Վերջերս լոյս տեսաւ երեւելի գիտնական, հեղինակաւոր հայագէտ փրոֆ. Սեդա Տատոյեանի «Դիմագրաւումներ եւ միաւորումներ. գիրք միտքերու եւ արուեստի» գիրքը:
Ձեւով եւ բովանդակութեամբ` փիլիսոփայութեան եւ արուեստի այս գիրքը ամփոփ ներկայացում մըն է հեղինակին մտաւորական, փիլիսոփայական, պատմագիտական, գեղագիտական տեսակէտներուն, աշխատութեանց եւ արուեստին: Հակադրուած «զուտ ակադեմական» նեղ մօտեցումներու` գործը նաեւ պատկերազարդ փաստարկութիւն (argument) մըն է` ի նպաստ քննադատական, վերլուծական եւ միջմարզային (interdisciplinary) մտաւորականութեան: Փրոֆ. Տատոյեան կարեւորութեամբ կը շեշտէ ընդհանրութիւնը` մարդկայնական, ընկերային գիտութեանց եւ արուեստներու, նաեւ մասնաւորաբար հայագիտութեան միջեւ: Այսինքն պատմագրական գործ մը կ՛առնչուի արուեստներուն եւ մշակոյթին, ինչպէս որ արուեստի գործերը օրկանականօրէն կապուած են պատմական-ընկերային պայմաններուն: Եթէ գրականութեան եւ արուեստի գործերը հիմնականին մէջ հակազդեցութիւններ են ընկերային պայմաններու, նաեւ` եթէ բոլորին ալ դրդիչ ազդակն ու նպատակը հասկնալ է մարդկային կացութականութիւնը (situatedness), ուրեմն ընկերային հունաւորումը (social embeddedness) կ՛ըլլայ հասարակ յայտարար: Կացութականութիւն կը նշանակէ, որ մարդու հասկացողութիւնը եւ իրերու տրուած իմաստը կախում ունին իրենց ընկերային, քաղաքական, պատմական, մշակութային միջավայրէն եւ փորձառութենէն: Այս մօտեցումը կը բնորոշէ Տատոյեանի տասնէ աւելի հատորները եւ բազմաթիւ ուսումնասիրութիւնները` նուիրուած Մերձաւոր Արեւելքի մէջ հայոց միջգործական (interactive) պատմութեան, փիլիսոփայութեան, եւ արուեստի պատմութեան: Իր կարգին, այս գործը եւս է ինքնախոհական (self-reflective)` իր յղացումով, միջմարզային իր գործադաշտով (scope), տիալեքթիք իր մեթոտով, մեկնաբանական (hermeneutical) իր մօտեցումով եւ, այս պարագային գեղարուեստական իր արտայայտութեամբ:
Գիրքը կը բաղկանայ 175 մեծադիր էջերէ, որոնց 90-ը մեծ մասամբ ածուխով գծանկարներ են` բաժնուած ստեղծագործական երկու հանգրուաններու. մինչեւ 1991 գործեր, որոնց աւելի քան 45-ը «ռազմապահի» (wartime Լիբանանի պատերազմին) գործեր են, իսկ մնացեալ 30-ը (2012-ին) «Յաղագս նիւթի ոգիին» (spirit of matter) վերնագրին տակ: Ամփոփ կերպով` բովանդակութիւնը հետեւեալն է. «Նախաբան գիտաշխատութեան եւ արուեստներու մասին» (Prologue on Scholarship and the Arts). առաջին մասը` «Իմ գեղագիտութիւնս» (My Aesthetic), կը բաղկանայ հինգ գլուխներէ եւ կը հայթայթէ գործին տեսական-վերլուծական շրջանակը` ուրուագծելով արուեստի տարբեր փիլիսոփայութիւնները եւ արուեստներու, զանգուածային ու սպառողական մշակոյթի ներկայ կացութիւնը: Երկրորդ մասը` «Փնտռտուքը եւ արահետը» (The Quest and the Path) ունի չորս գլուխներ. «Նախերգանք» (Prelude, 10 նմուշներ իր առաջին գործերէն մինչեւ 1966). «Հանդիպում Կռիւի եւ Տառապանքի հետ» (Encounters with Strife and Suffering, 7 գործեր, մինչեւ 1977). «Ռազմապահի արուեստ եւ գեղագիտութիւն» (Wartime Art and Aesthetic, 44 գործեր, մինչեւ 1991). «Յաղագս նիւթի ոգիին» (Of the Spirit of Matter, 28 գործեր, 2022). «Վերջաբանը» (Epilogue) կը փակէ գործը: «Բովանդակութիւն նկարներու ցանկով» յաւելուած մըն է գրացանկէն առաջ:
Կենսագրական Գիծեր
Փրոֆ. Սեդա Պ. Տատոյեան (ծն. Սաթենիկ Պարսումեան) երեւելի հայագէտ, մտաւորական դաստիարակ եւ արուեստագէտ է, փիլիսոփայական գիտութեանց դոկտոր: Իր ընդարձակ հետազօտութիւնները եւ բազմաթիւ հրատարակութիւնները կը կեդրոնանան հայ միջնադարեան եւ արդի մշակութային, քաղաքական եւ մտաւորական միջգործական փորձառութեանց վրայ ամբողջ Մերձաւոր Արեւելեան շրջանին` եւ մասնաւորաբար իսլամական աշխարհին մէջ: Այս ուղղութեամբ կը նկատուի պատմագիտական եւ մտաւորական նոր ուղիներ բացող մը եւ հիմնադիրը միջազգային ու մերձաւոր արեւելեան պատմագրութեան մէջ` հայ-իսլամական միջգործական նոր մարզի մը, որուն նուիրած է վեց հատորներ եւ բազմաթիւ աշխատութիւններ: Տատոյեան դասախօսած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարան երկու տասնամեակներ, ապա` Նիւ Եորքի Քոլոմպիա համալսարանը, Շիքակոյի համալսարանը, Սուրբ Ներսէս Ընծայարանը (Նիւ Ռոշել) եւ Երեւանի պետական համալսարանը մինչեւ 2011: Իր բացառիկ գիտական գործունէութեան եւ սատարին ի գնահատանք, Տատոյեան արժանացած է բարձրագոյն մետալներու.- Հայագիտական ուսումնասիրութեանց ընկերացութեան (Միացեալ Նահանգներ) «Lifetime Achievement Award» (սեպտեմբեր 2021), Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի» մետալին (սեպտեմբեր 2015). Հայաստանի գիտութիւններու ակադեմիայի` փիլիսոփայութեան ակադեմիայի «Դաւիթ Անյաղթի» բարձրագոյն վկայականին եւ մետալին (յունուար 1999) եւ ուրիշներու: Ցարդ հրատարակուած` աւելի քան յիսուն ընդարձակ ուսումնասիրութեանց կողքին, ունի տասներեք հատորներ:
