Վ. ԱՒԱԳԵԱՆ
Վերիվայրումները
Կազմաւորման եւ ինքնահաստատման խանդավառութիւնը երկար չի տեւեր. Նոր Սիսն ալ կ’ազդուի ներգաղթի ներազգային ցնցումէն, երբ 1946-1947 տարիներուն որոշ թիւով պուրճհամուտցիներու կարգին սիսեցիներ եւս հայրենակարօտ զգացումներով կը մեկնին Հայաստան եւ իրենց հողերը կը վաճառեն հարաւային Լիբանանէն ու Պեքայէն եկած շիիներու: Կը սկսի ստուարանալ Պուրճ Համուտի եւ յատկապէս Նոր Սիս-Նապաայի շիի բնակչութիւնը, որ հինէն արմատներ ունէր արդէն շրջանին մէջ: Շատ չանցած` հարաւի Արապսալիմ գիւղէն շէյխ Ռիտա Ֆարհաթ Նապաայի մէջ կը հիմնէ մզկիթ մը (1950): Աւելի ուշ կը ստեղծուին` որբանոց, պետական դպրոց եւ համայնքային կարգ մը հաստատութիւններ:
ՀՄԸՄ-ական սկաուտներ կը հսկեն աւանդական մատաղի պատրաստութեան:
Ամէն ինչ բնականոն չ’ընթանար սակայն: Հայերու եւ նոր եկուորներուն միջեւ կ’արձանագրուին վէճ-վիճաբանութիւններ եւ կռիւներ: Հայր Պօղոս Արիսն է, որ կը վկայէ. «Պուրճ Համուտի մէջ երբեմն ընդհարումներ տեղի կ’ունենային հայերու եւ շիիներու միջեւ: Խնդիրներ կը յարուցուէին, վէճերը վերջ չունէին: Կատուի մը համար, անգամ մը, արիւն թափեցաւ, մէկ անձ մեռաւ, 23 անձեր վիրաւորուեցան: Ատելութիւնը վառ էր միշտ: Մեծ աշխատանք կատարուեցաւ համերաշխութեան եւ խաղաղութեան հաստատման համար»: («Մասիս», 8 մարտ 1956):
Պատարագ` նորակառոյց Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ մէջ:
Բնութիւնն ալ իր աւերը կը գործէ շրջանին մէջ: Պուրճ Համուտի թաղերէն շատերը ծովու մակերեսէն ցած վայրերու մէջ գտնուելով` ձմեռները յորդառատ անձրեւներու պատճառով կ’ողողուին ջուրով: 1951-ի դեկտեմբերը ահաւոր վնասներու կը մատնէ Նոր Սիսի եւ շրջակայքի հայութիւնը: «Ջուրը ողողած է տուները, փողոցները եւ ամէն կողմ,– կը վկայէ «Ազդակ»-ի թղթակիցը-, հակառակ աշխատող ընկերներու օգնութեան, ջուրը կը մնայ` ուր որ է… Ամէն անգամ որ երկու ժամ անդադար անձրեւ կը տեղայ, հեղեղը կը մտնէ տուներէն ներս, առնուազն` քսան սանթիմեթր բարձրութեամբ, թրջելով անկողինները եւ ամէն ինչ:
«Ութ օրէ ի վեր ժողովուրդը մատնուած է այս վիճակին, փոքրիկները սեղաններուն վրայ պպզած կ’անցընեն իրենց գիշերները, իսկ մեծերը ուժասպառ եւ շուարուն վիճակի մը մատնուած են: Կեանքը հոս անտանելի է դարձած, եւ ֆիզիքական գոյութիւնը ամէն վայրկեան վտանգի տակ է: Երկու պզտիկներ հազիւ կարելի եղած է խեղդամահ ըլլալէ փրկել… Ազիրեան մանկապարտէզը փակ է, որովհետեւ նստարանները ջուրերու վրայ կը ծփան: Պէտք է գալ եւ տեսնել` կացութիւնը զգալու եւ հասկնալու համար: Ողբերգութիւն չէ՞ միթէ այս կեանքը, երբ թէ՛ անձրեւը տանիքներու ծակտիկներէն կը կաթկթի վար, թէ՛ վարէն հեղեղը լեցուած է սենեակներուն մէջ, եւ երբ ամէն անգամ հովը քիչ մը ամուր փչէ, կը սպառնայ թիթեղեայ առաստաղը առնել ու տանիլ եւ կամ հիւղակը փլել իր բնակիչներուն վրայ»: («Ազդակ», 23 դեկտեմբեր 1951):
1932. Նոր Սիսի դաշնակցական առաջին խումբը շրջանի առաջին ակումբին մուտքին:
Գետինը նստողներ` Միհրան Յարութիւնեան, Հայկազ (սափրիչ), Սարգիս Դարբինեան (սափրիչ), Սարգիս Գուլայեան, Հաշէօլեան, ………., Յակոբ Ասատուրեան («Քէօր Յակոբ»), Վարդգէս («Քոնթ»):
Նստողներ` Գըսայակոբեան, Նորքաջ, Անդրանիկ Քէչէպաշեան («Զոնթուրուխ»), Գարեգին Մըճըրըխեան, Սարգիս Գուլայեան, Հայկազուն Յակոբեան, Արշակունի Ռաֆայէլեան, Գանարեան («Մըխթար»), ………….., Հայկ Նուրեան, Տէօվլէթեան, Գասպար Գասպարեան, Մանուկ Թապագեան, Կարապետ Չափութեան («Միթի»),
Ա. շարք կանգնածներ` Աւետիք Աւետիքեան, Գարեգին, Մինաս Գլըպոզեան, Հայկազ Ռաֆայէլեան, Աբրահամ Փափազեան, Արշաւիր Կիտցինեան, Սողոմոն Դարբինեան, Աւետիս Չոլաքեան, Սարգիս Քէլէշեան, Արտաշէս («Պիքֆայա»):
Բ. շարք կանգնածներ` Կարապետ («Շարվարլը»), ………….., Հուման Փեսայեան, Գրիգոր Սեմիզեան, «Սաղըր Աբրահամ», «Պոզօ», ……………., Գաբրիէլ Աւետիքեան, Պարսում Կրակեան, Սարգիս Դարբինեան («Կէնճ»):
Գ. շարք կանգնածներ` Եզնիկ Գուլայեան, Յակոբ Փափազեան («Տոնուզ») եւ Յակոբ Մինասեան:
Զինանշանը բռնողներ` Խաչեր Խաչերեան եւ Նազար Պալեան:
Շինարարական աշխատանքները այս հանգրուանին կը դանդաղին, բայց կանգ չեն առներ: 1950-ականներու վերջերուն Պօղոս Արիսի շէնքերու կառուցումով Նոր Սիսն ու Պուրճ Համուտը կը ստանան հայեցի շեշտուած դիմագիծ:
Ազգային միջնաբերդի վերածուելու փաստն է, որ կը տրուի այնուհետեւ: Յատկապէս օգոստոս 1976-ին, Նապաայի դէպքերու լոյսին տակ, շրջանէն շիիներու հեռացումէն ետք, Նոր Սիսը գրեթէ ամբողջութեամբ կը հայանայ: Մեկնած շիիներու տեղ կու գան բնակելու Պուրճ Համուտէն դուրս իրենք զիրենք անապահով զգացող հայեր: Աւելի՛ն. հայութեան թիւը բազմացնող քայլով մը Նոր Սիսի «Ազիրեան» ակումբի բնակարանային յանձնախումբը տասնամեակի մը ընթացքին 150 բնակարաններ կը գնէ տեղացիներէ եւ զանոնք վերանորոգելէ ետք մատչելի պայմաններով կը վաճառէ ազգայիններու:
Այսպէս, հայաշունչ ներկայութիւնը ինքզինք կը պարտադրէ լիբանանեան պատերազմի ամբողջ տեւողութեան: Նոր Սիսի «Ազիրեան» ակումբը կը մնայ պատնէշի վրայ եւ չի զլանար իր արեան տուրքը տալու շրջանի հայութեան պաշտպանութեան գործին, երբ հինգ կուսակցականներ եւ համակիրներ կը զոհէ այդ նպատակին` Թորոս Նաճարեան, Սարգիս Թագաճեան, Օննիկ Փափազեան, Եանքօ Կէրէքմեզեան եւ Սահակ Մանուկեան:
Նորագոյն Փուլը
1990-ին, արիւնալի պատերազմին աւարտով նոր էջ կը բացուի ո՛չ միայն Նոր Սիսի, այլեւ` Պուրճ Համուտի պատմութեան մէջ: Ինքնապաշտպանութեան բնազդով քով-քովի եկած հայեր կամաց-կամաց կը տարտղնուին: Ծայր կու տայ բնական տեղաշարժ մը դէպի հեռակայ շրջաններ: «Հայը լաւ օրին չի դիմանար» ասացուածքը կը գտնէ իր հարազատ արտայայտութիւնը: Խաղաղ ու բարգաւաճ օրերը կը բանան հայկական միջնաբերդին դռները, որոնցմէ ներս կը մտնեն աշխատանքի նպատակով Լիբանան ժամանած մեծաթիւ օտարներ: Խաղաղութեան վերահաստատման հետ Պուրճ Համուտ կը սկսին վերադառնալ 1976-ին շրջանէն հեռացած շիիները: Վերադարձողները կու գան հաստատուելու Պէյրութի արեւելեան արուարձաններ փոխադրուած կամ Լիբանանէն արտագաղթած ազգայիններու տեղ:
Հայութեան թիւի նկատառելի նուազումին հետ, Նոր Սիսի ազգաբնակչութեան պատկերը կը կրէ զգալի փոփոխութիւն: Երկու այլ ազդակներ եւս կ’ունենան ժխտական անդրադարձ: Առաջինը` քաղաքաշինական կարգ մը ծրագիրներու եւ յատկապէս Էշրեֆիէ-Տըքուէնէ կամուրջին շինութիւնը, որ կ’անցնի Նոր Սիսի կեդրոնէն եւ տեղահան կ’ընէ կամուրջին երկու կողմը գտնուող ժողովրդային բնակարաններու, Պօղոս Արիսի եւ Նոր Սիսի բազմատասնեակ հայ ընտանիքները: Երկրորդը՛ Լիբանանը հարուածող տնտեսական յաջորդական տագնապները, որոնք պատճառ կը դառնան բնակարանային մեծ ծրագիրներու կասեցման եւ հայութեան թիւի սահմանափակման:
Այսօր, երբ Նոր Սիսը կը նշէ իր քարակերտ եկեղեցւոյ կառուցման 75-ամեակը, աշխարհով մէկ սփռուած սիսեցիներ երանութեամբ կը յիշեն իրենց երբեմնի թաղամասին ժողովրդային բազմամբոխ տօնախմբութիւնները, Ս. Սարգիսի աւանդական մատաղի պատրաստութիւնները եւ սիսեցի «աղա»-ներու դիմաւորումը` առաջնորդ սրբազաններու կամ վեհափառ հայրապետներու, որոնց շքախումբերուն դիմաց «Բարի գալուստ»-ի կամարներ կը բարձրացուէին, ոչխարներ կը զենուէին, պատշգամներէն գորգեր կը փռուէին, բրինձ ու շաքար կը թափուէին ի նշան ժողովրդային ցնծութեան եւ կրօնական ջերմեռանդութեան:
20 դեկտեմբեր 1964. նորակառոյց «Ազիրեան» ակումբի բացման օրէն յիշատակելի նկար: Կեդրոնը նստած ծերունին` Միսաք Ազիրեան, ետին` աղջիկը: Ձախին` Անդրանիկ Ուրֆալեան, աջին` Արշակունի Ռաֆայէլեան:
Տօնախմբութիւնները չեն դադրած, թէեւ փոխած են չափ ու ձեւ: Ոգին կը մնայ, տօնախմբութիւնները կը շարունակուին, որովհետեւ Նոր Սիսը կանգուն է իր Ս. Սարգիս եկեղեցիով եւ անոր գմբէթին տակ գործող միաւորներով` թաղականութիւն, տիկնանց, դպրաց դաս, կիրակնօրեայ վարժարան եւ այլն: Կանգուն է կուսակցական-միութենական եռուն կեանքով` ՀՅԴ «Իշխան» կոմիտէի, ԼԵՄ-ի «Արաբօ» մասնաճիւղի, «Քրիստափոր» պատանեկան միութեան եւ ԼՕԽ-ի «Արշալոյս Ազիրեան» մասնաճիւղի բազմաճիւղ գործունէութեամբ: Կանգուն է մանաւա՛նդ ազգային իր կառոյցներով. Նոր Սիսի մէջ են «Զուարթնոց» յատուկ դաստիարակութեան կեդրոնը, Ազգային ծերանոցը եւ երբեմնի կուրանոցը: Թրատի Հայ աւետարանական դպրոցը եւ հայ կաթողիկէ Ս. Ագնէս վարժարանը թէեւ փակուած են, սակայն կը ծառայեն համայնքային օգտակար այլ նպատակներու:
«Ազիրեան» ակումբը լիբանանեան պատերազմի տարիներուն:
Նոր Սիսի մէջ սիսեցիներ իրենց կեանքը կը շարունակեն` հայ մարդու արդար վաստակով, քրտինքով եւ անխաթար հայու ոգիով, աւելի լաւ ապագայի նկատմամբ իրենց մնայուն յոյսով ու լաւատեսութեամբ, այն խոր համոզումով, որ հակառակ ժամանակի ու միջավայրի մաշեցնող պայմաններուն`
Նոր Սիսը պէտք է մնայ օրինակ` համախումբ ու կազմակերպ կեանքի:
Պէտք է մնայ ցուցանիշ` ոչինչէն ամէն ինչ կերտող հայ մարդու կամքի:
Ու պէտք է մնայ փարոս` հայկականութեան եւ պայքարի:
(Շար. 2 եւ վերջ)
——–
