«ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՓՈՐԹԱԼ»
Թուրքական իշխանամէտ «Սապահ» թերթի յօդուածագիր Էնկին Արտըչն իր յօդուածում անդրադարձել է Սարըղամիշի ճակատամարտին, որի ժամանակ օսմանեան բանակի տասնեակ հազարաւոր զինուորներ էին զոհուել Էնվեր փաշայի սխալների եւ սառնամանիքի պատճառով:
Թուրք յօդուածագիրն իր «Զինուորներին կոտորողը, հայերին կոտորողը» գլխագրով անդրադարձում նշում է, որ Սարըղամիշի մեծաթիւ զոհերի մեղաւորը ոչ թէ հակառակորդն էր, այլ` Օսմանեան կայսրութեան ղեկավարներից, Հայոց ցեղասպանութեան կազմակերպիչներից Էնվեր փաշան:
Արտըչը գրում է. «Շատերը կարծում են, թէ Սարըղամիշում մեր տասնեակ հազարաւոր զինուորներին ռուսներն են սպաննել: Ո՛չ, նրանց սպաննողը ոչ թէ հակառակորդն է եղել, այլ` Էնվերը: -30 աստիճան սառնամանիքին յարձակման հրամանը, որը ոչ մի տրամաբանութեան շրջանակներում չի տեղաւորւում, տուեց Էնվերը: Էնվերը ցանկանում էր հեշտ յաղթանակի հասնել, 60 հազար մարդուն բուքուբորանի միջով առաջանալ հրամայեց»:
Եւս մէկ կարծիք է այն, որ Սարիղամիշի ճակատամարտը «հայրենիքի պաշտպանութիւն» կամ «պաշտպանական գործողութիւն էր»: Ո՛չ, Սարիղամիշը Տարտանել չէ (1915-ի օսմանեան զօրքերի եւ Դաշնակից զօրքերի միջեւ ճակատամարտը Տարտանել նեղուցի ափերին, խմբ.): Օսմանեան բանակը Սարիղամիշում յարձակման անցաւ «35 տարի առաջ ռուսների ձեռքն անցած արեւելեան տարածքներն ուժով յետ վերադարձնելու համար»: Սակայն այս ամէնը մենք չենք կարդում մեր դասագրքերում, քանի որ Աթաթուրքը չի թոյլատրել: Շարունակելու են ասել, գրքեր գրել, թէ` «նենգ թշնամին կանգնած տեղը մեզ վրայ յարձակուեց, ընդհանրապէս չէինք սպասում»: Սո՛ւտ է: Այս ստի մէջ թաթախուած թուրք ֆաշականներն Էնվերին շատ են սիրում: Սիրում են «Թուրանի կայսրութիւն» ստեղծելու երազանքների համար: Չեն էլ ամաչում, որ մեր օրերում ասում են, թէ` «Էնվերը գերմանացիների երկրպագու չէր»:
Վերջերս մեր գրողներից մէկն ասում էր, թէ ինչո՛ւ Էնվերի եւ Թալէաթի` Շիշլիում (թաղամաս Պոլսում, խմբ.) գտնուող գերեզմանատուն այցելող չկայ: Ինչո՞ւ հազարաւոր մարդիկ գնում են Աթաթուրքի դամբարան, անգամ սուլթանների դամբարաններ: Մի գուցէ ժողովուրդն այնքա՞ն էլ միամիտ ու տգէտ չէ…», իր յօդուածում նշում է Էնկին Արտըչը:
Յաւելենք, որ թէեւ իր յօդուածի վերնագրում թուրք հեղինակն Էնվերին ներկայացնում է որպէս «հայերին կոտորող», սակայն յօդուածում այդ մասին անդրադարձ չի կատարում:
Նշենք, որ Ռուսական կայսրութեան դէմ Կովկասեան ճակատում Սարըղամիշի գործողութեան պատճառով օսմանեան բանակը կորցրել է 60 հազարից աւել զինծառայող: Ձախողուած գործողութիւնն իրականացուել է 1914 դեկտեմբեր-1915 յունուար ամիսներին` դաժան սառնամանիքի պայմաններում: Եղանակային վատ պայմանները հաշուի չառնելով` վատ հանդերձաւորուած օսմանեան բանակն Էնվեր փաշայի գլխաւորութեամբ փորձել է նախայարձակ լինել, սակայն հազարաւոր թուրք զինծառայողներ մահացել են ոչ թէ հակառակորդի հետ բախումների, այլ ցրտահարութեան պատճառով: Հետագայում Էնվերն իր այս ձախողման պատասխանատուութիւնից խուսափելու համար փորձել է պարտութեան մեղքը բարդել նաեւ հայերի «դաւաճանութեան» վրայ:
