ՎԻԳԻ ԳԱՐԱԳԱՇԵԱՆ-ԱՅՆԹԱՊԼԵԱՆ
Պատմութեան էջերուն մէջ արձանագրուած յատկանշական դէպքերը կը բնութագրեն տուեալ արարքը կերտած ժողովուրդը` էութիւնը, խառնուածքը, անհատականութիւնը:
Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա Լերան 40 օրերը» դիւցազնավէպին եւ հայ ժողովուրդի 20-րդ դարու պատմութեան մէջ կը կարդանք Մուսա Լերան հերոսամարտին մասին:
Ի տարբերութիւն շատ մը ուրիշներու, 1915-ին մերժելով օսմանեան բռնակալութիւնը, մուսալեռցիք հերոսաբար կը դիմադրեն ու պատմութեան համար կ՛արձանագրեն Մուսա Լերան հերոսամարտը:
Իսկ 1939-ին, դարձեալ մերժելով թրքական իշխանութիւնը, լքելով իրենց տունն ու տեղը` կը փոխադրուին Պեքայի դաշտին արեւելեան կողմը գտնուող Այնճար կիսանապատային դաշտը:
Ու այսպիսով կը սկսի Այնճարի նոր պատմութիւնը:
Իր հիմնադրութեան առաջին օրերէն իսկ, պապենական Մուսա Լեռէն աշխարհագրականօրէն շա՜տ հեռու Մուսա Լեռ-Այնճարը դիմագրաւեց շատ մը մարտահրաւէրներ` ապրուստի, սնունդի, ջուրի, հիւանդութիւններու հարցեր: Կենաց եւ մահու հրամայականին դէմ յանդիման, տեղահանութիւն եւ գաղթականութիւն իր ետին թողած, ժողովուրդը իր ինքնատիպ դիմադրողականութեամբ եւ տոկուն ու յամառ կազմուածքով կրցաւ յաղթահարել բոլոր խոչընդոտները: Վերապրումի եւ վերականգնումի խորհրդանիշ մուսալեռցի-այնճարցին. վերակազմակերպեց ինքզինք ու իր արդար քրտինքով քար առ քար, ծառ առ ծառ, ճահճահուտ Այնճարը վերածեց հայկական արծուեբոյնի մը, որ յատկանշուեցաւ իր կանաչազարդ բնութեամբ:
Այսօրուան Այնճարը հայկական կազմակերպ գաղութի մը վերածուած է եւ իւրայատուկ է իր ինքնուրոյն ազգային, հայկական դիմագիծով, իսկ համահայկական իմաստով ներկայութիւն է ամէն տեղ: Այսօր եթէ ակնարկ մը նետենք գիւղին մէջ կազմաւորում ստացած եւ ազգային արժէքներով դաստիարակուած սերունդներու տարբեր գաղութներու մէջ ծաւալած գործունէութեան, հպարտութեամբ կը լեցուին մեր հոգիները: Այնճար ներկայութիւն դարձաւ նաեւ հայ ժողովուրդի գոյապայքարի ճամբուն վրայ իրականացուելիք իղձերուն ի խնդիր եւ տուաւ նահատակներ:
Սփիւռքի պայմանները եւ Լիբանանի մէջ տիրող քաղաքական ու տնտեսական կացութիւնը, բնական ընթացքով պատճառ հանդիսացան, որ մուսալեռցի-այնճարցին կայք հաստատէ օտար երկիրներու մէջ: Մուսա Լերան յիշողութիւնը եւ աւանդը նաեւ կանգուն է հեռու ապրող մուսալեռցիներու կենցաղին մէջ եւ շաղկապած է զանոնք` ըլլան անոնք Մուսա Լեռ թէ հայրենիք եւ կամ սփիւռքի տարբեր երկիրներ: Չկայ աւելի հարազատ ու մտերմիկ միջավայր, քան այն, ինչ որ է Այնճարը: Անոնք անհուն սիրով կապուած են գիւղին, եւ ամէն տարի մեծաթիւ հայրենակիցներ կ՛այցելեն գիւղ, կը վայելեն գիւղի ջերմիկ մթնոլորտը, կը բաժնեկցին գիւղի մտահոգութիւնները եւ ի հարկին սատար կը հանդիսանան անոր կարիքներուն:
Այնճարցի ըլլալու երեւոյթը անքակտելի կապով մը մեզ կը համախմբէ: Այս մէկը մտածել կու տայ, որ Այնճարի ներուժը կ՛ամրանայ, երբ դերակատար ուժ է նաեւ իր սփիւռքը: Այնճարը համայն այնճարահայութեան ներգործութեամբ աւելի եւս կը հզօրանայ եւ կը շարունակէ իր գոյերթը:
Այնճարը այսօր կը թեւակոխէ իր 85-ամեայ պատմութիւնը: Համաշխահային առումով եւ ներքին քաղաքական ու տնտեսական իմաստով անկայուն վիճակ կը տիրէ: Գիւղը անմասն չի մնար այս կացութենէն: Մանաւանդ գիւղի աշխարհագրական դիրքը եւ ընկերային դժուար պայմանները պարտաւորութեան տակ կը դնեն մեզ` մտածելու, առաջքը առնելու, միջոցներ նախաձեռնելու հրամայականին դիմաց:
Հայոց պատմութեան սկզբնական օրերէն իսկ` սկսելով Հայկ նահապետէն անցնելով Աւարայրէն, հասնելով Մուսա Լեռ, հայը իր ճակատագիրը ինքնիր ձեռքով կերտելու կարողութեամբ առաջնորդուած է:
Ու ահա դժուարութիւնները անպայման յաղթահարելի են:
Մուսալեռցին յանդուգն եղած է եւ խիզախօրէն դիմադրած է, նոյնիսկ եթէ տուեալները ի նպաստ իրեն չեն, քաջ գիտնալով, որ զէն ի ձեռին դիմադրութիւնը արժանապատիւ մահ է: Մանաւանդ երբ Այնճարը իր նոր սերունդով լաւապէս ըմբռնած է Մուսա Լերան խորհուրդը` չյանձնուիլ, պայքարիլ, վերականգնիլ, նորէն պայքարիլ, հզօրանալ, դիմադրել ու վերապրիլ:
Այս յաղթանակի փառապանծ օրինակը կը հանդիսանան 85 տարիներ գոյատեւած եւ իր ազգային դիմագիծը անաղարտ պահած ու պահպանած այնճարցին եւ Այնճարը: Որքան ալ դժուար ըլլան պայմանները, Այնճարցին տակաւին կառչած կը մնայ իր հողին եւ կը շարունակէ իր գոյերթը, ան կը պահէ` եկեղեցի, կրօն, մշակոյթ, դպրոց, միութենական կառոյցներ, հայկական դիմագիծ, հայերէնախօսութիւն:
Ի վերջոյ, Մուսա Լերան ոգիով շաղախուած 85-ամեայ գոյերթը կու գայ մեզի ըսելու, որ Այնճարը սուրի եւ խաչի ժառանգորդ ժողովուրդի բնօրանն է, Ցեղասպանութիւնը մերժելու խորհուրդ է, հայրենասիրութեան պատգամ է ու համահայկական արժէք է:
Գիտենք նորէն պայքարիլ, վերականգիլ, վերապրիլ ու յաղթանակել:
