելեան կիրառական արուեստի գլուխգործոց էր լինելու: Միջինպրոնզեդարեան իշխանական մի դամբարանից կատարած պեղումների արդիւնքում թաղման հարուստ գոյքի մէջ Վահան Յովհաննիսեանը յայտնաբերել էր Ն. Ք. 22-21-րդ դարերի արծաթէ դրուագազարդ մի գաւաթ, որի վրայ պատկերուած ասիական հագուստով արքայի պատկերը, մարտի, գլխատման տեսարանները վկայում են այն մասին, որ հազարամեակներ առաջ այս տարածքում եղել է ասիական թագաւորութիւն: Եւ պատահական չէ, որ Վահան Յովհաննիսեանն իրեն բախտաւոր հնագէտ էր համարում: Այս պարագայում եւս բախտը ժպտացել էր նրան, եւ յաջողուել էր գտածոն յայտնաբերել հրաշալի վիճակում: Հայաստանում տեղական արտադրութեան գաւաթի առկայութիւնն ապացոյցն է այն բանի, որ մեր երկիրը բաւական լուրջ արտադրական եւ մշակութային կենտրոն է եղել եւ սերտ կապեր է ունեցել խեթական աշխարհի եւ Միջագետքի կենտրոնների հետ: Փաստօրէն, այն ժամանակ Հայաստանի տարածքում ապրել են հնդեւրոպական ցեղեր:
Գաւաթի իրանին արուած վեց հորիզոնական դրուագազարդ գօտիների վրայ ներկայացուած է հնագոյն հնդեւրոպական առասպելական դիպաշար` հերոսի կողմից իրականացուած վարազի որսի, դրա պատճառով երկու ցեղերի միջեւ ծագած գժտութեան, մարտի եւ պարտուած կողմի առաջնորդների մահապատժի տեսարաններով: Այդ դիպաշարը կապւում է հնդեւրոպական դիցաբանական պատկերացումների հետ: Իսկ այս փաստը խօսում է միջին պրոնզի դարում Հայաստանի եւ Կենտրոնական Անդրկովկասի տարածքը բնակեցնող թռեղք-կիրովականեան մշակոյթի կրողների հնդեւրոպական ծագման մասին:
Ու թէեւ Վահան Յովհաննիսեանն այն կարծիքին էր, որ ինքը «վատ հնագէտ չէ», հէնց միայն այս գաւաթը, որն այժմ իր կարեւոր տեղն ունի Հայաստանի Պատմութեան թանգարանի ցուցանմուշների շարքում, գալիս է խօսելու էլ աւելիի մասին` համարուելով եզակի երեւոյթ Հայաստանի եւ Անդրկովկասի հնագիտութեան պատմութեան համար:
