ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Եւրոյանձնաժողովը կը ծրագրէ թիրախաւորել այն առաջնորդները, որոնք կ՛անտեսեն ոչ պաշտօնական արգելքը եւ ներկայ կ՛ըլլան Մոսկուայի յոբելենական շքերթին:
Այս է խորագիրը եւ ենթախորագիրը Իկոր Լաւլիանսքիյի 21 ապրիլ 2025-ի «Ճէոֆոր»-ի (GEOFOR Center for geopolitical forecasts) կայքէջին մէջի յօդուածին (1), որ ստորեւ կը թարգմանեմ:
Նախ` իմ կողմէս 8-9 մայիսի մասին: Այս տարի 80-ամեակն է Գերմանիոյ սկսած եւ պարտուած Համաշխարհային Բ. պատերազմի աւարտին, երբ 8 մայիս 1945-ին Պերլինի մէջ Գերմանիան դաշնակիցներուն անձնատուր եղաւ` մարաջախտ Վիլհելմ Քէյթելի ստորագրութեամբ: Այս յաղթանակը աւանդաբար մեծ շուքով եւ զինուորական շքերթով 9 մայիսին կը տօնուի Մոսկուայի մէջ, քանի որ խորհրդային բանակը առաջինն էր, որ գրաւեց մայրաքաղաք Պերլինը` շնորհիւ յա՛տկապէս հայկական Թամանեան զօրաբաժինին, վանեցի զօրավար Նուէր Սաֆարեանի հրամանատարութեամբ, որ գրաւեց Պերլինի ամրոցը` Համպոլթ Հայնը (2): Սաֆարեանի մասնակցութեամբ հայ զինուորները տհոլ զուռնայով քոչարի պարեցին Պերլինի Ռայխսթակի` խորհրդարանին առջեւ. տեսանիւթը այստեղ (3): Տեսնել նաեւ «Սասունցի Դաւիթ» հայկական հրասայլային զօրաբաժինը Բ. Աշխարհամարտին սփիւռքահայութեան դրամահաւաքով իրականացած էր եւ` յաղթանակներ ապահոված (4):
1. Զօրավար Նուէր Սաֆարեան` առաջին Պերլին մտնող հրամանատարը: 2. Հայ եւ ռուս զինուորներ Պերլինի մէջ իրենց յաղթանակը կը տօնեն 1945-ին:
«Եւրոպայի մէջ աղօտ քաղաքական վէճ մը ծաւալեցաւ Համաշխարհային Բ. պատերազմի յաղթանակի 80-ամեակին շուրջ: Եւրոմիութեան արտաքին քաղաքականութեան պատասխանատու եւ յայտնի հակառուս Քայա Քալասը ազդարարած է եւրոպացի պետական աւագանիին, որոնք կը համարձակին մասնակցիլ Մոսկուայի մէջ կայանալիք զօրահանդէսին:
«Շատ մը նախարարներ ըսած են, որ ԵՄ-ը շատ լուրջ կը վերաբերի մայիսի 9-ին Մոսկուա նման այցերուն, եւ կ՛ըլլան լուրջ հետեւանքներ: Մենք շատ յստակ ազդարարեցինք», ըսաւ էսթոնիացի պատասխանատուն: Անոր խօսքը հիմնականին մէջ ուղղուած էր Սլովաքիոյ վարչապետ Ռոպերթ Ֆիքոյին եւ Սերպիոյ նախագահ Ալեքսանտր Վուչիչին, որոնք յայտարարած են Մոսկուայի շքերթին մասնակցելու իրենց մտադրութեան մասին:
«Յստակացաւ, որ վերջերս Լիւքսեմպուրկի մէջ կայացած գագաթնաժողովին ԵՄ-ի անդամակցութեան թեկնածու արեւմտեան Պալքանեան երկիրներու ներկայացուցիչներուն տրուած է «շատ յստակ հրահանգներ»` չմասնակցիլ մայիս 9-ի Մոսկուայի շքերթին, քանի որ ան «չի համապատասխաներ եւրոպական արժէքներուն»:
3. Մայիս 9-ի զօրահանդէս, Մոսկուա:
«Քալաս նաեւ յորդորեց ԵՄ-ի առաջնորդները այդ օրը Քիեւ այցելել:
««Տիկին Քալաս, թոյլ տուէք տեղեկացնել ձեզի, որ ես ինքնիշխան երկրի` Սլովաքիոյ օրինական վարչապետն եմ: Ինծի ոչ ոք կրնայ ըսել, թէ ո՛ւր պէտք է երթամ կամ չերթամ: Ես Մոսկուա կ՛երթամ` յարգանքի տուրք մատուցելու Կարմիր բանակի հազարաւոր զինուորներուն, որոնք զոհուեցան Սլովաքիան ազատագրելու ընթացքին: <…> Սա նախազգուշացնող սպառնալի՞ք է, թէ՞ յայտարարութիւն, որ ես կը պատժուիմ իմ վերադարձէս ետք, չեմ գիտեր: Բայց ես գիտեմ, որ այժմ 2025-ն է, եւ ոչ թէ` 1939-ը», իր յայտնի ոճով կը պատասխանէ Ֆիքոն:
Իրականութեան մէջ ԵՄ-ը Պրաթիսլաւայի վրայ ճնշում բանեցնելու պաշտօնական միջոցներ չունի: «Եւրոմիութեան պետութիւններու կամ կառավարութիւններու ղեկավարներու հանդէպ պատժամիջոցներ կիրարկելը Եւրոյանձնաժողովի իրաւասութեան մէջ չէ», պարզաբանած է յանձնաժողովի գրասենեակը:
«Վուչիչի պարագան տարբեր է: Ըստ բրիտանական «Տէյլի Թելեկրաֆ»-ին, Սերպիոյ ԵՄ մուտքը կրնան պաշտօնապէս մերժել, եթէ անոր նախագահը խախտէ պոյքոթը:
«Ես չեմ գիտեր, թէ ուրիշները ի՛նչ կ՛որոշեն, բայց միտքս չեմ փոխեր: Ես պատրաստ եմ, որ երկինքը գլխուս փլի», ըսած է Վուչիչը: Ան աւելցուցած է, որ երեքուկէս տարի դիմացած է առանց Ռուսիոյ դէմ պատժամիջոցներ կիրարկելու` հակառակ Պրիւքսելի պահանջներուն, եւ հաստատած է, որ շքերթին պիտի մասնակցի նաեւ սերպիական զօրախումբը:
«Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Մարիա Զախարովան դատապարտած է Վուչիչի հասցէին կատարուած սպառնալիքները` իբրեւ նախատալից:
«Եթէ այս ճիշդ է, մենք ականատես կ՛ըլլանք եւրոնացիզմի վերածնունդին: Ութսուն տարի առաջ ֆաշիստները նաեւ ստիպեցին մարդոց` հրաժարիլ իրենց հայրենիքէն, ցեղային պատկանելիութենէն եւ հաւատքէն, անոնց, որոնց «երկրորդ դասակարգի մարդիկ կը համարէին», ըսաւ ան:
«Կ՛ակնկալուի, որ Մոսկուայի տօնակատարութիւններուն ներկայ կ՛ըլլան աշխարհի աւելի քան 20 առաջնորդներ, որոնց մէջ` Չինաստանի նախագահ Սի Ծինփինը, Հնդկաստանի վարչապետ Նարենտրա Մոտին եւ Պրազիլի նախագահ Լուիս Ինասիօ Լուլա տա Սիլվան:
«Միեւնոյն ատեն Քիեւի վարչակարգի ղեկավարը կը ծրագրէ մայիսի 9-ին իր ռազմական հանդէսը բեմադրել` ցոյց տալու Ուքրանիոյ բանակին «ուժն ու անկոտրում կամքը»: Ան հրաւիրած է եւրոպացի առաջնորդները, թէեւ հիւրերուն ցանկը գաղտնի կը մնայ: Սակայն շահարկումները շատ են:
«Փորձագէտները կ՛ենթադրեն, որ Եւրոյանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա Ֆոն տեր Լէյեն, որ ծանօթ է իբրեւ «Ֆրաու Ֆոն», եւ անոր հաւատարիմ դաշնակիցը` Էսթոնիոյ Քայա Քալասը, կ՛ըլլան առաջիններէն, որոնք կը ժամանեն (գուցէ ցախաւելներով): Այսպէս կոչուած, «կամաւորներու դաշինքի» առաջնորդները` Ֆրանսան, Բրիտանիան, Պալթեան եւ սկանտինաւեան երկիրները, որոնք համաձայնած են զինադադարէն ետք զօրքեր ուղարկել Ուքրանիա, նոյնպէս կրնան միանալ: Գերմանիոյ Ֆրիտրիխ Մերցը, որ վարչապետ կ՛ընտրուի մայիսի 6-ին, կրնայ հետեւիլ այդ օրինակին: ԵՄ-ի մնացեալ երկիրները, ամենայն հաւանականութեամբ, կը ներկայացուին դեսպաններով:
«Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը Քիեւի մէջ կայանալիք այս հաւաքը արդէն որակեց իբրեւ «անհեթեթի թատրոն»:
«Փորձագէտները նաեւ կը նշեն, որ Եւրոպայի քաղաքական վերնախաւը փոխած է իր դիրքորոշումը: Գերմանացի քաղաքական վերլուծաբան Ալեքսանտր Ռահրը, օրինակ, կը կարծէ, որ «միակողմանի յարձակում կայ ամէն ինչի վրայ, որ կապ ունի մայիսի 9-ի Յաղթանակի օրուան տօնակատարութիւններուն հետ»:
««Գերմանական առաջատար լրատուամիջոցները եւ նոյնիսկ դպրոցական ու համալսարանական դասագիրքերը կը նշեն, որ Բ. Համաշխարհային պատերազմը սկսած են Ստալինը եւ Հիթլերը միասնաբար: <…> Մայիսեան հիմնարար ընկալումը կը փոխուի», ըսաւ Ռահրի: Ան չի բացառեր, որ մայիսեան այս արձակուրդը ի վերջոյ կ՛արգիլուի ԵՄ-ի մէջ:
««Եւրոպան այժմ ինքզինք ուղղակի պատերազմի մէջ դրած է Ռուսիոյ դէմ, եւ` պատերազմ մը, որ պէտք է յաղթէ: Այդ իսկ պատճառով բոլոր ռուսամէտ գաղափարները հետզհետէ աւելի կը ճնշուին ամբողջ ԵՄ-ի մէջ», բացատրած է ան:
«Ըստ անոր, Յաղթանակի օրուան հանդէպ բացասական տրամադրութիւնները նախապէս կը սահմանափակուէին Պալթեան երկիրներով եւ Լեհաստանով, սակայն 2022-ի փետրուարէն սկսեալ տարածուած է ամբողջ Եւրոմիութեան մէջ:
«Ապրիլի սկիզբին Մարիա Զախարովան իր թելեկրամեան ալիքով մէջբերեց «Պերլինըր Ցայթունկ» թերթի զեկոյցը, որ կը բացայայտէր Գերմանիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան գաղտնազերծուած փաստաթուղթը, որ խորհուրդ կու տար արգիլել (Գերմանիա ապրող*) ռուսերուն եւ պիելոռուսերուն` մասնակցիլ Համաշխարհային Բ. պատերազմի աւարտի յիշատակին:
««Յաղթանակի 80-ամեակի տարին Աննալենա Պերպոքը եւ անոր խումբը կը վերստեղծեն նացիներուն կողմէ նախապէս գործուած անմարդկային արարքները: Եթէ Գերմանիոյ իշխանութիւնները իսկապէս մտադիր են արգիլել ռուսերուն, պիելոռուսերուն եւ նախկին խորհրդային քաղաքացիներուն (ներառեալ` հրեաներուն) մասնակցելու յիշատակի ձեռնարկներուն, այդ մէկը աւելի պակաս չ՛ըլլար, քան նացիզմի վերածնունդէն», ըսաւ Զախարովան:
«Պարզապէս մտածեցէք. ժամանակակից, իբր թէ ժողովրդավարական Գերմանիան կը պատրաստուի վտարել այն մարդիկը, որոնք նացի Գերմանիոյ պարտութիւնը կը ցանկան ոգեկոչել»: Վերջ:
Երեւակայել, որ իբր թէ խօսքի ազատութեան եւ մարդկային իրաւունքներու (չ)պաշտպան Եւրոպան մարդոց հոգեկան ապրումի՛ն ալ, յաղթանակ տօնելուն ալ արգելք կը հանդիսանայ եւ օր ցերեկով պատմութիւն կը խեղաթիւրէ:
Ի՞նչ բարիք կամ օգուտ ակնկալել այսպիսի Եւրոպայէ մը, որուն հլու հնազանդ կամակատարը պիտի ըլլան անդամ պետութիւնները, որուն կը ձգտի անդամակցիլ նաեւ Հայաստանը առեւանգած այս խունթան` անարժան ու ապիկար վարչախումբը: Այստեղ Արեւելք-Արեւմուտք, Ամերիկա-Ռուսիա-Եւրոմիութիւն, պարզամիտ ու անգրագէտ նախասիրութեան հարց բնաւ չկայ ու պէտք չէ ըլլայ: Քաղաքական կողմնորոշումը` ուղղութիւնը, երբե՛ք ճաշակի հարց չէ:
Ազգային, պետական շահերը եւ հզօր բանակով երկրին ազատութեան, գերիշխանութեան եւ հոգեմտաւոր արժէքներուն պահպանումն է, որ կը թելադրէ մեր քաղաքական ուղին:
Փոքրիկ Հայաստանը 1941-1945 մի՛այն իր մէկ միլիոն 320 հազար, կենցաղային թշուառ բնակչութեամբ եւ Խորհրդային Միութեան հարաւի հեռաւոր ծայրամասէն` անոր պարգեւած է ամենափայլուն յաղթանակները` շնորհիւ մարտունակ, խիզախ ու հնարամիտ հայ զինուորներուն եւ հրամանատարական կազմին:
Համաշխարհային Բ. պատերազմին մասնակցած են 147 հայ մարաջախտներ, զօրավարներ ու ծովակալներ, եւ սփիւռքն ալ հաշուելով` շուրջ 600 հազար հայ զինուորներ, որոնցմէ Հայաստանէն 150 հազարը նահատակուեցաւ, իր 30 հազար Հայաստանի քաղաքացիներ սովի պատճառով մահացան, գումարը բնակչութեան 13,6 տոկոսն է, մինչ նոյն պատճառներով Ռուսիոյ պարագային աւելի նուազ` 12,7 տոկոսը, իսկ առաւելագոյնը` Պիելոռուսիան էր` 25,3 տոկոս:
Մենք վանեցի Նուէր Սաֆարեաններու ցեղին կը պատկանինք, որ շուրջ 4000 քիլոմեթր ճամբուն վրայ մարտերով ու քաղաքներ ազատագրելով` Երեւանէն առաջինն էր, որ Պերլին հասաւ եւ յաղթեց թշնամիին: Մայիս 9-ին հպարտութեամբ պիտի տօնենք մեր քաջարի զինուորներուն պատմական յաղթանակը:
7 մայիս 2025
————-
* Լուսաբանութիւններն ու ընդգծումները հեղինակին կողմէ:
