ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ
Քանի մը օր առաջ Հայաստանի հեռատեսիլէն Հ1 կայանի լրագրող Պետրոսը հարցազրոյցի հրաւիրած էր հանրածանօթ երաժիշտ-երգահան Հախվերդեանը: Պահու մը, երեւի գրգռելու համար իր զրուցակիցը, հարց տուաւ անոր, թէ ի՞նչ կարծիք ունի այն երեւոյթին մասին, որ կարգ մը մտաւորականներ եւս կը զօրակցին ընդդիմութեան եկեղեցական նորայայտ ղեկավարին:
Բառերը իրենց հում իմաստով գործածելու մէջ ծանօթ երգահանը, առանց մտածումները ծամծմելու, իրեն ուղղուած հարցումին հակազդեց եւ ինքն ալ հարց տուաւ, թէ ի՞նչ ըսել է մտաւորական, ո՞վ է մտաւորականը եւ խորհրդածեց. «Այս բառը հնարողը արդեօք ի՞նչ ունէր իր մտքին մէջ»:
Եւ իրապէս. ի՞նչ կը նշանակէ մտաւոր-ական: Թեւ ունեցողին կ՛ըսենք թեւաւոր, պոչ ունեցողին` պոչաւոր, ճաշակ ունեցողին` ճաշակաւոր, ձայնաւոր եւ այսպէս շարունակ: Միտք ունեցողին ալ` մտաւոր: Կա՞յ մարդ, որ միտք ու մտածում չունենայ : Հաւանաբար կան միտք ու մտածում չունեցող բացառութիւններ: Բայց խնդիրն ու ընդհանուրին ընկալումը այն է, որ ընկերութեան մէջ բացառութիւններ են, որոնք կը համարուին մտաւորական…
Կը յիշեմ կարդացած ըլլալս Վազգէն Շուշանեանի գրիչէն գրութիւն մը «Ո՞վ է մտաւորականը» վերտառութեամբ, որով նուիրականացած է «մտաւորական» բառին հասկացողութիւնը: Ի վերջոյ մենք ենք, բառերը գործածող մարդիկս ենք, որ անոնց (բառերուն) կու տանք այն իմաստը, որ կ՛ուզենք: Ես ալ նոյն հետեւողութեամբ արձանագրեմ չորս տեսակէտներ` այդ մասին.
1.- Մտաւորականը գաղափարի ծառայող մա՛րդն է եւ վճռականօրէն պայքարողը` իր գաղափարին ու հաւատացած արժէքներու պաշտպանութեան համար: Ան իր միտքն ու մտածումը մշտապէս կեդրոնացուցած կը պահէ հանրութեան կարիքներուն վրայ եւ առաջնորդողի դերին մէջ անյուսահատ կը պայքարի զանոնք բաւարարելու համար:
2.- Տեսլական ունեցողն է մտաւորականը եւ հանրային կեանքին մէջ հակակշռողի դերակատարութիւն ստանձնողը: Իշխանութեան, այսինքն հանրային կեանքը տնօրինողներու որոշումները միշտ վիճարկումի ենթարկողը, անոնց չհամակերպողը եւ նորարար տեսակէտներ պարզողն է ան: Հաստատուածութիւնը (էսթապլիշմընթ) չհանդուրժող եւ անոր դէմ մարտնչողն է մտաւորականը:
(Եթէ պատահի, որ մտաւորականը մաս կազմէ որոշում տուող մարմինին, ապա ուրեմն նման պարագայի ան կը պայքարի այդ միջավայրին մէջ, որպէսզի հանրային կեանքը բարեշրջումով հակակշռուի եւ նախաձեռնութիւնները տեսլական ունենան):
3.- Իբրեւ հանրային գործիչ եւ յօգուտ հաւաքականութեան` ինքզինք մշտատեւ մշակող եւ գիտելիքներու պաշարը հարստացնող մարդն է մտաւորականը: Վերլուծական փնտռտուքով իւրացուցած է ան անցեալի պատմութիւնը, կրողն է քաղաքակրթական ժառանգին, բայց չի կաշկանդուիր անոնց մէջ, կը սիրէ նորը եւ անով կ՛ամրապնդէ ներկան` ի պատրաստութիւն ապագային:
4.- Սկզբունքի մէջ անշեղ մա՛րդն է մտաւորականը: Կենցաղով ու բարքով ան կ՛անձնաւորէ այն կերպարը, որուն քարոզչութիւնը կ՛ընէ ինք` պահանջելով ուրիշներէն, որ այդպիսին ըլլան:
