ՀԱՄԲԻԿ ՊԻԼԱԼԵԱՆ
Համեստ ընթերցողը կրնայ հարց տալ, թէ ինչո՞ւ որոշ տարիք ունեցող սերունդի մը մասին կը պատմուի, երբ նոյն տարիներուն տարբեր տարիքի սերունդներ իրենց կարգին կ՛ապրէին ու կը դիմագրաւէին նոյն դժոխային պայմանները:
Միւս կողմէ, եթէ երբեք գոյութիւն չունենար չափահաս թէ երէց սերունդը, ինչպէ՞ս պիտի կարենային տուեալ տարիներու նորահաս տղաքն ու աղջիկները տոկալ, դիմակայել դառն օրերը, փորձառութիւն ձեռք ձգել, դաստիարակուիլ, պարզապէս արթուն եւ գիտակից վիճակով շարունակելու կեանքի երթը:
Այո՛, առանձնապէս կը մատնանշուի սերունդ մը (8-10 տարեկան), որ ոչ միայն ինքզինք գտաւ պատերազմի ճիրանին մէջ, ապրեցաւ ահ ու դողով, դպրոց յաճախեց ռումբերու թէ փամփուշտներու տարափին տակ, չունեցաւ երազելու ժամանակ, իր աչքերով տեսաւ ոճիրներու տեսականի, այլ նոյնիսկ զրկուեցաւ պատանի տարիքին վերաբերող խաղերէ, խնճոյքներէ եւ ապրումներէ, աւելի՛ն. ամբողջ տասնհինգ տարի պատերազմի մէջ մնալով` հասակ առաւ, փորձեց խրախուսել, ոգեւորել ինքզինք, եւ օր մըն ալ, այսպէս ասած, տեսաւ, որ կը գտնուի երիտասարդականի տարիքին, անշուշտ, առանց անդրադառնալու, որ իր կողքին սահեր ու անցեր են կեանքի գեղեցկագոյն եւ ամէնէն կենսալի տարիները` երիտասարդութեամբ բաբախուն եւ եռանդով լեցուն ժամանակները:
Ի դէպ, տեղին է ընդգծել ճշմարտութիւն մը անսեթեւեթ, որ, հակառակ երկար տարիներու պատերազմական վիճակին, նշեալ սերունդի տղաքն ու աղջիկները, մերթ ընդ մերթ, ժամանակ առ ժամանակ, օգտուելով զինադադարի առիթներէն կրցան, գէթ փորձեցին վերարժեւորել իրենց պատանեկանի թէ երիտասարդականի տարիքը, այս կամ այն միութեան (եկեղեցական, մշակութային, կուսակցական) մաս կազմելով ու իրենց տարիքին համապատասխան գործ ստանձնելով:
Յայտնապէս, միութենական կեանքի դաստիարակութիւնը իր շինիչ, բարերար եւ դրական ներդրումը ունեցաւ պատանեկանի եւ երիտասարդականի տարիքին եղող տղոց եւ աղջիկներու կազմաւորման վրայ, որովհետեւ անոնք հասակ առին ազգային ու գաղափարական շունչով առօրեայ կեանքին մէջ, կռանեցին սեփական կամքը, խանդ ու ժպիտով պարուրեցին շրջապատ մը ամբողջ, աշխուժ եւ գործուն դեր ունեցան հաւաքական կեանքին մէջ, թեւ ու թիկունք հանդիսացան ժողովուրդին, ցոյց տուին նուիրումի եւ զոհողութեան բարձրագոյն չափանիշեր:
Արդարեւ, պատերազմի ծնունդ այս սերունդը պայքարի դաշտ նետուեցաւ, երբ երիտասարդականի տարիքին կը փորձէր ինքզինք յայտնաբերել ու ազգային-գաղափարական աշխարհը աշտարակել:
Անտարակոյս, այս տղաքն ու աղջիկները, խումբ առ խումբ, գործեցին իրենց շրջանին մէջ` ապացուցելով իրենց արժանիքներն ու կորովի պահուածքը:
Իսկ իւրաքանչիւր խմբակի ծննդավայրը (հայահոծ շրջան) յատկանշուեցաւ իր եզակի կառուցուածքով` (հայրենակցական միութիւններ, աւանդութիւն, սովորութիւն եւ ապրելակերպի առանձնայատկութիւն):
Իրօք, չափահաս թէ երէց սերունդին ներկայութիւնը, իր կարգին, քաջալերանք էր պատանեկանի եւ երիտասարդականի շրջապատին, որովհետեւ` իբրեւ փորձառու հայրեր, մայրեր, քոյր-եղբայրներ եւ հարազատներ ինքնավստահութիւն եւ ապահովութիւն ներշնչող շրջապատ մըն էին պատերազմի այդ տարիներուն, երբ ամէնօրեայ ռմբակոծումներու եւ քանդումի արհաւիրքը գերիշխող իրականութիւն էր ամէնուրեք:
Ծննդավայր, պատանութեան օրեր:
Առանձնացնելով Պուրճ Համուտի Արագածի շրջանը, որ հսկայ տարածքի մը բնոյթը ունէր մեզի համար, իր աշխարհագրական դիրքով ու հայահոծ բնակչութեամբ կարծես ամրոց մըն էր, ինքնաբաւ իր կրթական, եկեղեցական, յարանուանական, միութենական, կուսակցական եւ հայրենակցական կառոյցներով, որոնք ծնունդ առած էին, Եղեռնէն ազատած մեծ հայրերու եւ մայրերու անդուլ աշխատանքով, ճիգով եւ հաւատքով:
Մտահան պէտք չէ ընել, որ Արագածի շրջանին մէջ կը գործէին կրթօճախներ, ուր կը յաճախէին նորահաս սերունդի տղաներն ու աղջիկները:
