Կը Փնտռեմ

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

Քալիֆորնիոյ մէջ ալ օրէնքը յստակ է: Ան, որ եօթանասուն տարիքը անցած է, վարորդական իր արտօնագրի վերանորոգման ժամանակ պարտաւոր է տեսողութեան քննութիւն «տալ» եւ ապա ինքնաշարժ վարելու կանոններու յատուկ գրաւոր քննութիւն «անցընել»:

Այս տարի իմ կարգս է: Ժամկէտ` տարեդարձիս թուականը: Պարտաւոր էի: Օրէնք էր: Ուստի դիմեցի «Տի. Էմ. Վի.»-ի` ինքնաշարժ վարելու արտօնագիր ձեռք ձգելու բաժնի կայքէջին: Ուրախացայ: Հայերէնով ալ կարելի էր այդ քննութիւնը «տալ»: Անկեղծօրէն տեսակ մը անօրինակ զգացումով մը լեցուեցաւ սիրտս: Շա՜տ ու շա՛տ տարիներ առաջ, երբ Տիթրոյիթ կը բնակէի, նման քննութիւն արաբերէնով «տուած էի»: Ապա, երբ Կլենտէյլ հաստատուեցայ, այդ մէկը անգլերէնով «անցուցի»: Իսկ հիմա չեմ գիտեր խելքս «ի՛նչ փչեց», որ անպայման հայերէնով «տամ»: Ուստի գացի «Տի. Էմ. Վի.»-ի կեդրոն: Ինծի «Վարորդի ձեռնարկ» անունով, արեւելահայերէնով գրքոյկ մը տուին: Ահա՛ քեզի հայերէն` ըսի մտովի: Կարդացի քանի մը անգամներ: Հանդիպեցայ հին ու նոր, ծանօթ եւ անծանօթ բառերու: Այսպէս`«ինքնութեան քարտ»,«ամրագօտի», «շրջադարձ», «նստոց», «կենդանաքաշ մեքենայ»,«ինտենսիվ երթեւեկում», «ավտոմեքենա» «տրանսպորտային», «ցոլալապտեր», «ավտոբուս», եւ ամէնէն տարօրինակը` «Կալիֆոռնիա»-ն: Այս ընթերցումներէս ետք մտածեցի, որ անգլերէնով «տալս» աւելի հեշտ պիտի ըլլար: Նման մտմտուքի մէջ կորսուած էի, երբ խարբերդցի ժողովականներէս Գօգոն իր հրաշք «գիւտը» բացայայտեց, երկինքէն ինկած բարիքի մը նման:

Մեր լեզուով ալ կայ, կրնաս «տալ»` ըսաւ ու ինծի տուաւ արեւմտահայերէնով քննութեան քանի մը օրինակներ, որոնց հարցումներուն մօտ պատասխաններ ալ կային: Յստակ էր, թէ բարեկամս ըսել կ՛ուզէր, որ արեւմտահայերէնով ալ Քալիֆորնիոյ վարորդական քննութիւն կարելի էր տալ եւ խնդալով` աւելցուցած, նոյնիսկ` թրքերէնով: Բայց յիշեցուցած էր նաեւ, թէ «մեր լեզուով» յատուկ գրքոյկ մը չկար:

Հոգս չէր: Ուստի, մէկ կողմ դրի արեւելահայերէն գրքոյկը ու քիչ մը աւելի մխիթարուած` ես ինծի սկսայ յամառօրէն արեւմտահայերէնով պատրաստուած հարցումներով պարապիլ:

Աստուա՛ծ իմ, այս ի՞նչ հայերէն էր, ըսի մտովի: Արեւմտահայերէնէ զատ ամէն բանի կը նմանէր: Խառնարան: Ո՞վ էր թարգմանիչը: Սարսափելի եւ նոյնքան ալ ամօթալի: Այսպէս` «դժվարանաք» «ճիշտ», «վերոյիշյալ», «տուգանուիլ»,«իրավունք»,«կը հայտնէ», «մոտենալ», «հետիյոտն», «ադ», «ասի», «սովորութիւն չի», «հետո», «անւունում կուզէ»,«առա վելագոյն», «վիրավոր», «բաժանված« եւ տակաւին շարքը կ՛երկարէր:

Հաւատացէ՛ք` ամչցայ: Սխալնե՜ր եւ ան ալ` ա՛չք ծակող սխալներ:

Միշտ կը հպարտանանք ու բարձրաձայն կ՛աղաղակենք, թէ ամբողջ այս նահանգին մէջ շուրջ երկու միլիոն հայեր կ՛ապրին: Եկո՛ւր եւ բացատրէ՛ մեր կեանքի այս «ցեխոտ» դաշտանկարը: Ինծի համար խոր էր իրականութիւնը եւ ցաւալի: Բացայայտ էր, որ հայ լեզուն կորսնցուցած էր իր բանալին: Դուրսէն տեսնողին համար իրապէս որ հայերէն գիտցող արեւմտահայ մը չկար այս նահանգին մէջ: Այս ի՜նչ խեղճութիւն էր: Խորունկ սխալ մը կար: Արդեօ՞ք հայ լեզուի մաքրութիւնն ու հարազատութիւնը Հայ դատին մաս չէին կազմեր: Ո՞վ սրբագրել պիտի տար լեզուական այս բարբարոսութիւնը: Միւս կողմէ ալ, չեմ գիտեր, այս տողերովս որքանո՞վ բան մը պիտի կարենայի փոխել: Նաեւ չեմ գիտեր, թէ արդեօ՞ք բան մը կրնայ փոխուիլ այս բծախնդրութիւններուս յայտնաբերումներովս եւ նոյնքան ալ` դասաւորումներովս: Մեղքը իրենց վիզը: Այնպէս կ՛երեւի, թէ մինչեւ հիմա «ոչ մէկուն հոգն էր»: Իմ կողմէ, սակայն, կը կարծեմ, որ անպայման զգաստութեան հրաւիրելու անմեղ եւ անկեղծ փորձ մըն է այս գրութիւնս, որ կը հասցէագրուի բոլորին, պատասխանատու դիրքերու վրայ նստած ղեկավարներէն, մինչեւ պարզ հայ մահկանացուն: Ձեւով մը` տէր կանգնիլ մեր լեզուին: Իրականութեան փնտռտուք: Անկեղծօրէն չէի կրնար այս ամէնը վարագոյրի ետեւ նետել կամ պահարանի մը մէջ պահել: Յստակ էր, թէ այս նահանգին մէջ ալ մեր հայ կեանքը շուարած էր, որովհետեւ կարծես «հայ մարդոց» համար էականը ուրիշ բան էր: Ճիշդ էր, որ ամերիկեան հեւքին մէջ շատ ծանր կը պայքարինք բան մը պահելու համար: Բացայայտ էր, թէ ընտրած էինք դիւրին միջոցը: Պէտք էր զգաստանալ: Հարցը կամ էականը` հիմա. ինչպէ՞ս տէր կանգնիլ արեւմտահայ մեր ժառանգութեան: Ուրկէ՞ սկսիլ: Դպրոցներէ՞ն, ակումբներէ՞ն, հայ կեդրոններէ՞ն, տուներէ՞ն: Չե՛մ գիտեր: Մամուլով, ժողովներով, կլոր սեղաններով: Ա՛յդ ալ չեմ գիտեր: Թերեւս հազար անգամ կրկնած եմ, թէ սփիւռքի մէջ հայ ըլլալն ու մնալը մեծ ճիգ կը պահանջէ: Հաւա՛տք: Զոհաբերութի՛ւն: Սակայն որո՞ւ կ՛ըսես: Հիմա ինչպէ՞ս հաշտուիլ այս նոր իրականութեան հետ: Յաճախ հեռատեսիլներու յայտագիրներէն, խօսնակներու արտայայտութիւններէն, հրապարակային ձեռնարկներու ընդմէջէն եւ կամ բեմերէն ամէն տեղ հոգածութեան եւ բծախնդրութեան պակասը կը նշմարուի հանդէպ մեր լեզուին` արեւմտահայերէնին: Ան, որ խօսք կ՛առնէ ու քանի մը մաշած ու հինցած բառերով կը փորձէ արտայայտուիլ, կը կարծէ, թէ ինք մեր լեզուն «լաւ գիտէ»: Խօսքս բացառութիւններու մասին չէ: Այս ձեւով յստակ է, թէ հայ մարդիկ հայոց լեզուին հետ կը խաղան ցաւալի տգիտութեամբ:

Բայց բոլորը թող գիտնան, որ մեր լեզուն վանկերու խումբ մը չէ, ոչ ալ` հանգերու տողանցք: Անոր իւրաքանչիւր բառը պատմութիւն մը ունի եւ` առանձին նշանակութիւն: Չենք կրնար անտեսել անոր ամէն տեսակի կանոնները, ըլլան անոնք ուղղագրական, քերականական եւ կամ շարադասական: Այս բոլորը ցոյց կու տան դիտելու մեր անկարողութիւնն ու մեր մտքի սահմանափակումը: Կարծես մոռցած ենք, որ մեր լեզուն մեր հողին նման վերապրումի գործիք մըն է, եւ թէ` մեր հոգեկան սնունդը մեր լեզուէն ալ կու գայ:

Լեզուն ցեղ ալ է: Անոր ներշնչումով նաեւ կը շարադրուի մեր պատմութիւնը: Լաւ պէտք է մտածել, թէ ինչպէ՛ս կարելի է պաշտպանել մեր լեզուի իշխանութիւնը եւ խնամքով պահել զայն ժամանակի աւերին դէմ:

Լեզուն չգիտնալը մեղք չէ, ամօթ ալ չէ. կը սորվինք. սակայն անոր ճիշդ գործածութեան հանդէպ անհոգ ըլլալը մեծ մեղք է ու ամօթ: Սթափումի ճիգ պէտք է: Հայ մտքի կոփում: Ե՞րբ մենք մեզի պիտի վերադառնանք: Ե՞րբ վերեւ յիշած մատնանշումներուն այժմէականութեան պիտի գիտակցինք: Դո՛ւք ըսէք: Պատասխանը մօտս չէ: Կարելի չէ միշտ ծածկել մտքի ու լեզուի ողբալի նման խեղճութիւնները: Չենք կրնար եւ աւելի՛ն, իրաւունք չունինք անտարբեր անցնելու այս բոլորին կողքով: Հայուն ըլլայ ան արեւելահայ կամ արեւմտահայ լեզուին եւ ինքնութեան որակի եւ տեսակի պահպանումը առաջնահերթութիւն է` պատասխանտու անձ կամ ոչ:

Լեզուն ալ Հայ դատին մաս կը կազմէ, կը կրկնեմ: Ուստի իւրաքանչիւրիս մէջ բնակող մեր մայրենին անպիղծ եւ անաղարտ պահելու պատասխանատուութեան հաւատարմութիւնը կը փնտռեմ այսօր, ամէն բանէ առաջ եւ ամէն բանէ վերջ: Վերջապէս պետական կամ տեղական գրասենեակներէ ներս կամ դիմումնագիրներու եւ կամ ծանուցումներու վրայ պէտք է սրբագրուին այս խեղկատակ ու խղճալի հայերէնով գրութիւններն ու խօսքերը, հոգ չէ թէ քանի հոգիի համար անոնք պատրաստուած ըլլան: Լեզուն եւ մանաւանդ ինծի եւ նմաններուս համար արեւմտահայերէն լեզուն անաղարտ պահելը նախապայման է: Չմոռնանք. արդէն զայն գործածողներուն թիւը հետզհետէ կը նօսրանայ: Ցաւալի, բայց իրականութի՛ւն:

Ա՛յս է հրամայականը:

Այս բոլորը, որովհետեւ անձնապէս եւ յամառօրէն տակաւին կը մնամ, կ՛ուզեմ մնալ եւ պիտի մնամ նոյն այդ լեզուին համեստ պահակը եւ ոչ թէ պարզ հանդիսատեսը:

Լա՛ւ յիշեցէք, մեր ներկան, մեր վաղուան հայելին ալ է: