Քարվաճառի Վերջին Գիշերը. Կորցրած Տան Ու Հայրենիքի Չփակուող Վէրքը

ԹԱՄԱՐԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

«Մենք հիմա դուրս չենք գայ, կը սպասենք` լոյսը բացուի»: Հեռախօսազրոյցի այս մի նախադասութիւնը լսեցի. ցատկեցի անկողնուցս: «Այսի՞նքն, կը սպասենք լոյսը բացուի»…

Նոյեմբերի իննի ամբողջ օրը սովորական օր էր, արդէն սովորական դարձած պատերազմական օր, կարելի է ասել` առօրեայ:

Առաւօտից մեր տունը մարդաշատ էր. պատերազմի ընթացքում Քարվաճառում մնացած մարդկանց միակ մխիթարութիւնն իրար հետ լինելն էր: Առաւօտից մեր տուն եկաւ քեռի Գրիշան` հիւսիսային Արցախից տեղահանուած մի ուժեղ մարդ, որ պատերազմի հէնց առաջին օրը կորցրել էր որդուն: Աւագը Քարվաճառի ամենափորձառու եւ անվախ զինուորական վարորդն էր, ով իր Ուրալ-ով անհաւանական տեղեր էր հասնում: Ճակատագրի հեգնանքով պատերազմի սկիզբն ազդարարած առաջին պայթիւնի բեկորներն Աւագին գտել էին ոչ թէ դիրքերում, այլ` իր զօրամասում:

Քեռի Գրիշան իրեն պինդ էր պահում. մտածում էր միւս երեխաների, թոռների մասին:

Նոյեմբերի 9-ի առաւօտեան մեզ (ինձ ու ամուսնուս) հարցրեց. «Դուք գիտակ մարդիկ էք, ասէք, ի՞նչ անեմ, անասունները թողե՞մ, թէ՞ տանեմ»: Մենք` միամիտ լաւատեսութեամբ պատսպարուած «գիտակներս», վստահաբար ասացինք. «Քեռի Գրիշ, ի՞նչ հանել», «Յաղթելու ենք», «էսօր-վաղը բոլորը յետ են գալու»:

Քեռի Գրիշան, որ մեր տարիքներն իրար գումարած, ու մի բան էլ աւելի, կեանքի փորձ ունէր, չհամակուեց մեր լաւատեսութեամբ. կորած հայեացքով մի քիչ էլ նստեց մեր խոհանոցում ու գնաց:

Օրուայ ընթացքում ես անցայ իմ սովորական գործերին: Այդ օրերին Քարվաճառում շատ բան չկար անելու: Երկու սուրբ պարտականութիւն ունէինք. կերակրել ընտանի կենդանիներին, որոնց տէրերը ռազմաճակատում էին, իսկ ընտանիքի կանայք ու երեխաները` Հայաստանի աւելի ապահով վայրերում եւ հաց ու գաթայ թխել: Ես` որեւէ բան թխելուց բաւականին հեռու մարդ, այդ օրերին անվերջ հաց ու գաթայ էի թխում: Խանութները, բնականաբար, փակ էին, իսկ մենք բաւականաչափ ալիւր ու շաքարաւազ ունէինք:

Հաց ու գաթայ էի թխում ու կարեւոր առաքելութիւն իրականացնող մարդու վստահութեամբ դրանք տանում-հասցնում էի քաղաքի միւս ծայրը, որտեղ հիմնականում միայնակ մնացած տղամարդիկ էին:

Նոյեմբերի իննի ցերեկը շատ չէր տարբերւում պատերազմի միւս օրերից: Միակ տարբերուող բանը Քարվաճառում աւելացած ինքնաշարժների հոսքն էր: Մեծաթիւ մեքենաներ Ստեփանակերտից ու Արցախի միւս բնակավայրերից Քարվաճառով դուրս էին գալիս դէպի Հայաստանի Հանրապետութիւն: Կատակ էինք անում. եթէ ինքնաշարժի տակ չընկնենք, Քարվաճառում ուրիշ վտանգ չկայ: Դեռ չէինք հասկանում, որ Արցախը Քարվաճառով դատարկւում է: Դեռ չգիտէինք, թէ ինչպէ՛ս ենք յիշելու նոյեմբերի ինը:

Քաղաքի ներքեւի մասում հանդիպեցինք Արթուրին` բարեհոգի մեր ընկերոջը, որ այդ օրերին Քարվաճառ եկող մեքենաների անուադողերն էր փչում-կարգի բերում: Ասաց. «Եկէք` սուրճ խմենք»: «Չէ, Արթուր,¬ ասացի,-վաղը կը գանք, էսօր տուն բարձրանանք»:

Պատերազմի օրերին Քարվաճառում ամենամեծ վտանգը ներթափանցման վտանգն էր: Գրեթէ ամէն օր զօրամասի աշխատակիցները կապ էին տալիս. «Ներթափանցման վտանգ կայ, հաւաքուէք զօրամասի տարածքում»: Քարվաճառում մնացած բնակչութիւնը, մի քանի տասնեակ մարդ, այդ թւում` մօտ մէկ տասնեակ կանայք, հաւաքւում էինք զօրամասի տարածքում: Չգիտէի, թէ ի՛նչ ենք անելու, եթէ ներթափանցում լինի: Ամէն դէպքում, միասին լինելն ուժ էր տալիս:

Այն օրերին, երբ տանն էինք գիշերում, ես քնում էի: Ամէն ինչին դիմանում էի` բացի չքնելուն: Քնում էի անհանգիստ, շորերս հագիս, բայց քնում էի:

Նոյեմբերի իննի գիշերը եւս քնած էի: Վեր թռայ ամուսնուս հեռախօսազրոյցից. «Մենք հիմա դուրս չենք գայ, կը սպասենք` լոյսը բացուի»: Ցատկեցի անկողնուցս. «Այսի՞նքն, հիմա դուրս չենք գայ, կը սպասենք` լոյսը բացուի»: Մենք իրար խօսք էինք տուել, որ Քարվաճառից դուրս կը գանք միայն ամենավերջում: 2020 թուականի նոյեմբերի իննի գիշերը ես, արագ սրտխփոցով տեղիցս ցատկելով, դեռ չգիտէի, որ դա ամենավերջն է:

Ամուսինս ասաց. «Ստորագրել է, ամէն ինչ յանձնել է»: «Մեր տո՞ւնն էլ»: «Հա՛, մեր տունն էլ»:

Վեր կացայ, վերջին անգամ սուրճ եփեցի մեր տանը:

… Այս տարի որոշել էինք աւարտել տան ներքին յարդարանքի վերջին գործերը. տունը երկար էինք կառուցել: Տանն ամէն ինչ դեռ իր տեղում չէր, ու միեւնոյն ժամանակ ամէն ինչ այնքան իր տեղում էր: Ձմեռուայ փայտը պատուիրել էինք հէնց սեպտեմբերի 27-ի նախօրէին, չհասցրին բերել…

… Մեծ հողամասում փոքրիկ այգին մշակուած էր. այս տարի վարդը սիրուն էր բացուել: Փոքրիկ հիւրատունը` հէնց ձորի բերանին, գրեթէ իրականութիւն էր: Քարվաճառն սկսել էր շատ հիւրեր ընդունել:

… Աշակերտներիս խոստացել էի, որ իրենց վերադարձին մեծ ծառատունկ ենք անելու Քարվաճառում` ազրպէյճանցիների վառած ծառերի փոխարէն: Վիքիակումբում ամէն ինչ պատրաստ էր, երեխաներին էր սպասում…

Սթափուեցի մտքերից. սուրճը սառում էր. առջեւում բարդ, չլուսացող գիշեր էր ու նոյնքան բարդ, չլուսացող կեանք:

Սուրճի հետ Քարվաճառի վերջին գիշերը խմեցինք մեր երազանքները, ութ տարուայ մեր երջանկութիւնը, անթիւ անգամներ կրկնած «Յաղթելու ենք»-ները, մեր կեանքը:

Կուլ չգնաց. Քարվաճառում խմած վերջին սուրճը մեր կոկորդին է: Նոյեմբերի տասին առաւօտը Քարվաճառում չբացուեց: Մենք Արթուրի տուն էլ չգնացինք:

Քարվաճառում նոյեմբերի տասն կորաւ ստորագրուած մի խայտառակութեան ու տանուլ տուած հայրենիքի արանքում:

ABC MEDIA