ԹԱԼԹՈՍ
Տասը տարիներ:
Տասը տարիներ անցած են այն օրէն, երբ լուր ստացայ, որ Սարգիս Կիրակոսեան այլեւս ոչ եւս է: Պահ մը թուեցաւ` իբր լեզուն ինք զրկուեցաւ իր ձայնաւորութենէն, կարծես խօսքը խռովեցաւ ի լուր այս բօթին:
Որո՞ւ պիտի պատմէի նոր բանաստեղծութեան մը մասին, որո՞ւ հետ պիտի քննարկէի Վարուժանի վերջին տունը, ա՛լ ո՞վ իր գաղափարներով պիտի հարստացնէր գրութիւններս…
Բայց ահա, այսօր, տասը տարի ետք, տակաւին կը զգամ, որ Սարգիս Կիրակոսեանը դեռ մեր մէջ է: Ան կենդանի է` իր միտքով, իր գաղափարով ու սերունդներ դաստիարակող գրիչով:
Սարգիս Կիրակոսեանը երբեք չյաջողեցաւ դասատու ըլլալ, սակայն իր եզակի տեսակին մէջ ՈՒՍՈՒՑԻՉ էր, այնպիսին, որոնց քիչ կը հանդիպիս կեանքիդ ընթացքին:
Հայոց լեզուի եւ գրականութեան դասատու էր, բայց այդ սահմանումը` դասատու, անարդար կերպով նեղ սահմանում էր իր դերին: Ան սերմնացան էր մտքի դաշտին մէջ:
Ան երբեք չէր ստիպեր սիրել հայերէնը, չէր պարտադրեր կարդալ Մեծարենցն ու Շիրազը: Սակայն իր ոճով կը հմայէր, իր աչքերուն փայլքը, իր շունչին ջերմութիւնը կը ստիպէին քեզ ապրիլ բանաստեղծութիւնը:
Լեզուն չէր ներկայացներ որպէս կանոններու եւ նշաններու շտեմարան, այլ` որպէս հայրենիք, որպէս ինքնութեան ամենաբիւրեղ տաղաւար:
Երբ ուսումնական շրջանս աւարտեցի, մեր յարաբերութեան ձեւը փոխուեցաւ, աւելիով խորացաւ:
Ամէն առաւօտ, Անթիլիասի իր գրասենեակին մէջ, ժամը 11:00-ին սուրճի բաժակի շուրջ ծխախոտ մը կը վառէինք, ժամ մը տեւող հաւատարմագոյն զրոյցներով: Զրոյցներ, ուր լեզուն կը թափառէր քաղաքականութենէն աստուածաբանութիւն, բանաստեղծութենէն փիլիսոփայութիւն, մարդկային դէմքերու խորքերէն մինչեւ մենութեան մտքի գագաթներ:
Կիրակոսեան ոչ միայն բառին նկատմամբ նուիրում սորվեցուց, այլեւ ներքին կարգապահութիւն, պատասխանատուութիւն` անոնց գործածութեան: Անուններ, որոնք ուրիշներու համար սովորական յորջորջանք էին, մեզի համար վերածուեցան սուրբ տիտաններու` Տէրեան, Իսահակեան, Զօհրապ… Իսկ անոնց կողքին, քողարկուած անուն մը մնաց` «Սարգիս Կիրակոսեան»` լուռ, համեստ ու խոնարհ:
10 տարիներ առաջ մահը զինք խլեց իր իսկ ճաշակին համեմատ` լուռ ու արժանապատիւ: Բայց չկրցաւ խլել` խօսքը, միտքը, գաղափարն ու լաւ յիշատակները:
Այսօր, երբ կը գրեմ այս տողերը, կը զգամ, որ նստած է դիմացս` ծխախոտ մը ձեռքին, եւ կը նայի մեղմ ու քննական հայեացքով.
– Կը սխալիս հոն, այդ բառն այդպէս չի գրուիր…
Ես կը ժպտիմ ու կը սրբագրեմ սխալը: Ու կը հասկնամ` ուսուցիչ մը երբեք չի մեռնիր, երբ իր աշակերտը կը շարունակէ խօսիլ իր ձայնով:
Եւ այսպէս, տասը տարիներ անց ան դարձեալ կը վերադառնայ երբեմն յիշողութեան ճակատագրական անդունդէն, երբեմն` գրիչի ծայրին վրայ, երբ բառ մը չեմ գտներ, կամ երբ կ՛ընտրեմ ձայնաբանական դիւրութիւնը` քերականական ճշգրտութեան փոխարէն: Այդ պահերուն կը հասկնամ, թէ ուսուցիչ մը չի սահմանափակուիր դպրոցական տարիներով: Ան ինքզինք կը խնկարկէ մեր կեանքի մէջ աննկատ` մերթ որպէս խղճի խայթ, մերթ` իբրեւ քաջալերող կամք:
Երբ կը հանդիպիմ գիրքի էջի մը մէջ սխալ յատկանիշի մը, կամ երբ կը լսեմ սերունդ մը` օտարաբանութեամբ աղաւաղուած լեզուով խօսող, աչքերուս մէջ կը բոցավառի Սարգիս Կիրակոսեանի ժպիտով զայրոյթ մը, ու կը մտաբերեմ, թէ ի՛նչ ակնածանքով կը խօսէր հայերէնին մասին ու զայն կը պահէր որպէս նշխար, որպէս` սրբութիւն սրբոց:
Վստահ եմ, որ Սարգիսի աշակերտներէն իւրաքանչիւրը իր մէջ կը պահէ իրմէ մնացած կայծ մը: Ու այդ կայծն է, որ կ՛ապացուցէ, թէ մարդ երբ ապրի խղճմտանքով ու նուիրումով, կը գերազանցէ մահուան սահմանը:
Սարգիս Կիրակոսեանը մեզի կը թողու ոչ միայն բանաստեղծութիւններ ու գրական էջեր, այլ` կեանքի մը փիլիսոփայութիւնը: Ուր ամէն բառ արժէք ունի: Ուր լեզուն պատիւ է: Ուր ուսուցումը կրնայ վերածուիլ պատարագի:
Այսօր, տասը տարիներ ետք, այս գրութիւնը յուշագրութիւն մը չէ: Այլ խոստում` շարունակելու խօսիլ ճիշդ, ապրիլ արժանապատիւ եւ պահել մշակոյթն ու լեզուն, որուն համար ան կ՛ըսէր. «Ամէն լեզու մտածում է, բայց հայերէնը` հաւատք»:
Հողը թեթեւ գայ…
