«Ճիան. օրկ» կայքում հրապարակուել է սիւնակագիր Նետիմ Քարայելի «Թուրքիայի առկայ դրամագլխի աղբիւրը բռնագրաւուած հայկական ու յունական գոյքն է» վերնագրով յօդուածը: Հեղինակը Օսմանեան կայսրութեան ցեղասպանական քաղաքականութիւնը քննում է Օսմանեան կայսրութիւնում հայերին ու յոյներին պատկանող դրամագլուխը թուրքացնելու քաղաքականութեան պարունակում: Ըստ Քարայելի` Թուրքիայի կառավարող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան անդամները 1915թ. հայկական գոյքը բռնագրաւուածների թոռներն են: Համացանցում եղած տեղեկութիւնների համաձայն, Նետիմ Քարայելը Տրապիզոնում ապրող իսլամացած հայ է: Յօդուածի թարգմանութիւնը` ստորեւ:
«Սիվիլնէթ»
1915թ. Օսմանեան կայսրութիւնում արդիւնաբերութեան ոլորտում վիճակագրութիւն էր անցկացուել: Պարզուել էր, որ Պոլիս քաղաքի, Եգէական, Սեւ եւ Միջերկրական ծովերի տարածաշրջաններում գործարանների, արհեստանոցների 95-96 տոկոսը պատկանում էր յոյներին ու հայերին: Ուստի կարեւոր էր համարւում այդ ամէնը դնել թուրք-մուսուլման առեւտրականների վերահսկողութեան տակ, ազգայնացնել օսմանեան տնտեսութիւնը: Եւ սա այն հիմնական խնդիրն էր, որի շուրջ դոկտոր Պեհաէտտին Շաքիրը, դոկտոր Նազըմը [Հայոց ցեղասպանութեան գաղափարախօսներ – Սիվիլնեթ] եւ Զիյա Կէօքալփը [փանթիւրականութեան գաղափարախօս – Սիվիլնեթ] մանրակրկիտ ծրագրեր էին մշակել: Դրամագլխի թուրքացումը ընթանում էր երեք փուլով: Առաջինը տեղահանուող քարաւանների անվտանգութիւնն ապահովող խմբերի գործունէութիւնն էր: Յայտնի է, որ կանայք իրենց մօտ էին պահում փող եւ զարդեղէն: Տեղահանութեան ընթացքում ճանապարհի յարմար մի վայրում բռնագրաւում էին կանանց փողն ու զարդեղէնը, որից յետոյ սպաննում նրանց: Երկրորդ փուլում յափշտակում էին հայերի եւ յոյների տներում մնացած թանկարժէք իրերը: Երրորդ փուլում տիրանում էին տեղահանուած յոյների եւ հայերի անշարժ գոյքին:
Հայերի հետ կապուած ծրագիրը կեանքի կոչուեց Ա. Աշխարհամարտի ընթացքում: Շուրջ մէկուկէս միլիոն հայեր տեղահանուեցին ու ցեղասպանութեան ենթարկուեցին: Հայերին պատկանող ողջ շարժական ու անշարժ գոյքը յափշտակուեց: Հայ բնակչութիւնը տեղահանութեան պատճառով կորստեան էր մատնուելու, եւ յափշտակուելու էր նաեւ նրան պատկանող անշարժ գոյքը:
1915թ. մայիսի 30-31-ին նախարարների խորհրդի ընդունած որոշումը սահմանում էր, թէ ինչպէ՛ս պէտք էր ընթանար հայկական գոյքի բռնագրաւումը: Յունիսի 10-ին մանրամասներին առնչուող շրջաբերական հրապարակուեց: Եւ վերջապէս, 1915թ. սեպտեմբերի 26-ին հրապարակուեց ժամանակաւոր օրէնքը: Այս օրէնքը եւ դրա կիրառութեան համար հրապարակուած հրամանագիրը դարձան բռնազաւթման ողջ քաղաքականութեան իրաւական հենքը: Ոմանք նոյնիսկ իրար ձեռքից հայ երեխաների էին խլում, որպէսզի կարողանան տիրանալ հայերի գոյքին:
Ցեղասպանութիւնը` Երկու Փուլով
Հայոց ցեղասպանութեան իրականացման երկու փուլ կայ` տնտեսական եւ քաղաքական: Հայերին իրենց պատմական հողերից վտարելու քաղաքական պատասխանատուները Միութիւն եւ առաջադիմութիւն կուսակցութեան քատրերն են, ինչպէս նաեւ կենտրոնական իշխանութեան` տեղերում գտնուող գործակիցները: Տեղական գործակիցներ-տեղական իթթիհատականներ, կառոյցի ղեկավարներ-կարեւոր դէմքեր: Այդ նշանաւոր մարդիկ հայերի ունեցուածքի վրայ են ի յայտ եկել: Այսօր կառավարող Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան կազմում են գտնւում այն օրերին հայերի ունեցուածքի վրայ հարստացած երեխաների թոռները: Իսկ Ժողովրդահանրապետական կուսակցութեան [Մուսթաֆա Քեմալի հիմնած կուսակցութիւնն է, այժմ` գլխաւոր ընդդիմութիւն – Սիվիլնեթ] հարստութեան հիմքում ընկած է թէ՛ յոյների, թէ՛ հայերի գոյքը:
Ե՛ւ Պոլիսում, ե՛ւ գաւառներում դրամագլուխի հիմքը հայերի ունեցուածքն է: Այդ իսկ պատճառով շատ դժուար է առերեսուել Ցեղասպանութեանը: Այսօր Թուրքիայում քաղքենիութեան ահռելի հարստութեան աղբիւրը հայկական եւ յունական գոյքն է: Քրտստանում [Քրտստան ասելով` հասկանում են նաեւ պատմական Հայաստանի տարածքները – Սիվիլնեթ] էլ քիւրտ աշիրեթների, շէյխերի, հողատէրերի հարստութեան աղբիւրը հայկական գոյքն է: Պետութիւնը գիտի, որ հայերի ունեցուածքը որոշ քիւրտ ընտանիքների, աշիրէթների, շէյխերի կողմից բռնագրաւուել է, եւ գիտի, որ դրանով սպառնալով` կարող է ձուլել քրտերին: Այո՛, պետութեան միջոցով միլիոններ վաստակած պատերազմի յանցագործները, թիրախում պահելով փոքրամասնութիւններին, պաշտպանել են եւ պաշտպանելու են Ցեղասպանութիւնը եւ թալանը:
1942թ. նոյեմբերի 11-ին «Թուրքացման շարժման» մի օղակ էլ ունեցուածքի հարկն է, որի պատճառով առաջին աքսորը սկսել էր դեռ 72 տարի առաջ: Ունեցուածքի հարկով նախատեսուող գումարը վճարելու համար հայերը ստիպուած էին վաճառել տները, գործարանները եւ աւարտել գործարար կեանքը:
1942թ. ունեցուածքի հարկը չվճարելու պատճառով 160 հոգի էր աքսորուել: Պաշտօնական տուեալների համաձայն` 1400 մարդ Աշքալէ էր ուղարկուել: Աքսորեալները քար էին տաշում, ճանապարհ նորոգում: Ունեցուածքի հարկի օրէնքը, հարիւրաւոր ոչ մուսուլմանների գաղթը, իսկ աւելի ուշ` սեպտեմբերի 6-7 իրադարձութիւնները Միութիւն եւ առաջադիմութիւն կուսակցութեան ժամանակաշրջանում սկիզբ առած դրամագլխի թուրքացման ծրագրի մի մասն էին:
