ԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ
Լիզպոնի 5-ին արարքը հոգեկան եւ գաղափարական հրթիռ էր, որ հետագային այն բոցը հանդիսացաւ, որ վառեց արցախեան ազատագրութեան պայքարի կրակը` իրար միախառնելով Լիզպոնն ու Արցախը, փաստելով, որ երէկ եւ միշտ մէ՛կ է հայ մարտիկներու կտրած ուղին:
Լիզպոնի հինգին ռումբին ցնցիչ արձագանգը հասած էր Շուշի եւ Ստեփանակերտ: Անոնց գերագոյն զոհաբերութեան ոգեշնչող խորհուրդով Արցախի մէջ երիտասարդներ երդուեցին` «Անբիծ պատիւովը ձեր ընդարձակել պայքարը մեր»:
Այսպիսով, 1988-ին Լիզպոնի տղոց պայքարին միացան անվեհեր մարտիկները: Արցախեան լեռնաշխարհին մէջ քալող աստուածներուն կողքին, զանոնք յորդորելով` պաշտպանեցիք մեր հողը ու թիզ առ թիզ վերատիրացանք անոր:
Հայ ազգային ազատագրական պայքարի տարեգրութեան ցայտուն դրսեւորումներէն մէկը հանդիսացող Լիզպոնի զոհաբերութեան հերոսներուն մասին երգուող երգերու շարքին է 1988-ին լոյս ընծայուած «Մասիս սարը ձեզմով հպարտ» երգը:
Երգի խօսքերուն, երաժշտութեան եւ մեկնաբանութեան հեղինակը նոյնպէս Վարդան Եսայեանն է:
Վարդան այս երգը յատուկ գրած է արցախահայութեան պոռթկումի, ցոյցերու, Հայաստանին միանալու պահանջի ու մանաւանդ Արցախի ազատագրական պայքարի մեկնարկի տարին: Արցախահայութեան պահանջատիրութիւնը նոր էջ մը բացաւ Հայ դատի պատմութեան մէջ, կամրջուած` Լիզպոնէն Արցախ:
Վարդան արեւելահայերէն գրած երգի բառերուն առաջին տողով կ՛ակնարկէ 1983-ի եւ 1988-ի միջեւ հինգ տարին` «Հինգ տարի է, հինգ հերոսներ»: Երգը ընթացք կ՛առնէ Լիզպոնէն ժառանգուած արցախահայութեան հաւատքը, յուշը, վրէժը, ու մանաւանդ որ` «Հայրենիքում վանքն ու զանգեր, Ձեր կանչերով ղօղանջում…»: Կրկներգը Մասիս սարն է, որ Վաչէ Տաղլեան յաճախ Վարդանին ակնարկած էր իր խորհուրդներուն մէջ. Արարատին հասնելու հայաբորբ յանձնառութիւն եւ նուիրումի ցեղային առանձնայատկութիւն: Երգը իր կառուցուածքով` բառերու, միտքերու շարահիւսուածքով, քիչ մը բարդ է:
Երաժշտութիւնը, Վարդանի ոճի դրուածքով, կրկին մելամաղձոտ է, հոն կան ելեւէջներ: Մեղեդիին մէջ կը զգանք յուզական բովանդակութիւնը:
ՄԱՍԻՍ ՍԱՐԸ ՁԵԶՄՈՎ ՀՊԱՐՏ
Խօսք եւ երաժշտութիւն` Վարդան Եսայեանի
Հինգ տարի է, հինգ հերոսներ,
Հինգ էլ հաւատք մեր սրտում,
Յուշի օրեր, անզուսպ սուրեր,
Յուշ վրէժի պայքարում,
Հայրենիքում վանքն ու զանգեր,
Ձեր կանչերով ղօղանջում,
Ձայն են տալիս, ջնջել տարէր,
Ու չջնջուէք հայ մտքում:
Կրկներգ.
Մասիս սարը ձեզմով հպարտ,
Յոյսի կամքն է նոր հոգւում,
Շուրջ բազմել է սէգ Արարատ,
Քաջերն ձեր անուամբ երդւում:
Հինգ տարի է, նորից կ՛ապրէր,
Նորից նոր մէկ մեզ համար,
Հերոսների ջահ էք վառէր,
Խրախուսել միշտ պայքար,
Երկինքն հայոց երգ էք հիւսել,
Սաւառնում վեհ սարէ սար,
Թէ հինգ տարուց դարեր անցնեն,
Դուք կը լինէք նորից դար:
Կրկներգ.
Մասիս սարը ձեզմով հպարտ…
Իմ սուրբ քաջեր, կանգ մի՛ առէք,
Ողջ սրտերուն հայութեան,
Գալու օրեր ձեզմով կը զգանք,
Մեզ կ՛արշաւէք Հայաստան,
Ուղղուած ձեր սէր որպէս պատգամ,
Գրուեց հայոց պատմութեան,
Մարտի ընկեր եւ բարեկամ,
Ձեզ պիտ ապրենք յաւիտեան:
Կրկներգ.
Մասիս սարը ձեզմով հպարտ…
Յաջորդ երգը «Լիզպոն գնացին» երգն է, որ դարձեալ, ծանօթ է իբրեւ «Յիշէք, հայորդի՛ք, անունը նրանց» երգի տողով: Սոյն երգը ծնունդ է հայրենի արուեստագէտի, խօսքերու եւ երաժշտութեան հեղինակն է երգիչ, երաժիշտ, քամանչահար Աշոտ Վարդանեանը, որ Հայաստանի պետական գուսանական համոյթի մենակատարներէն է եղած:
Վարդանեան երգին մէջ եթէ մէկ կողմէ կը նկարագրէ Լիզպոնի հինգ նահատակներու անձնուրացութիւնը, միւս կողմէ` պահանջատիրական արարք կը սեպէ, վերակենդանանալու մասին: Ի զուր չէ, որ կրկներգին մէջ կտրական կերպով շեշտադրած է` «Դէ, զարկէ՛ք, զարկէ՛ք մինչեւ շունչ վերջին, Արժանի լինենք փառքի պսակին» բառերը:
Երգին հեղինակը` Աշոտ, հոն ներկայացուցած է հայ անձնուրացներու կարողականութիւնն ու անկոտրում կամքը եւ թշնամիի արժանի պատիժ հասցնելու գաղափարները:
Յատկապէս վերջին տունին մէջ կ՛ընդգծուի այն իրողութիւնը, որ հայկազեան ցեղին պատկանող հինգ արիասիրտ քաջեր` ականջալուր իրենց նախնեաց կտակին, զոհուեցան յանուն Հայ դատի ու ազգային անմոռաց տենչերու իրականացման: Անոնք աշխարհին ապացուցեցին, որ պահանջատէր են եւ ոչ թէ` մարդասպան:
«Լիզպոն գնացին» երգի երաժշտութեան տեսակը աշխուժ է, կշռութաւոր քայլերգանման ոճով, խրոխտ ու խանդավար: Խրախուսիչ, յատկապէս խմբային երգեցողութեան ընթացքին` ոգեւորիչ:
Նշենք, որ սոյն երգը 1994-ին ներառուեցաւ Ներսիկ Իսպիրեանի հրապարակած «Անմահ հերոսներ» խորագիրը կրող ձայնապնակին մէջ:
Աւելցննք նաեւ, որ «Լիզպոն գնացին» երգը Հայաստանի եւ Արցախի մէջ լայն ժողովրդականութիւն կը վայելէ, քանի որ զանազան առիթներով, այլ նախաձեռնութիւններու ընթացքին տարբեր երգիչներու կողմէ կը հնչէ նաեւ, ինչպէս` երգիչ Մաւր Մկրտչեանի, Արծրուն Անանեանի եւ այլ աշուղական նուագախումբերու կողմէ:
ԼԻԶՊՈՆ ԳՆԱՑԻՆ
Խօսք եւ երաժշտութիւն` Աշոտ Վարդանեանի
Յիշէք, հայորդի՛ք, անունը նրանց,
Լիզպոն գնացին մահին ընդառաջ,
Բայց նրանք միշտ կան ու կ՛ապրեն այնքան,
Քանզի ապրում են հայն ու Հայաստան:
Դէ, զարկէ՛ք, զարկէ՛ք մինչեւ շունչ վերջին,
Արժանի լինենք փառքի պսակին:
Պատմութիւնն հայոց դաժան է եղել,
Դարեր շարունակ շատ ենք կոտորուել,
Բայց պիտի շտկենք պատմութիւնը մեր,
Անցեալի կեանքին պարտական ենք դեռ:
Դէ՛ զարկէ՛ք, զարկէ՛ք մինչեւ շունչ վերջին,
Արժանի լինենք փառքի պսակին:
Պիտի ծածանուի՛, ծածանուի՛ կրկին,
Սուրբ Եռագոյնը Մասիսի գլխին,
Պիտի միւռոնուի հողը հայկական,
Այն ժամ պիտ, երգենք անկա՛խ Հայաստան:
Դէ՛ զարկէ՛ք, զարկէ՛ք մինչեւ շունչ վերջին,
Արժանի լինենք փառքի պսակին:
Յանուն Հայ դատի նրանք զոհուեցին,
Ամբողջ աշխարհին ապացուցեցին`
Պահանջատէր ենք եւ ոչ` մարդասպան,
Նրանք փառք բերին ամբողջ հայութեան:
(Շար. 9)
