Հետաքրքրական. Հայկական Գորգերու Գոյներու Լեզուն

Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ

Հայկական գորգերու գոյները պատահական չեն: Անոնք ստացուեր են բնական ներկանիւթերէ` բոյսեր, միջատներ, եւ իւրաքանչիւրը ունեցեր է իր խոր իմաստը: Եւ այսպէս`

– ԿԱՐՄԻՐԸ ստացուեր է որդան կարմիր միջատէն: Ան ամենահզօր գոյնն է, որ կը խորհրդանշէ` կեանք, արիւն, կիրք, ուժ եւ պայքար:

– ԿԱՊՈՅՏԸ ստացուեր է լեղակենիէն: Ան կը խորհրդանշէ` երկինք, հաւատք, յոյս, աստուածային իմաստութիւն եւ յաւերժութիւն:

– ԿԱՆԱՉԸ կը խորհրդանշէ` բնութիւն, գարուն, վերածնունդ եւ դրախտ: Ան յաճախ օգտագործուեր է կենաց ծառի պատկերներուն մէջ:

– ԴԵՂԻՆԸ-ՆԱՐՆՋԱԳՈՅՆԸ կը խորհրդանշեն` արեւ, լոյս, իշխանութիւն եւ աստուածային զօրութիւնը:

– ՍԵՒԸ-ՇԱՔԱՆԱԿԱԳՈՅՆԸ կը խորհրդանշեն` հող, սուգի յիշատակ, ինչպէս նաեւ` ստորերկրեայ աշխարհ: Այս գոյները յաճախ օգտագործուեր են գորգերուն եզրագիծերը շեշտելու համար:

* * *

Իւրաքանչիւր հայկական գորգ մշակութային անցագիր է, որ կը կրէ իր ստեղծման վայրի, ժամանակի եւ գործողի հոգիին դրոշմը:

Մանկական Առողջութիւն

 Ճի՞դ, Թէ՞ Սխալ

– Մանկական քայլակները ապահով միջոց են տան մէջ տեղափոխուելու համար:

ՍԽԱԼ: Հետազօտութիւնները ցոյց տուած են, որ մանկական քայլակները եւ բարձրէն կախուած օրօրոցները աւելի վնաս կը պատճառեն, քան` օգուտ:

Քայլակներու անպատեհութիւնները շատ են` մկաններու անհաւասարաչափ ամրացում, ինքնուրոյն շարժողական հմտութիւններու զարգացման ուշացում, ողնաշարի կորութիւն եւ այլն…

Այս անպատեհութիւններուն առաջքը առնելու համար թելադրելի է այս գործիքները օգտագործել ծնողներու հսկողութեան տակ` օրական ոչ աւելի քան քառորդ ժամ: Երեխաներուն առողջութիւնը աւելի՛ կարեւոր է, քան` անոնց ժամանակաւոր զուարճանքը:

* * *

– Այլանդակ խաղալիքները սխալ անդրադարձ կ՛ունենան երեխային վրայ:

ՃԻՇԴ: Խաղալիքները սովորաբար առաջին դարպասն են երեխաներուն համար` ուսումնասիրելու զիրենք շրջապատող աշխարհը, յատկապէս` նախադպրոցական տարիքին, իսկ երբ երեխային կ՛առաջարկենք խաղալիքներ անսովոր գոյներով եւ ելեկտրոնային հնչիւններով, անոնք իրականութեան սխալ պատկերացում կու տան երեխային: Աղմկարար, փայլփլուն եւ այլանդակ խաղալիքները կրնան քանի մը վայրկեան հմայել եւ ուրախացնել երեխան, սակայն ստեղծագործական մտածողութեան եւ բնաւորութեան ձեւաւորման վրայ անոնք ժխտական անդրադարձ կ՛ունենան:

Հետեւաբար խորհուրդ կը տրուի ընտրել բնական գոյներով եւ նիւթերով խաղալիքներ, ինչպիսիք են` փայտը, կտորը, ընտրել ուսուցողական եւ ոչ թէ ժամանակաւոր զուարճանք պատճառող խաղալիքներ:

Կաղանդի նախօրեակին կ՛արժէ մտածել…

* * *

– Թանձր հագուստները երեխան կը պաշտպանեն ցուրտէն եւ ձմեռնային հիւանդութիւններէն:

ՍԽԱԼ: Որոշ մայրեր համոզուած են, որ երեխային բազմաշերտ հագուստներ կրել տալով` զայն կը պաշտպանեն հիւանդութիւններէ եւ մրսածութենէ, բայց խորքին մէջ հակառակը տեղի կ՛ունենայ. պատճառը այն է, որ իւրաքանչիւր մարմնի մէջ ջերմակարգաւորում կոչուող գործընթացը գոյութիւն ունի, եւ այդ գործընթացը ունակ է յարմարելու շրջակայ միջավայրի տարբեր ջերմաստիճաններուն: Որքան փոքր է երեխան, այնքան տկար է անոր ջերմակարգաւորումը, իսկ հագուստով ծանրաբեռնուածութիւնը թոյլ չի տար մարմնին պաշտպանական հակազդեցութիւններ զարգացնել` եղանակային փոփոխութիւններուն, ինչը կրնայ յանգեցնել մրսածութեան հետ կապուած հիւանդութիւններու եւ դիմադրողականութեան նուազումին:

Ձմրան եղանակի նախօրեակին կ՛արժէ մտածել…

Այլազան

Կրթութիւնը Կ՛ազդէ
Երկարակեցութեան Վրայ

Տիուք հետազօտական համալսարանի (Միացեալ Նահանգներ) գիտնականները յայտնաբերեր են, որ կրթութիւնը կ՛ազդէ երկարակեցութեան վրայ: Խօսքը կը վերաբերի կենսաբանական տարիքին, այսինքն` մարմնի բջիջներուն եւ գործարաններուն «երիտասարդութեան» վիճակին:

Տիուք համալսարանի ուսումնասիրութեան մասնակցեր են աւելի քան 14 հազար ամերիկացիներ: Պարզուեր է, որ կրթութիւն ստանալը ուղղակիօրէն կապուած է դանդաղ ծերացման հետ:

Որո՞նք են պատճառները: Գաղտնիքը տեղեկատուութիւնը կարդալու, վերլուծելու եւ մտածելու ունակութեան մէջ է: Կարեւոր է նաեւ մարմինը լսելու եւ ժամանակին բժիշկին դիմելու պատրաստակամութիւնը:

Ուսումնասիրութիւնը նաեւ պարզեր է, որ բարձրագոյն կրթութիւն ունեցող մարդիկ ընկճախտի իմաստով աւելի կայուն են, քանի որ շատ հմտութիւններ ունին զայն կառավարելու:

Ակռաները Ինչո՞ւ Կը Դեղնին

Ատամնաբուժներու կարծիքով, միշտ չէ, որ դեղին ակռաները վատ մաքրութեան հետեւանք են:

Որոշ ըմպելիքներ, ինչպիսիք են` սուրճը, կարմիր գինին եւ թէյը, ինչպէս նաեւ` որոշ համեմունքներ, կրնան «ներկել» ակռաները: Համեմունքներէն յիշուած է քրքումը:

Ակռաները կրնան դեղնիլ ծխախոտի եւ որոշ անթիպիոթիքներու օգտագործման պատճառով:

Վերջապէս, տարիքը իր դերը ունի, եւ բնական է, որ ժամանակի ընթացքին ակռաները դեղնաւուն դառնան, կը յուշեն ատամնաբոյժները:

Նոմոֆոպիան Եւ Ախտանիշները

Ժամանակակից հասարակութիւնը կը տառապի նոմոֆոպիա կոչուած յատուկ վիճակէն: Այս բառը յառաջացած է անգլերէն «no mobile phobia» արտայայտութենէն եւ ներմուծուած  մասնագէտներու կողմէ` բջիջային հեռախօսը կորսնցուցած մարդոց անհանգստութիւնը եւ անկէ կախուածութիւնը բնութագրելու համար:

Նոմոֆոպիան կը բնութագրուի հետեւեալ ախտանիշներով.

– Չափազանց նեղուիլ եւ անհանգստանալ բջիջայինը որեւէ տեղ մոռնալու, կամ կորսնցնելու պարագային:
– Անհանգստութիւն, երբ անձը կը գտնուի ինթերնեթէ զուրկ միջավայրի մէջ:
– Բջիջայինի լիցքաւորիչը ամէնուրեք տանիլ` մարտկոցի սպառումի վախէն դրդուած:
– Բջիջայինը կորսնցնելու պարագային անապահով եւ կորսուած զգալ:
– Գործի մէջ եւ ամէնուրեք հեռախօսը միշտ ձեռքը պահել եւ հաղորդագրութիւնները ստուգել:

Ասոնցմէ բացի, ֆիզիքական ախտանիշները, ինչպիսիք են սիրտի բաբախումները, չափազանց քրտնարտադրութիւնը եւ արագ շնչառութիւնը նոյնպէս կապուած են կախուածութեան հետ:

Գիտէ՞ք, Թէ…

– Շատեր պանանը կ՛ուտեն, երբ ամբողջովին դեղին է ու հասուն: Մինչդեռ թեթեւօրէն կանաչ տեսակը նուազ շաքար կը պարունակէ:
– Խնձորը կեղուելով` 50 առ հարիւրով կը նուազին բնաթելերն ու հակաօքսիտանները, որոնք առկայ են կեղեւին մէջ:
– Աւոքատոյին մութ բաժինը շատ հակաօքսիտան կը պարունակէ. պէտք է անպայման օգտագործել զայն եւ չմտածել, որ աւրուած է:
– Կիտրոնին կեղեւն ու միջուկը հինգ անգամ աւելի Սէ. կենսանիւթ կը պարունակեն, քան` հիւթը:

* * *

– Կայ վարկած, որ երեխաները հասակը կը ժառանգեն հօրմէ, իսկ ծանրութիւնը` մօրմէ:
– Ծամոն ծամելը կրնայ ժամանակաւոր խթանել յիշողութիւնը եւ կեդրոնացումը:
– Առանց բարձի պառկիլը կրնայ բուժել որոշ տեսակի կռնակի ցաւերը:
– Օրական 60 վայրկեան քալելը կրնայ կիսով նուազեցնել սոնքութեան վտանգը:
– Շաբաթը մէկ օր «ծոյլի օր» հռչակելն ու գործադրելը կրնայ օգնել` նուազեցնելու ընկճախտը, բարձր արեան ճնշումը եւ բարելաւել մտաւոր առողջութիւնը:

Խոհագիր

Կիտրոնով Եւ Նուշով
Կարկանդակ

Բաղադրիչներ

– 1 գաւաթ կարագ
– 1 գաւաթ շաքար
– 3 հաւկիթ
– 2 ապուրի դգալ կիտրոնի կեղեւի տաշուք
– 1/4 գաւաթ կիտրոնի հիւթ
– 1 գաւաթ ալիւր
– 1 գաւաթ նուշի ալիւր (աղացած նուշ)
– 2 թէյի դգալ պէյքինկ փաուտըր
– 1/2 թէյի դգալ աղ

Կիտրոնով ծորին համար

– 1/2 գաւաթ շաքար
– 1/4 գաւաթ կիտրոնի հիւթ

Զարդարանքի համար`

Նուշի փաթիլներ, քերած կիտրոնի կեղեւ – շերտեր

Պատրաստութիւն

Հարել կարագը, շաքարը եւ հաւկիթները, ապա աւելցնել կիտրոնի հիւթն ու տաշուքը:

Տարբեր ամանի մը մէջ խառնել` 2 տեսակի ալիւրները, պէյքինկ փաուտըրն ու աղը, ապա աւելցնել թաց բաղադրիչներուն վրայ:

Խմորը պարպել կարագով եւ ալիւրով ծեփուած կաղապարի մէջ, երեսը ծածկել նուշի փաթիլներով եւ նախապէս տաքցուած փուռի մէջ եփել շուրջ 25 վայրկեան:

Փուռէն ելած կարկանդակը ձգել, որ շուրջ 20 վայրկեան պաղի, խորովածի փայտէ ցպիկով մակերեսը եւ մինչեւ յատակը ծակծկել ու վրան թափել կիտրոնով ծորը:

Մատուցել գաղջ կամ պաղ:

*
*  *

Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը

 Օրը Մթնեց

Օրը մթնեց, ժամն է արդէն
Իրիկնահացի,
Տխրութիւնս կամաց-կամաց
Փոխւում է լացի:

Իջնում էին խոհուն,խոնարհ
Դեզերի ուսին
Մի կաթնահունց երկնակամար,
Մի ծերատ լուսին:

Մէկը մէկից ամաչելով,
Եւ զուսպ, եւ հաւաք,
Նստում էին մերոնք կարգով –
Կրտսեր ու աւագ:

Նստում էին եւ սպասում
Մինչեւ պապը գար,
Մինչեւ բակում Ծաղիկ եզան
Զանգը ծլնգար:

Պապը գալիս, սուփրի գլխին
Նստում էր շուքով,
Եւ լցւում էր տունը դաշտի
Բոյր ու շշուկով…

Ու երբ տատս ձեռքն էր առնում
Շերեփը իր հին,
Գդալները բնազդաբար
Աղմկում էին:

Թանապուրի տաք գոլորշին
Գերանին առնում
Եւ սիւնն ի վար գլոր-գլոր
Ուլունք էր դառնում:

Վայելում էր տաք թանապուր,
Լաւաշ ու սամիթ
Աշխարաւոր մի գերդաստան`
Պարզ ու միամիտ…

Հիմա այդ մեծ գերդաստանից
Ոչ մէկը չկայ…
Ես եմ մնում լոկ իբրեւ յուշ
Եւ իբրեւ վկայ:

Օրը մթնեց, ժամն է արդէն
Իրիկնահացի,
Տխրութիւնս կամաց-կամաց
Փոխւում է լացի:

 ՀԱՄՕ ՍԱՀԵԱՆ