Երբ Կը Քննադատենք

ՎԵՐ. ԴՈԿՏ. ՎԱՀԱՆ Յ. ԹՈՒԹԻԿԵԱՆ

Ամէնքս ալ երբեմն կը քննադատենք եւ երբեմն ալ կը քննադատուինք: Կարգ մը քննադատութիւններ շինիչ են, ուրիշներ` քանդիչ: Ընդհանրապէս, մարդիկ չեն սիրեր քննադատուիլ, մանաւանդ երբ քննադատութիւնները ոչ միայն անտեղի են, այլ նաեւ` անարդար: Քննադատութիւնները աւելի ցաւ կը պատճառեն, երբ անոնք կու գան հարազատներէ, ընտանեկան պարագաներէ եւ բարեկամներէ:

Քննադատութիւններ կան, որ արդար եւ տեղին են: Կան նաեւ անտեղի եւ անարդար քննադատութիւններ: Երբ ոեւէ անձ մը, երեւոյթ մը, կամ կազմակերպութիւն մը կը քննադատենք անհրաժեշտ է ընել հետեւեալ կարեւոր հարցումները.

Առաջին. Երբ կը քննադատենք, հարց տալու ենք, թէ իրազե՞կ ենք մեր քննադատութեան առարկայ եղող անձին կամ նիւթին բոլոր փուլերուն:

Ունի՞նք բոլոր տուեալները, թէ կիսկատար տեղեկութիւններու վրայ յենած ենք: Մեր ծանօթութիւնն ու տեղեկութիւնները առարկայական են եւ ճշգրի՞տ են, թէ՞ թէական եւ անստոյգ:

Ասկէ քանի մը տարի առաջ, երբ խումբ մը նորընտիր ծերակուտականներ (senators) իրենց «Հաւատարմութեան ուխտ»-ը կ՛առնէին Միացեալ Նահանգներու ծերակոյտի տան մէջ, յաջորդ օրը ընթերցող մը «Նիւ Եորք Թայմզ օրաթերթի մէջ կը քննադատէր Հաուայի նահանգի ծերակուտականը, որ ուխտի ատեն փոխանակ իր աջ ձեռքը վերցնելու` իր ձախ ձեռքը վերցուցած էր: Քննադատ ընթերցողը հարց կուտար, թէ արդեօք ծերակուտական  Ինուէ սովորութիւնը չէ՞ր գիտեր, որ նման պաշտօնական առիթներով միշտ աջ ձեռքը կը վերցուի: Պարոն քննադատը չէր գիտեր, որ պատուարժան ծերակուտականը Բ. Համաշխարհային պատերազմի ընթացքին իր աջ ձեռքը կորսնցուցած էր:

Որեւէ քննադատութենէ առաջ անհրաժեշտ է իրազեկ ըլլալ մեր քննադատած առարկային բոլոր ծալքերուն: Իմաստութիւն պիտի չըլլայ խօսիլ նիւթի մը, կամ անձի մը մասին եւ կարծիք յայտնել ու վճիռ արձակել, երբ մարդոց կը պակսի ամբողջական տեղեկութիւնը խնդրոյ առարկայ անձին կամ նիւթին մասին:

Երկրորդ. Երբ կը քննադատենք որեւէ բան, հարց տալու ենք, թէ արդեօք շահա՞ծ ենք իրաւունքը հեղինակաւոր կարծիք յայտնելու խնդրոյ առարկայ նիւթին մասին:  Քննադատը հեղինակաւոր կարծիք ունեցող մէկը ըլլալու է այն անձին եւ նիւթին մասին, որուն նկատմամբ կ՛արտայայտուի:

Հին դարերէն մեզի հասած ասացուածք մը կայ, որ մեծ իմաստութիւն կը պարփակէ. «Կօշկակա՛ր, կօշիկէդ վեր մի՛ ելլեր»: Այս խօսքին ետեւ կեցող պատմութիւնը այն է, որ նշանաւոր արձանագործ մը մեծ մարզիկի մը արձանը կը քանդակէ եւ կը հրաւիրէ իր քաղաքացիները` իրենց կարծիքը յայտնելու: Շատերու կարգին, կօշկակար մը իր կարծիքը կը յայտնէ` քննադատելով մարզիկին կօշիկը: Արուեստագէտ-արձանագործը քաղաքավարօրէն իր շնորհակալութիւնը կը յայտնէ: Կօշկակարը, սակայն, իր դիտողութիւնով չի գոհանար, կը շարունակէ իր քննադատութիւնը արձանի այլ մասերու նկատմամբ: Յանկարծ արձանագործը արդար զայրոյթով մը կը լռեցնէ զայն ըսելով. «Կօշկակա՛ր, կօշիկէդ վեր մի՛ ելլեր»:

Երբ մարդիկ կը քննադատեն բաներ, որոնց մասին քաջատեղեակ չեն, ցոյց կու տան իրենց տգիտութիւնն ու ողորմելի վիճակը: Անոնք շատ տարբեր չեն, քան` Փարիզի Լուվր թանգարանը այցելող զբօսաշրջիկէն, որ քմծիծաղով եւ դժգոհութեամբ կը գանգատէր. «Ի՞նչ հմայք կայ արուեստի այս գործերուն մէջ, որ մարդիկ ժամեր եւ օրեր կ՛անցընեն այդ թանգարանին մէջ»: Թանգարանի վերակացուն երբ լսեց այդ մարդուն գանգատը, անոր ըսաւ. «Պարո՛ն, այստեղ մենք չենք դատեր այս գլուխ գործոց արուեստի գործերը. իրականութեան մէջ, անոնք են, որ մեզ կը դատեն»: Իմաստութիւն է լուռ մնալ, երբ չենք շահած իրաւունքը հեղինակաւոր կարծիք յայտնելու մեր քննադատած անձին կամ իրին մասին:

Երրորդ. Երբ կը քննադատենք հարց տալու ենք, թէ մեր «եղբօրը աչքին շիւղը տեսած ատեն, արդեօք մեր աչքին գերանը կը տեսնե՞նք»:  Փորձութիւնը այն է, որ մարդիկ ուրիշներուն մեղքերը, յանցանքները, զանցառութիւնները, թերութիւններն ու տկարութիւնները խոշորացոյցով կը դիտեն, իսկ իրենցը` մանրադիտակով: Ուրիշներ դատած եւ դատապարտած ատեն կը մոռնան, որ իրենք ալ մեղաւոր են, իրենք ալ արժանի են դատուելու եւ դատապարտուելու:

Երբ փարիսեցիներ ու դպիրներ շնութեան մեղքի մէջ բռնուած կինը Յիսուսին բերին, ուզեցին գիտնալ, թէ Յիսուսի դիրքը ի՞նչ պիտի ըլլար այդ կնոջ մեղքին մասին: Յիսուսի դիրքը այն էր, որ այդ կինը ամբաստանող եւ դատապարտող մարդիկ նոյնքան մեղաւոր էին: Այդ պատճառով էր, որ Յիսուս ըսաւ. «Ձեզմէ ո՛վ որ անմեղ է, թող ան առաջին քարը նետէ անոր վրայ» (Յովհ. 8.7): Անոնք օրէնքի տառին յարած` կ՛ուզէին միայն դատապարտել ուրիշին մեղքը` մոռնալով իրենց խոցելի եւ դատապարտելի մեղքերը:

Չորրորդ. Երբ կը քննադատենք, հարց կու տա՞նք մենք մեզի, թէ ի՛նչ է մեր շարժառիթը:  Մեր քննադատութիւնը շինի՞չ է, թէ՞ քանդիչ: Վերջին հաշուով, ի՞նչ է մեր նպատակը. օգտակար ըլլա՞լ է քննադատութեան առարկային, թէ՞ վարկաբեկել է զայն: Ամէնուրեք կան բարեացակամ եւ վեհանձն քննադատներ, կան նաեւ անբարեացակամ եւ նենգամիտ քննադատներ: Առաջինները միշտ սատարած են ուրիշներու վերելքին եւ օրհնութեան աղբիւր մը դարձած են իրենց նմաններուն, իսկ վերջինները միայն նսեմացուցած են ուրիշները եւ վնասակար դեր խաղցած են անոնց կեանքին մէջ: