ԱՐԹՈՒՐ ԱՆԴՐԱՆԻԿԵԱՆ
Ով ճանաչել է Մկրտիչ Պուլտուքեանին, վստահ եմ, հիացել է նրա բազմիմաց մտաւորականի եռանդով. ճարտարապետ, նկարիչ, ազգային, հանրային, մշակութային նուիրեալ, եւ այս ամէնը նրա բազմաշխատութեան արգասիք` ի շահ վերջին աւելի քան կէսդարեայ պէյրութահայ կեանքի տարբեր ոլորտներում:
Ամիսներ առաջ էր, Մկրտիչ Պուլտուքեանի մահուան լուրը, ինչպէս շատերին, ինձ եւս վհատեցրեց. առաջին (2009թ.) եւ վերջին անգամ եմ հանդիպել նրան, վայելել բարեկամութիւնը բառի խորին իմաստով մտաւորական մի գործչի, որ հիմա յաւիտենական խաղաղութեան մէջ է…
Ինձ հանդիպած սակաւաթիւ մարդկանցից էր, որոնք միանգամից տպաւորւում են իրենց բազմաշերտ մտայղացումները կեանքի կոչելու վճռակամութեամբ. մեր առաջին հանդիպումից յետոյ, երբ Երեւան վերադարձայ, «Իրատես» օրաթերթում տպագրեցի յօդուած` յատկապէս սփիւռքի զարգացման իր մտայղացումների վերաբերող եւ ազգային ինքնութիւնը նշանակէտային համարուող, ինչպէս եւ ի՛նչ ուղղութիւններով պէտք է կազմակերպուի, եւ սա ոչ միայն լիբանանահայութեան, այլ` համասփիւռքեան առումներով: Տարիներ անց ինձ ուղարկեց «Սփիւռք» յուշատետր նոր տեսլականի» աշխատութիւնը (2011): Ցանկութիւն ունէր, որ այն հրատարակուէր Երեւանում, աւա՜ղ, ինչ-ինչ պատճառներով չիրականացաւ, բայց այդ աշխատութիւնը ինձ խորապէս զարմացրել էր, եթէ ոչ` հիացրել, քանի որ ես նմանատիպ այլ աշխատութեան մինչ այդ ծանօթ չէի, որտեղ ազգային գաղափարաբանութիւնից զատ` քննւում, մեկնաբանւում էին` ազգային հաւատամք, համազգային նպատակների հետ առնչուող այնպիսի հարցադրումներ` լիբանանահայ գաղութի օրինակով, արծարծւում էին խնդիրներ, տրւում կեանքի կոչելու, իրականացնելու ճշգրիտ վճիռներ. սփիւռքի կրթական համակարգ, կրթական քաղաքականութիւն, սփիւռքեան վարժարանների համընդհանուր տագնապ, նոյնիսկ առաջարկւում էր առաջիկայ քսանհինգ տարիների կրթական ծրագրերի հիմնադրոյթներ եւ այլն:
Այս ամէնը Մկրտիչ Պուլտուքեանի դիտարկումներում միայն մայր Հայաստան-սփիւռք փոխհամագործակցութեամբ էր իրականանալի. Հայաստանը որպէս հզօր խթան սփիւռքի հայապահպանութեան… Մեր խնդիրը յիշեալ աշխատութեան վերլուծութիւնը չէ, գոնէ այս պարագային, գուցէ մի օր անդրադառնամ, կամ աւելի ցանկալի է, վերահրատարակեմ, բայց չեմ կարող աշխատութեան «Եզրակացութիւն»-ից չմէջբերել Մկրտիչ Պուլտուքեանի մեծագոյն փափաքը, որ պատգամի պէս է հիմա հնչում. «Համազգային գերագոյն ղեկավարութեան մը բացակայութեան, ազգային հիմնական նպատակներու սահմանումը կը մնայ անորոշ, վտանգելով աճող սերունդներու ինքնութիւնը… Արդ, Հայաստանի Հանրապետութեան ու սփիւռքի համայնքներուն մէջ ղեկավարութեան ամէնէն էական ու անյետաձգելի պարտականութիւնը պէտք է ըլլայ, ամենաբարձր մակարդակի վրայ, դրական եւ գործնապաշտ երկխօսութեամբ…»:
Ի՜նչ երանելի ցանկութիւն, որ տասնամեակներ շարունակ մնում է «ձայն բարբառոյ յանապատի». ժամանակին սփիւռքի հարցերի նախարարութիւն կոչուած վրիպանքի՞, թէ՞ յաջորդած սփիւռքի յանձնակատարի նոյնքան անհասկանալի, սփիւռքի հետ բնաւ առնչութիւն չունեցող գրասենեակի գոց ականջներում հնչող այս յորդորը… Շահնուրին երկրորդելով` մնում է արձանագրել. «Մեղայ, մեղայ… սփիւռքին»:
Մկրտիչ Պուլտուքէանի գործունէութեանը անդրադառնալիս անկարելի է չնշել նրա գործունեայ ներդրումը Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան կազմակերպած բազում խորհրդաժողովներին. 1950-ական թուականներից լինելով ՀԲԸՄ Լիբանանի շրջանային վարչական, կրթական յանձնախմբի ատենապետ, իսկ 1998-2000թ.թ. եղել է Լիբանանի հայ ճարտարապետների եւ ճարտարագէտների միութեան ատենապետ: Այս եւ այլ յանձնառութիւնները վկայում են նուիրեալ մտաւորականի մեծագոյն աւանդը. ինչպէս իրաւացիօրէն նշուած է նրա մահախօսականում. «Մկրտիչ կը ձգէ մեծ դատարկութիւն մը, բայց սիրոյ անխզելի կապը հաստատ յաւերժ պիտի մնայ…»:
