Կազայի Ապագան` Արեւմուտքի Եւ Արաբական Աշխարհի Բախուող Շահերու Լոյսին Տակ

ՎԵՐԱ ԵԱԳՈՒՊԵԱՆ

Կազայի ապագան կը մնայ անորոշ, որովհետեւ անիկա կը գտնուի աշխարհաքաղաքական մրցակցող շահերու խաչմերուկին վրայ` Արեւմուտքի եւ արաբական աշխարհի միջեւ: Շարունակուող պատերազմը, քաղաքական բաժանումը եւ տնտեսական փլուզումը Կազան դարձուցած են միջազգային դիւանագիտութեան կեդրոնական կէտ մը, բայց մինչեւ օրս կայուն լուծում մը չի նշմարուիր: Արեւմտեան եւ արաբական շահերու բարդ փոխյարաբերութիւնները հասկնալը հիմնական նշանակութիւն ունի այս պատերազմական գօտիին ապագան ճշդելու համար:

Արեւմտեան Շահերը` Անվտանգութիւն, Իսրայէլ եւ Կայունութիւն

Արեւմուտքին համար, յատկապէս` Միացեալ Նահանգներուն եւ եւրոպական պետութիւններուն, Կազայի ապագան կը պայմանաւորուի Իսրայէլի հետ իրենց ռազմավարական դաշնակցութեամբ: 2007-ին, երբ Համասը իր վերահսկողութիւնը հաստատեց Կազայի վրայ, արեւմտեան երկիրները շրջանը դիտարկեցին հակաահաբեկչութեան եւ տարածաշրջանային կայունութեան տեսանկիւնէն: Արեւմուտքը առաջնային կը նկատէ Իսրայէլի անվտանգութիւնը, եւ շատ անգամ իրենց շահերը կը համընկնին Թել Աւիւի ռազմավարութեան հետ, որ նպատակ ունի տնտեսական շրջափակումներով ու ռազմական զսպումով մեկուսացնել Համասը:

Աւելի՛ն. արեւմտեան պետութիւնները մտահոգուած են Կազայի մէջ Իրանի ազդեցութեամբ, յատկապէս անոր աջակցութեամբ` Համասին եւ Իսլամական Ժիհատ շարժումին: Իսրայէլի անմիջական սահմանին մօտ Իրանի աջակցութիւնը վայելող յենակէտի մը ձեւաւորուելու վտանգը Արեւմուտքը կը մղէ որդեգրելու քաղաքականութիւններ, որոնք կը տկարացնեն Համասը եւ կը զօրացնեն Պաղեստինի իշխանութիւնը` որպէս աւելի չափաւոր այլընտրանք:

Այնուամենայնիւ, Կազայի մարդասիրական ճգնաժամը բարդութիւն կը ստեղծէ Արեւմուտքի ռազմավարութեան համար: Եւրոպական Միութիւնը, հակառակ Իսրայէլի անվտանգութեան մտահոգութիւններուն հանդէպ հիմնականին մէջ զօրակցող կեցուածքին, նաեւ շեշտը կը դնէ մարդասիրական օգնութեան եւ վերակառուցման վրայ: Սակայն որեւէ զգալի վերակառուցում կը պայմանաւորուի քաղաքական փոփոխութիւններով, մասնաւորապէս` Համասի զինաթափմամբ, որ անիրագործելի կը թուի` նկատի առած անոր արմատացած քաղաքական եւ գաղափարախօսական դիրքերը:

Բացի ատկէ` Արեւմուտքը կը դիմագրաւէ նաեւ ճնշումը իր հասարակական եւ իրաւապաշտպան կազմակերպութիւններու, որոնք կը պահանջեն աւելի հաւասարակշռուած մօտեցում ցուցաբերել Իսրայէլ-Պաղեստին հակամարտութեան հանդէպ: Ամբողջ Եւրոպայի մէջ կը մեծնայ հանրային աջակցութիւնը պաղեստինեան դատին, որ կառավարութիւններուն համար կը ստեղծէ դժուարութիւն` պահելու իրենց ռազմավարական դաշնակցութիւնը Իսրայէլի հետ:

Արաբական Շահերը` Ներքին Բաժանումներ եւ Ռազմավարական Հաշիւներ

Արաբական աշխարհի դիրքորոշումը Կազայի վերաբերեալ բարդ եւ յաճախ հակասական է: Թէեւ արաբական բազմաթիւ պետութիւններ հրապարակաւ զօրակցութիւն կը յայտնեն պաղեստինեան դատին, բայց եւ այնպէս,  անոնց գործունէութիւնը աւելի շատ կը ղեկավարուի ազգային շահերով, քան` միասնական ռազմավարութեամբ: Արաբական դիրքորոշումները կարելի է դասաւորել երեք հիմնական խումբերու մէջ`

1.- Պաղեստինի զօրակից բեւեռ Քաթարը կը շարունակէ դիւանագիտական եւ ֆինանսական աջակցութիւն ցուցաբերել Համասին: Քաթարը մեծ դեր կ՛ունենայ Կազայի ենթակառուցուածքներու ֆինանսաւորման եւ մարդասիրական օգնութեան առումով, միաժամանակ ըլլալով Համասի եւ Իսրայէլի միջեւ միջնորդ: Թուրքիան, թէեւ արաբական երկիր չէ, նոյնպէս կը տեղակայուի այս բեւեռին մէջ` տրամադրելով քաղաքական եւ ֆինանսական աջակցութիւն Համասին` որպէս Իսլամ եղբայրներու մէկ թեւը:

2.- Բնականոնացման ճամբար` Միացեալ Արաբական Էմիրութիւնները, Պահրէյնը եւ Մարոքը, որոնք «Աբրահամեան համաձայնութիւն»-ներուն միջոցով Իսրայէլի հետ դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատեցին, կեդրոնացած են տնտեսական եւ ապահովական համագործակցութեան վրայ, քան` Կազայի ուղղակի աջակցութեան: Այս երկիրները աւելի եւս Իրանը կը նկատեն իրենց գլխաւոր սպառնալիքը եւ Համասը կը համարեն որպէս Թեհրանի երկարաձիգ ձեռքը:

3.- Արաբական աշխարհի դասական ուժերը` Եգիպտոսը եւ Սէուտական Արաբիան, կը փորձեն պահպանել դիւանագիտական հաւասարակշռուած դիրքորոշում: Եգիպտոսը, որ վերահսկողութիւն ունի Ռաֆահի սահմանային անցքին վրայ, առանցքային դեր կ՛ունենայ Կազայի հարցին մէջ, բայց մտահոգուած է Իսլամ եղբայրներուն հետ Համասի կապերով: Սէուտական Արաբիան` պատմականօրէն Պաղեստինի հաւատարիմ դաշնակից մը, աստիճանաբար կը մօտենայ Արեւմուտքի ռազմավարութեան` Իրանի ազդեցութիւնը հաւասարակշռելու համար:

Կազայի Ապագայի Հաւանական Բեմագրութիւնները

Ընդհանրապէս այս բաժինը կը քննարկէ Կազայի ապագայի հաւանական տարբեր բեմագրութիւններ, որոնք կրնան յառաջանալ տարբեր տարածաշրջանային ու միջազգային գործօններով: Յստակ է, որ Կազայի իրավիճակը բարդ է ու բազմաշերտ, եւ տարբեր հանգամանքներ կ՛որոշեն, թէ ո՛ր բեմագրութիւնը պիտի իրականանայ: Այսպիսով, այստեղ կը ներկայացուին հիմնական հինգ բեմագրութիւններ:

• Երկարատեւ մագլցում` ամէնէն հաւանական տարբերակը:

Այս բեմագրութիւնը կը նկատուի Կազայի ներկայ իրավիճակին շարունակութիւնը` պարբերական հակամարտութիւններով, տնտեսական ճգնաժամով ու դիւանագիտական փակուղիով: Մեծ մասամբ այսպիսի իրավիճակ կը նշանակէ, որ հակառակ տարբեր երկիրներու ու միջազգային կազմակերպութիւններու ջանքերուն` Կազայի վիճակը չի լուծուիր, այլ կը մնայ կայուն, բայց` պարբերաբար լարուած: Այսինքն կը շարունակուին պարբերաբար բռնկումներ ու արտաքին քաղաքական ճգնաժամեր:

• Համասի միացումը Պաղեստինեան իշխանութեան:

Այս բեմագրութիւնը կ՛առաջարկուի, եթէ ներպաղեստինեան հաշտեցման գործընթացը յաջողի, ապա Համասը միանայ Պաղեստինեան իշխանութեան: Բայց ասիկա կը պահանջէ մեծ զիջումներ երկու կողմերէն, որովհետեւ Համասն ու Պաղեստինեան իշխանութիւնը ունեցած են քաղաքական ու ռազմավարական տարբեր ուղղութիւններ: Միացումը իրականացնելը բարդ է եւ կը պահանջէ հաւաքական համաձայնութիւն:

• Միջազգային վերակառուցում եւ զինաթափում:

Այս բեմագրութիւնը կը ներկայացնէ միջազգային միջամտութիւն` ներառելով վերակառուցում ու զինաթափում: Այստեղ միջազգային համայնքը, ներառեալ` Միացեալ ազգերը, կը փորձեն օգնել Կազայի վերակառուցման աշխատանքներուն ու Համասի զինաթափման գործընթացին: Այնուամենայնիւ, այս ծրագիրը դժուար  իրագործելի է` տրուած ըլլալով, որ Համասի կողմէ զիջումներու պատրաստակամութիւնը հարցականի տակ է:

• Ամբողջական Ռազմական Գործողութիւն եւ Կազայի Վերագրաւում

Եթէ հակամարտութիւնը սաստկանայ, Իսրայէլ կրնայ ռազմական միջոցներով վերատիրանալ Կազային, սակայն այդ կը պահանջէ մարդկային մեծ կորուստներ ու միջազգային հանրութեան քննադատութիւններ: Այս ձեւը, հակառակ անոր որ ի վերջոյ Իսրայէլը կրնայ հասցնել Կազայի ամբողջական վերահսկողութեան, երկարաժամկէտ լուծում չի կրնար բերել, որովհետեւ իրավիճակը կը շարունակուի լարուած մնալ:

• Տարածաշրջանային Միջնորդութիւն եւ Տնտեսական Ներդրումներ:

Այս բեմագրութիւնը կ՛առաջարկէ, որ Եգիպտոսը, Թուրքիան ու Քաթարը  դառնան միջնորդներ` առաջարկելով երկարաժամկէտ լուծումներ: Այս մօտեցումը կը ներառէ տարածաշրջանային տնտեսական ներդրումներ ու համագործակցութիւն` Կազայի զարգացման ու կայունացման համար:

Այս տարբեր բեմագրութիւնները ցոյց կու տան, որ Կազայի ապագան կախեալ է բազմաթիւ ներքին ու արտաքին գործօններէ, ու պարզ լուծում չի կրնար ըլլալ:

Եզրակացութիւն

Կազայի ապագան կը մնայ միջազգային եւ տարածաշրջանային շահերու բախման մէջ: Եթէ հիմնական փոփոխութիւններ չըլլան այս շահերու մէջ, Կազան կը շարունակէ մնալ մարդասիրական ճգնաժամի կեդրոն` քաղաքական ապագայէ զուրկ: