Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած Բժիշկներ Անդրանիկ Մանուկեան եւ Յովսէփ Ենիգոմշեան

Համադրեց` ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան ծնած է 27 յունուար 1910-ին, Խարբերդ, Կիւրին:

Ան զաւակն է Թուրքիոյ մէջ վարկ ու յարգանք վայելած հայ աւետարանական հովիւ ու Հայոց ցեղասպանութեան նահատակներէն կիւրինցի վեր. Սամուէլ Մանուկեանի: Անդրանիկ փոքր տարիքին որբ մնացած ըլլալով` կրած է իր սերունդին բոլոր տառապանքներն ու դառնութիւնները:

1915-ի ջարդերուն Անդրանիկ հասած է Մալաթիա եւ ընդունուած է որբանոց: Երեք տարի ետք, 1918-ին ան հասած է Պէյրութ եւ ընդունուած է Անթիլիասի որբանոցը:

Պէյրութի մէջ եղած է Հայ աւետ. քոլեճի առաջին շրջանաւարտներէն մէկը, 1927-ին:

Աւարտած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի բժշկական բաժինը, 1935-ին: Ունեցած է  մասնաւոր հետաքրքրութիւն մտային հիւանդութիւններու մասին: Տակաւին ուսանող` ան կապ պահած է Լիբանանի Մտային հիւանդութիւններու հաստատութեան հետ եւ բարձր գնահատանքի  արժանացած` տնօրէնութեան կողմէ: Հազիւ շրջանաւարտ` ան հրաւէր ստացած է իբրեւ մնայուն բժիշկ ծառայելու նոյն հաստատութեան մէջ: 1937-ին հոն աշխատած է իբրեւ օգնական հոգեբուժ բժիշկ:

Առ ի գնահատանք իր ծառայութեան, բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան ղրկուած է Անգլիա` մասնագիտանալու մտային հիւանդութեանց մէջ: 1939-ին աւարտած է  Էտինպարայի համալսարանի հոգեբուժութեան դասընթացքը:

1941-46 ան ծառայած է բրիտանական բանակի Միջին Արեւելքի բաժանմունքին մէջ`  հարիւրապետի ու ապա հազարապետի աստիճանով, իբրեւ հոգեբուժ:

1947-1980 բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան եղած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի հոգեբուժութեան բաժանմունքի դասախօս, իսկ 1980-ի` պատուակալ փրոֆեսէօր: 1956-80 եղած է այդ բաժանմունքին պետը:

1956-82 ան վարած է Պէյրութի մտային եւ ջղային հիւանդութիւններու պետական հիւանդանոցի բժշկապետութիւնը եւ բժշկական տնօրէնութիւնը:

1960-ական տարիներուն ան եղած է Մերձաւոր Արեւելքի երկիրներու ներկայացուցիչը Առողջապահութեան համաշխարհային կազմակերպութեան մէջ:

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան անդամակցած է տեղական, արտասահմանեան, միջազգային հոգեբուժական եւ բժշկական պետական ու հասարակական բազմաթիւ կազմակերպութիւններու: Ան դարձած է արաբական շատ մը երկիրներու մտային առողջապահութեան հարցերու խորհրդատու: Լիբանանը ներկայացուցած է միջազգային համաժողովներուն:

1992-ին ան ընտրուած է Լիբանանի հոգեբուժներու միութեան ցմահ պատուաւոր նախագահ:

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան եղած է Royal College of Psychiatry-ի հիմնադիր անդամը եւ Լիբանանի Հայկական բժշկական միութեան հիմնադիր անդամներէն մէկը: Եղած է Լիբանանահայ բժշկական միութեան ատենապետ:

Ան ունի հոգեբուժական գիտական բազմաթիւ ուսումնասիրութիւններ:

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան ունեցած է բեղուն գործունէութիւն Լիբանանի հայկական կազմակերպութիւններու մէջ:  Ծառայած է ՀԲԸՄ-ի մէջ եւ շուրջ 20 տարի եղած է վերին մարմինի անդամ, Լիբանանի յանձնաժողովի փոխատենապետ, աւետարանական համայնքի կարկառուն ղեկավարներէն մէկը, Հայկազեան համալսարանի եւ Մերձաւոր Արեւելքի Աստուածաբանական ճեմարանի հոգաբարձութեան անդամ, Հայ անկարներու կեդրոններու խնամակալութեան ատենապետ:

1965-87 գործած է իբրեւ Հայ աւետարանական համայնքային ժողովի ատենապետը: 1973-ին իր ջանքերով հիմնուած է Պէյրութի Հայ աւետարանական Ա. եկեղեցւոյ   երիտասարդական միութիւնը:

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան պարգեւատրուած է Լիբանանի պետութեան «Արժանեաց» ոսկի շքանշանով` 1956-ին, Բրիտանիոյ Էլիզապէթ Բ. թագուհիի Բրիտանական «Կայսրութեան կարգի» շքանշանով` 1970-ին, Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի «Մետաղեայ պատուագրով»` 1993-ին, եւ «Մեծ գիտնական-ուսուցիչ», «Փենռոզ» շքանշանով` ՄՏԿԿ «Կիլիկեան իշխան» շքանշանով` 2000-ին, Լիբանանի պետութեան «Արզ քոմանտոն» կարգի շքանշանով` 2003-ին (յետմահու):

1972-92 ան եղած է Լիբանանի խորհրդարանի անդամ: Այդ տարիներուն մաս կազմած է Հայ երեսփոխանական պլոքին, ուր ունեցած է բեղուն գործունէութիւն:

Բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեան ամուսնացած է Ալիս Խանթամուրի հետ եւ բախտաւորուած է երեք զաւակներով:

Ան մահացած է 10 մարտ 2003-ին, Պէյրութ: Թաղման արարողութիւնը կատարուած է Պէյրութի Հայ աւետարանական Ա. եկեղեցւոյ մէջ, 13 մարտ 2003-ին: Թաղուած է Պէյրութի հայ աւետարանական գերեզմանատան մէջ:

Ուրբաթ, 31 մայիս 2013-ին Լիբանանի «Բժիշկի տուն» բժիշկներու  ընկերակցութեան կեդրոնին մէջ կայացած մէկ համագումարի սկզբնաւորութեան Լիբանանի հոգեբուժութեան հսկաներէն բժիշկ Անդրանիկ Մանուկեանի թոռը ստանձնած է  իր մեծ հօրը  յետմահու շնորհուած յուշատախտակ մը` որպէս երախտագիտութիւն Լիբանանի մէջ հոգեբուժութեան մարզէն ներս  անոր կատարած մեծ ծառայութիւններուն:

Մոնրէալ, 18 մարտ 2023

Աղբիւր`

1. Պետրոս Մինասեան, «Պատմագիրք Կիւրինի», Պէյրութ, 1974:
2. Մինասեան, բժիշկ Յարութիւն, Հայազգի բժիշկ-գործիչներ, Երեւան, 2020:
3. Հարպոյեան, Կարպիս, բժիշկ, անձնական ծանօթութիւն որպէս գործակից բժիշկ.
4. Տոքթ. Անդրանիկ Մանուկեան Յետմահու Ի Պատուի, «Ազդակ» օրաթերթ, Լիբանան, 1 յունիս 2013:
5. Երիտասարդ Հայ, պարբերաթերթ, Հայկական հիւանդանոց-տոքթ. Անդրանիկ Մանուկեան կը խօսի, Պէյրութ, Լիբանան, 30 սեպտեմբեր 1972:

————————————————–

Բժիշկ Յովսէփ Ենիգոմշեան

Բժիշկ Յովսէփ Ենիգոմշեան ծնած է Քիլիս (Կիլիկիա), 1895-ին: Ան զաւակն է Քիլիսի ծանօթ ընտանիքներէն` մահտեսի Աղէկ աղա Ենիգոմշեանի, որ իր մահկանացուն կնքած է Պէյրութ, 1928-ին:

Շրջանաւարտ է Այնթապի Կեդրոնական քոլեճէն, 1914-ին: Նոյն տարին կ՛ընդունուի Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցը, վկայուած է 1918-ին` իբրեւ ներքին հիւանդութիւններու բժիշկ: 1918-էն մինչեւ իր մահը  բժիշկ Ենիգոմշեան ծառայած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի Բժշկական դպրոցի ներքին հիւանդութեանց բաժանմունքին մէջ:

1921-ին համալսարանին կողմէ ղրկուած է Եւրոպա` մասնաւոր ուսումնասիրութիւններու համար. վերադարձին նշանակուած է Adjunct Prof. of Internal Medicine-ի:

1929-ին Լոնտոնի համալսարանի բժշկական ճիւղին մէջ հետեւած է Tropical Medicine դասընթացքին, վերադարձին նշանակուած է Associate Professor:

1933-34 Միացեալ Նահանգներու մէջ մասնաւոր ուսումնասիրութիւններ կատարած է ներքին հիւանդութեանց ճիւղին մէջ:

1948-1949 տարին պաշտօնավարած է Ամերիկայի Նիւ Օրլինզի «Թիւլէյն» համալսարանին մէջ` իբրեւ այցելու փրոֆեսէօր:  Վերադառնալով Պէյրութ` իր պաշտօնը վերստանձնած է Պէյրութի ամերիկեան հիւանդանոցին մէջ:

Ըրած է ուրոյն հետազօտութիւններ իր մասնագիտութեան մէջ եւ հրատարակած է բազմաթիւ յօդուածներ` գիտական պարբերաթերթերու մէջ:

Լիբանանի մէջ երկար տարիներ, իբրեւ ուսուցիչ ու բժիշկ, կազմած է բարեկամներու լայն շրջանակ մը` հայերէ, տեղացիներէ եւ օտարներէ. Ան բարեկամութիւնները ի սպաս դրած է իր ազգին: Մասնաւոր կերպով օգտակար եղած է հայ-արաբ իրերահասկացողութեան կարեւոր գործին:

Ամուսնացած է Հելէն Գրաճեանի հետ: Բախտաւորուած են հինգ զաւակներով:

Բժիշկ Յ. Ենիգոմշեան ունեցած է ազգային բեղուն գործունէութիւն: Եղած է հանրածանօթ բժիշկ մը: Ան իր ծառայութիւնը մատուցած է բոլորին` առանց ազգի, կրօնի եւ դաւանանքի խտրութեան:

Կանուխէն անդամակցած է ՀԲԸՄ-ին, եղած է նպաստի յանձնախումբի անդամ եւ ապա` ատենապետ: Եղած է ՀԲԸՄ-ի Շրջանային Ա. յանձնաժողովին պատուակալ ատենապետ, ինչպէս նաեւ` վեթերան անդամ, 1961-ին:

Եղած է Լիբանանի Հայ Ազգային բուժարանի հիմնադիրներէն: 1931-1960 եղած է բուժարանին խնամակալ վարչութեան ատենապետ եւ ապա` պատուակալ նախագահ:

Ան կարեւոր դերակատարութիւն ունեցած է Պէյրութի եւ Այնճարի «Գարակէօզեան մանկանց դարմանատուներու» հիմնադրութեան մէջ: Երկար տարիներ այս հիմնարկութեանց Պէյրութի կեդրոնական յանձնախումբին ատենապետը եղած է:

Ալեքսանտրեթի նահանգէն գաղթական դարձած հայերու Պէյրութ, Այնճար եւ Սուր տեղաւորման շրջանին կարեւոր ծառայութիւններ մատուցած է:

Եղած է ՄՏԿ կաթողիկոսութեան կեդրոնական վարչութեան անդամ: Գործակցած է ՄՏԿԿ  հինգ կաթողիկոսներու հետ, սկսեալ` Սահակ Բ. կաթողիկոսէն:

Բժիշկ Յովսէփ Ենիգոմշեան մահացած է 1994-ին, Ուաշինկթըն:

1987-ին Գարեգին Բ. կաթողիկոս զայն յետմահու պարգեւատրած է Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան «Կիլիկեան իշխան»-ի շքանշանով, Նիւ Եորքի մէջ, ձեռամբ Մեսրոպ արք. Աշճեանի:

Մոնրէալ,  3 յունուար  2023

Աղբիւրներ

1. Ուիքիփետիա` տոքթ. Յովսէփ Ենիգոմշեան:
2. «Հայ բժիշկներու, ատամնաբուժներու եւ դեղագործներու ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին», «Բժիշկին Զ. խօսքը», բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան, Մոնրէալ, 2022:
3. Վարժապետեան, Սիսակ, «Հայերը Լիբանանի մէջ», Հանրագիտարան լիբանանահայ գաղութի, Պէյրութ, Լիբանան: