Մինչեւ Ե՞րբ…

ԴՈԿՏ. ՄԱՐԻ ՌՈԶ ԱԲՈՒՍԷՖԷԱՆ

1920թ. Աթաթուրքը առասպելական դարձաւ` Եւրոպային ձեռնունայն դուրս նետելով  հայերից, յոյներից խլած տարածքներից, արգելելով նրանց ձեռք տալ, ինչ որ մնացել էր այդ խլուած տարածքների վրայ ստեղծուած Օսմանեան կայսրութիւնից: Նա մէկընդմիշտ ապահովեց այդ խլուած տարածքներով ստեղծուած Թուրքիոյ նոր սահմանների անձեռնմխելիութիւնը, այն դարձրեց Միջին Արեւելքի կարեւորագոյն պետութիւնը:

2020թ. Հայաստանի Նիկոլ անուամբ ինքնահռչակ վարչապետը առասպելական դարձաւ` իր դարաւոր երկրի մեծ զոհերով ազատագրուած տարածքները թուրք ազրպէյճանցիներին յանձնելով, դրանք երկիր չունեցած ազրպէյճանցի կոչուող քոչուորների տարածքները համարելով:

Թուրքիոյ ժողովուրդը բնականաբար հպարտօրէն ու երախտագիտութեամբ պաշտում է իրեն տարածք նուիրաբերած ու պարտուած երկրից հզօր պետականութիւն ստեղծած ղեկավարին:

Հայաստանի ժողովուրդը պաշտում է իր երկրի սահմանները տմարդօրէն փոքրացրած, երկրի կարեւորագոյն երակը կազմող տարածքները, որոնք Տիգրան Մեծից սկսած հայութեան հայրենիքն է եղել, եւ որոնց պաշտպանութեան համար 10 հազար երիտասարդներ իրենց կեանքերը զոհաբերեցին, այդ ամէնը թշնամուն յանձնած, դիտաւորեալ պարտուած, թշնամու եւ օտար պետութիւնների առջեւ սողացող երկրի ղեկավարին: Պաշտում է իր անկախ պետականութիւնը հիմնովին խորտակածին:

Կարո՞ղ է մէկը բնութագրել այս ազգին, նրա մօտեցումը իր երկրին, նրա մտածելակերպը, ամբողջական պետականութեան հանդէպ ունեցած արհամարհանքի հասնող նրա անտարբերութիւնը, իր ժողովրդին բզկտած, թշնամուն առաւելագոյն համարող դաւաճանի հանդէպ տածած նրա պաշտամունքը…

Պատմութեան մէջ արձանագրուա՞ծ է արդեօք որեւէ ազգի այս կարգի վերաբերմունք` իրեն կործանող իշխանութեան հանդէպ, այս տարողութեան ազգային յատկութեան անկում, ազգային արժէքների կորուստ:

Վստահ եմ` իմ այս տողերից վիրաւորուած շտապով յայտնուելու են իրենց «ազգային սնապարծութիւնը» վիրաւորուած նկատած անհատներ գլխապատառ թուարկելով աշխարհին անկրկնելի մեծութիւններ տուած մեր ազգի առաւելութիւնները, մեր կարճատեւ յաղթանակները: Թուարկելու են նաեւ այեւ բոլոր յիմար արդարացումները, որով յանձնում են երկիրը, յատկապէս` «նախկիններին» վերաբերող մեղադրանքները պնդելով, ողջը նրանց վրայ բարդելով եւ հանգիստ, կերուխումով տարուած` դաւաճան ղեկավարի հետ շարունակելու են յանձնել իրենց վստահուած դարաւոր երկրի մնացորդները` շունչ քաշելով, որ վերջապէս ազատուեցին Արցախի հարցից:

Մի՛ շտապէք պաշտպանել մի ազգի, որը չուզեց եւ դեռ չի ուզում ինքն իրեն, իր ապրած հողը պաշտպանել, որը չի ուզում տեսնել իրականութիւնը, որը գերադասում է կաշառուել, բարձր աշխատավարձով դաւաճանին ծառայել, նուիրուածօրէն նրան պաշտպանել` քաջ գիտենալով, որ իր պաշտպանեալը կործանման է տանում իր երկիրը: Սակայն իր հոգը չէ, որովհետեւ այդ կաշառքի դրամներով հարկ եղած դէպքում կը փախչի երկրից եւ օտար երկրում կ՛ապահովի իր կեանքը, ինչպէս` հայաստանցի իր  հայրենակիցներից շատերը:

Որովհետեւ մենք թշնամի ենք իրար եւ մինչեւ մեր ուղն ու ծուծը օտարին ենք պաշտում, գերադասում ենք նրան նուիրաբերել մեր ուժերը, թէկուզ դա լինի թշնամի ազգը:

Հոգ չէ` շարունակէք ձեր յոյսը դնել օտար պետութիւնների միջամտութեանը, շարունակէք մեղադրել նրանց ձեր օգտին չաշխատելու համար, շարունակէք աղերսել, որ ձեր ինքնակամ նուիրաբերածը ետ վերադարձնեն, որ ձեր փոխարէն «տէր կանգնեն» ձեր հայրենիքին: Իսկ դուք երկրի ներսում շարունակէք ձեր անհոգ կերուխումերը, աւելացրէք սրճարանների, առեւտրական հսկայ հաստատութիւնների թիւը, ի վերջոյ այդքան կորուստներից յետոյ պէտք է ապրել ու հնարաւորինս վայելել…

Երկրից դուրս, արտերկրի անհող, վերացական հայրենիքով ապրող հայերդ տասնապատկէք ձեր անհոգ այցերը հայրենիք` արդարանալով, որ դրանով սատար էք կանգնում հայրենիքին:

Սատար էք կանգնում ինչի՞ն, գործադրուող դաւաճանութեա՞նը, երկրի վերջնական քայքայմա՞նը, նրա առուծախի՞ն, չէ՞ որ այսօր հայրենիքում միայն դաւաճանութիւն է վաճառւում եւ «սատար» կանգնելով` դուք գնում էք այն, մաս կազմում այդ կեղտոտ գործարքին:

Իրականութիւնն այն է, որ մենք ազգովին կորցրել ենք ազգային ամենաթանկ յատկութիւնը` Երկիր կոչուող հողատարածքի անհրաժեշտութիւնը, նրա վրայ ապրող ժողովուրդ կոչուող հաւաքականութեան կապը այդ հողատարածքի հետ, ոտքի տակ ունեցած հողի հանդէպ տածած սէրը, երկիր, պետականութիւն ունենալու գնահատանքը, այն պահելու կարողութիւնը, եթէ անշուշտ երբեւէ ունեցել ենք այդ կարողութիւնը:

Նիկոլեան սանձարձակ իշխանութեան տարիները եկան հաստատելու, որ  ազգովին ենք պատասխանատու մեր այսօրուայ բոլոր տեսակի կորուստների համար` Տարածքների կորուստ, Մարդկային կորուստ, Բանակի կորուստ, քայքայում, Դիմագծի կորուստ, Լեզուի կորուստ, Բարոյականութեան կորուստ, Սերունդների կորուստ եւ հիմնականում դժուարութեամբ ձեռք բերուած Պետականութեան կորուստ, քանզի մի վարձու գործակալ չէր կարող միայնակ այս տարողութեամբ ոչնչացման ենթարկել ինքն իրեն հաստատած մի երկիր:

Դիմատետրի իմ վերջին գրութիւնում 15 յուլիս 2022թ., յայտարարել էի, թէ որպէս Ցեղասպանութեան զոհի շառաւիղ` մերժում եմ մաս կազմել երկրիս թուրքացման խրախճանքին, ուստի գերադասում եմ լռել: Չեմ ուզում թշնամուց ստացած պատուաբեր «քըլըճ արթըգը»` «սուրի մնացորդներ» անուանումը փոխարինել ստորացուցիչ Փաշինեան արթըգը` Փաշինեանի մնացորդներ, (անուանումը իմն է) կամ աւելի ճիշդ` թափթփուկներ, անուան հետ, որը շուտով դառնալու է թշնամու կողմից ձեզ տրուող բնութագիրը:

Յիշեցման կարգով յայտնեմ. այսօր վերացել է կարդացող, վերլուծող միտքը, որ «սուրի մնացորդներ» անուանումը ինքս չեմ յօրինել, թշնամու կողմից Ցեղասպանութիւնից փրկուածների եւ նրանց սերունդների համար մեզ տրուած անուանումն է դա:

Այո՛, մենք` արեւմտահայերս, սուրի մնացորդներ ենք, որովհետեւ, վկան` Զէյթունի, Վանի,  Ուրֆայի, Մուսա Լերան ինքնապաշտպանութիւնները, մեր ծնողները իրենց հողերը ինքնակամ չյանձնեցին, ուստի սրի քաշեցին բոլորին` մտքերով անգամ չանցընելով, որ յետոյ կենդանի մնացածները` այդ «սրի մնացորդները», հաշուեյարդար են տեսնելու, մաքրելու են իրենց ժողովրդին սրի քաշածների պարագլուխներին, որ` 100 տարի յետոյ էլ իրենք սարսափելու են «սրի մնացորդներ»-ից եւ կոծկելու համար իրենց զանգուածային ոճիրն ու ուրիշի տարածքի վրայ բազմած լինելու փաստը, ստիպուած դիմելու են ամենակարող Ամերիկայի օգնութեանը` նրա հովանաւորութեամբ վերջնականապէս ազատուելու նրանց հետապնդումից:

Ի հակադրութիւն արեւմտահայութեան այդ անունը կրող հատուածի` Փաշինեանի մնացորդները երկրի ներսում գուցէ եւ այսօր յոխորտացող տէր ու տիրակալներ են համարում իրենց, սակայն վաղը, երբ ողջ առուծախը աւարտուի եւ թշնամու թաթի տակ ճզմուեն, արդարանալու իրենց բոլոր ջանքերով, որ իրենք դէմ չեն եղել իրենց տարածքները թուրքին յանձնելուն, ամենեւին չի օգնելու իրենց փրկուելու թրքական եաթաղանից:

Իմ լռութեան այս երկարատեւ ամիսներին ինձ անվերջ հարցնում են, թէ ինչո՞ւ եմ լռում: Պատասխանս շատ պարզ է. տեսնելով իմ շուրջ տիրող իրավիճակը, մթագնած ուղեղների երկրպագութիւնը մի ողորմելի, անուղեղ ղեկավարի, երկրի համար պայքարը թողած` իրար դէմ պայքարելը, որոշեցի հեռանալ եւ լռել, քանզի իմ պայքարը գրչով այս արատաւորուած իրականութեան մէջ, անողոք քննադատութեամբ, իրականութեան դէմ կոյր ձեւացող  ամբոխին սթափեցնելը անիմաստութիւն նկատեցի: Որոշեցի լռել, հիմնականում ո՛չ մէկ ընդհանրութիւն տեսնելով իմ ժողովրդի հետ` ո՛չ իմ մտածելակերպով, ո՛չ ազգային տեսլականի իմ հեռանկարով, ո՛չ էլ պայքարի իմ մօտեցումով:

Անցած 10 ամիսների ընթացքում բաւական փոփոխութիւններ տեղի ունեցան ե՛ւ աշխարհում, ե՛ւ մեր իւրաքանչիւրի անձնական կեանքում եւ մեր ապրած հասարակարգերում:

Օրէ օր փոխւում, այլանդակւում է աշխարհի դիմագիծը, մարդկային չափանիշների ծայրայեղ փոփոխութիւնները հասարակութեանը լարում են իրար դէմ: Ամէնուրեք թանկագին կորուստներ` իւրաքանչիւրիս շրջապատում, անձնական կեանքում, սակայն մի բան անփոփոխ է մնացել մեր երկրում, մեր ժողովրդի գործելաձեւում, մտածելակերպում, պահուածքում` հայրենիքի կորստեան հանդէպ անտարբերութիւնը, մեր երկիրը առատօրէն վաճառող ներկայ իշխանութեան հանդէպ տածած պաշտամունքը:

Ընդգծում եմ` պաշտամունքը, որովհետեւ եթէ պաշտամունք չէր, ապա այսօր նա ոչ միայն երկրի ղեկավարի աթոռից դուրս նետուած պիտի լինէր, այլ օրէնքի ուժով պատասխանատուութեան ենթարկուէր հայրենի տարածքները ինքնագլուխ թշնամուն նուիրաբերելու, մասնաւորապէս այդ տարածքները թշնամունը յայտարարելով:

Դատուելու էր հայրենիքին նուիրեալ հազարաւոր երիտասարդների կեանքերը խլելու համար, որպէսզի ժողովրդին սարսափեցնի, որպէսզի վշտի մէջ մխրճուած ժողովուրդը աչք փակի թշնամու հետ  համաձայնեցուած իր գործարքներին, որպէսզի մի ողջ ժողովուրդ լուռ մարսի իր հերոս որդիների ճանապարհներին, նկուղներում նետուած թանկագին դիակների հանդէպ ցուցաբերած նրա անմարդկային, արհամարհական վերաբերմունքը: Աչք փակի մինչեւ իսկ երկրի ամուր պետականութիւնը կործանող նրա վարուելակերպին:

Սակայն մեր երկրում ե՞րբ  է օրէնք գոյութիւն ունեցել, ե՞րբ են  պատասխանատուութեան ենթարկուել, դատուել երկիրը կործանողները, ազգի սերուցքին վերացնողները: Ն. Զարեաններից սկսած`  մինչեւ լտպ-ները, փորձ անգամ չի արուել:  Հակառակը, նրանք փառաբանուել, պաշտպանուել, նոյնիսկ երկրի տէրն ու տիրականն են դարձել` շարունակելով քայքայել, ոչնչացնել երկիրը, որի հետեւանքը մեր այսօրուայ իրականութիւնն է:

Եւ այսպէս, երկիրը կործանողներին պաշտելով, հայրենի հողը առաջնակարգ չդասող մեր տհաս մտածողութեամբ կորցրեցինք ոչ միայն մեր տարածքները, ոչ միայն քայքայեցինք մեր սերունդի ուժերով ստեղծուած պետականութիւնը, այլ` այն ամէնը, ինչ հասել էր մեզ, որի պատճառով այսօր ունենք օրէ օր է՛լ աւելի  փոքրացող երկիր, անդամալոյծ սփիւռք, միջակութեան եւ կղերամտութեան մէջ թաւալուող համայնքներով, որոնք դոյզն անգամ չազդուեցին հայրենի երկրի կորուստներից, որոնք նոյն հաւատարմութեամբ շարունակեցին իրենց ազգակործան քաշքշուքները, իրենց ձեռնարկները, իրենց տօնակատարութիւնները, իրենց դրամահաւաքները:

Ո՛չ մէկ համահայկական ըմբոստութիւն, ո՛չ մէկ սուր, բացայայտ քննադատութիւն մամուլով, ուր երկիրը վաճառողը աւելի բարձր դասուեց, նոյնիսկ արգելուեց նուաստացուցիչ ածական օգտագործել այդ դաւաճաններին, երկիրը կործանողներին ներկայացնելիս: Այսինքն թափթփուկ, ծաղրածու, տհաս, անգէտ, դաւաճան մակդիրները կամ այս կարգի անուանումները աւելի վիրաւորական նկատեց սփիւռքի «անաչառ, ազատ» կոչուած մամուլը (որը մինչ նիկոլեան դարաշրջանը իրապէս ազատ խօսքի ջատագովն էր), քան` երկրի վաճառքի, երկրի կործանման, ազգային շահերի փոշիացման փաստը: Հետեւութիւնն այն է, որ դաւաճանի ամենակուլ թաթը ոչ միայն քայքայեց երկիրը, այլ շարունակում է իշխել եւ ոչնչացնել նաեւ սփիւռքը, նրա ազատ խօսելու, խորհելու, մտածելու իրաւունքը:

Փաստն այն է, որ սփիւռք կոչուող աշխարհահոծ տարածքում ոչ մէկ համախմբուած ժողովրդային ըմբոստութիւն տեղի ունեցաւ դաւաճանութեան ողջ շրջանում: Նոյն դաւաճան իշխանութեան հետ ոչ մէկ գործարքի մերժում, պոյքոթ: Ոչ մէկ միջոցառման, տօնակատարութեան յետաձգում: Բայց չէ՞ որ մեր փոքրիկ հայրենիքի համար արժէր, որ սգայինք, որ` կանգ առնէր ամէն ինչ: Սակայն ականատես եղանք հակառակին, իւրաքանչիւրը հնարաւորութիւնն օգտագործեց իր գրպանի, իր Ես-ի ցուցադրման, իր անուան տարածման, իր յարաբերութիւնների բարելաւման համար:

Եւ քանի որ սփիւռքը ի սկզբանէ չունէր կազմակերպուածութիւն, ինչպէս գիտէք, այն ստեղծուեց առանց առաջնորդների, առանց ծրագրի, հայրենիք կորցրած, կոտորածներից փրկուած վտարանդիներով, որոնք իրենց ողջ ուժը ներդրեցին անմիջապէս եկեղեցիներ, դպրոցներ, կուսակցութիւններ, կազմակերպութիւններ ստեղծելուն, հայապահպանումով առաջնորդուելուն:

Եւ դեռ ամբողջովին չկազմակերպուած հայի քայքայիչ էութիւնը իր աւերը գործեց նաեւ այստեղ: Այսինքն աղճատուած, իրար դէմ գործող կազմակերպութիւնները, կուսակցութիւնները, յատկապէս` սովետամոլ մտայնութեամբ, աւելի շատ ջլատեցին, քան օգնեցին միակամ ուժ դառնալու, վկան` սինանեանների ծնունդը համայնքներում եւ նոյն համայնքներում ու ընտանիքներում շարունակուող նիկոլապաշտների յայտնութիւնը, նրանց շարունակուող երթը:

Երեւոյթը ինքնին վկայութիւնն է մեր ձախողման: Այո՛, մենք բոլորս, մտաւորականներից սկսած, ազգային գործիչներից, կուսակցութիւններից վերջացրած, ձախողուել ենք նոյնիսկ մեր հայապահպանման գործում, այլապէս չէինք կանգնի այս ցաւալի իրականութեան առջեւ: Այլապէս միահամուռ կը մերժէինք ընդունել սփիւռքից օգնութիւն պահանջող երկրի դաւաճաններին, նրանց մանկլաւիկներին, հիւպատոսներից սկսած մինչեւ մեծագոյն դաւաճանի ընտանիքի անդամներին:

Ցաւօք սփիւռք մուտք գործող իւրաքանչիւր նոր հոսանք իրենը բերեց, առանձնացաւ, մասնատեց, իրար դէմ հանեց հազիւ ոտքի կանգնող համայնքները, եւ որով սփիւռք կոչուած հաւաքականութիւնը մտաւ անդիմագիծ մի նոր փուլի մէջ, կուսակցական համայնքներից դարձաւ կրօնական համայնք` լուծուելով աշխարհաքաղաքականացման հեղեղում, դառնալով ոչ միայն մեծ տէրութիւնների ցանկութիւնների ստրուկը, այլ նաեւ` հայրենիքը վաճառողների հպատակը:

Սովորաբար երկրի ղեկավարի վարած քաղաքականութիւնն են քննարկում, քննադատում, բայց քանի որ մեր երկրի այդ աթոռը զբաղեցնող ծաղրածուն իր սնանկ մտքով անընդունակ է քաղաքականութիւն վարելու, նա միայն թաքուն գործարքներով է ղեկավարում իրեն որպէս երջանկագոյն նուէր յանձնուած երկիրը, քաղաքականութիւն բնորոշումը օգտագործել անկարելի է: Մեր երկրում ընդհանրապէս բացակայում է նոյնիսկ այդ բառի բառարանային բացատրութիւնը, որովհետեւ մեր երկրի քաղաքականութիւնը վարում է թշնամին, մենք միայն խոնարհաբար ընդունում ենք նրանց որոշումները:

Զաւեշտի հասնող իրականութիւն չէ՞, որ երկրի ղեկավարը առատաձեռնօրէն թուրքերին է յանձնում իր երկիրը, հաճոյանում, պատրաստակամօրէն կատարում է նրանց բոլոր ցանկութիւնները, իսկ երկրից դուրս Հայ դատը դեռ շարունակում է աշխարհին համոզել, որ Ցեղասպանութիւն է գործել թուրքը, որին սիրաշահում է իր երկրի ղեկավարը, սիրայօժար կատարում նրանց բոլոր հրամանները:

Հայ դատը գոնէ մի ըմբոստացումով ցոյց տար, արգելքի մի վերջնագիր ուղարկէր իր երկրի ղեկավարին, որ թուրքի հետ հնարաւոր չէ բանակցել, հնարաւոր չէ նրա հետ որեւէ զիջման գնալ, քանի չի ընդունում իր գործած ոճիրը:  Աշխարհին ահազանգէր թշնամու ոտնաձգութիւնների համար, իսկ երկրի ղեկավարին դատապարտէր հայրենի տարածքների գաղտագողի զիջման համար:

Հայրենի դպրոցներում մեր պատմութիւնն է աղաւաղւում, տարածքների պատկանելութիւնից մինչեւ Ցեղասպանութիւն, այսինքն ծրագրուած թրքացումը տիրակալ է դառնում մեր երկրին, սակայն միայն ակադեմիկոս, պատմութեան Համալսարանի տնօրէն փրոֆեսէօր Աշոտ Մելքոնեանի բողոք ըմբոստացնումն ենք լսում, իսկ Հայ դատի ձայնը` երբեք:

Բազմիցս կրկնել եմ եւ աւելորդ անգամ բարձրաձայնում եմ` Հայ դատի առաքելութիւնը միայն օտար պետութիւնների դռները զգուշօրէն թակելով կատարուած Ցեղասպանութեան ճանաչումը մուրալը չէ, այլ երկրի եւ ազգի պատմութեանը, նրա ֆիզիքական, հոգեկան եւ բարոյական ոչնչացումին սպառնացող ամենաչնչին վտանգի, աղաւաղման դէպքում, իր ազգային շահերի, հետեւաբար նրա գոյութեանն սպառնացող վտանգի դէմ այդ նոյն պետութիւններին ահազանգելը, աշխարհին ոտքի հանելն է: Դեռ նախկին տարածքների հարցը չլուծած կանխելու նոր տարածքների կորուստ, կանխելու երկրի ամենաթանկագին գիտութիւնը պատմութեան աղաւաղումը, որը մի նոր ցեղասպանութեան սկիզբ է: Մենք չենք կարող մեր իրաւացի պահանջատիրութեանը հասնել այն միջոցներով, որը մեզ են թելադրում:

Դեռ քանի՞ անգամ կարելի է զգուշօրէն ուրիշների դռները ծեծել ու միայն բաւարարուել մի տասնեակ պետութիւնների ամուլ ընդունմամբ եւ ոչինչ անել երկրի ներսում կատարուող վտանգը կանխելու:

Երկրի ղեկավարութիւնն էլ տեսնելով, որ դրսից իր ձեռքը բռնող ոչ մէկ դիմադրութիւն կայ, ըստ իր ցանկութեան, հնձում է երկիրը, յանձնում է իր տարածքները, ներում թշնամու ոտնաձգութիւնները, պատժում հայրենի հողը պաշտպանողներին ու այդքանից յետոյ գնում եւ օտարների  օգնութիւնն է աղերսում: Ի՞նչ է, իրեն թւում է, թէ հզօր պետութիւնների ղեկավարներն էլ իր պէս յիմա՞ր են, իր պէս դաւաճա՞ն:

Դեռ 1878թ. Խրիմեան Հայրիկը հասկացաւ մեր ողորմելի վիճակը եւ ազդարարեց, որ սեւ սքեմով չես կարող օսլայած օձիքներով, ձիւնաճերմակ շապիկներով, սեւ ֆրակներով, յղկուած շարժուձեւերով, միայն իրենց հասկանալի աչքերի խաղերով, կեղծ ժպիտներով, ստախօս, թրծուած դիւանագէտներին յաղթել, առաւել եւս` թղթէ շերեփով, երբ երկաթի ուժն է տիրում աշխարհում:

145 տարի մենք միայն թութակի պէս կրկնեցինք «թղթէ շերեփի» խորհուրդը` առանց «երկաթէ շերեփի» վերածելու այն եւ այսօր մնացինք «անշերեփ», նոյն արհամարուած, ստորացուած վիճակում, դիւանագիտութեան լուսանցքներում, բնականաբար նաեւ` ձեռնունայն:

Երբեք չհասկացանք, որ երկու հզօր տէրութիւնները մեզ օգտագործում են իրար դէմ, իրենց շահերի համար եւ մէկին առաւելութիւն տալով` միւսի զոհն ենք դառնում: Բայց մենք խորամանկօրէն ուզում ենք երկուսին էլ ծառայել, որ հարկ եղած դէպքում նժարի ծանր կողմը ընտրենք` առանց անդրադառնալու, որ այդ հզօրները նոյնիսկ մեր ընտրութիւնից էլ առաջ տեղեակ են մեր զարկերակի բոլոր զարկերին, եւ իրենց համար մեր ոչնչացումը մի աննշմար կաթիլ է իրենց արիւնահեղութեան ովկիանոսում:

100 տարի է` նոյն Ամերիկան խաբում է մեզ, օգտագործում մեզ ռուսի դէմ, քաջ գիտենալով թուրքի գործած Ցեղասպանութիւնը` շարունակում է պաշտպանել թուրքի շահերը, իսկ մենք շարունակում ենք նոյն հեզութեամբ ընդունել մեզ կործանող նրա բոլոր հրամանները:

Պահպանուած է 1945թ.19 նոյեմբերին մեր տարածքների վերադարձի համար ամերիկահայութեան տասնեակ եւ աւելի խնդրագրերին ամերիկեան արտաքին գործերի նախարար Կորտըն Մերիամի պատասխանը. «Այս կառավարութիւնը, խօսքը ուիլսընեան կառավարութեան մասին է, կողմնակից չէ անկախ հայկական ազգային պետութիւն ստեղծել այլ երկրի հաշուին»: Այս որոշումը, որի հաստատման համար գլուխ կոտրած աշխատեց ԱՄՆ-ի թրքասէր արտաքին գործերի նախարարութիւնը, դարձաւ հայերի իրաւունքների խորտակման վերջին հարուածը: (Memorandum from G. Merriam, to Loy W. Henderson, Nov. 19, 1945, SD-RG 59)

Կարծում էք որէէ բա՞ն է փոխուել նրանց այս որոշումից: Եթէ` այո՛, ուրեմն անզօր են ազգային իրաւունքները պաշտպանելու մեր բոլոր ջանքերը:

Մենք կը վերագտնենք ինքներս մեզ, երբ դադարենք հեզօրէն դիմել նոյն թրքասէր արտաքին գործերի նախարութիւններին եւ դադարենք միամտութեամբ հաւատալ նրանց կեղծ խոստումներին ու ձեռնունայն սպասել:

Այս պահին մեզ անհրաժեշտ է մեր ուժերը հաւաքել, կազմակերպուել, ամէն գնով փրկուել մեր տարածքները ինքնակամօրէն թշնամուն զիջող այս դաւաճան հողատարածքների վաճառականից: Փրկել մեր պետականութիւնը, գտնել, ընտրել երկրի շահերը պաշտպանող առաջնորդներ, որոնք ժողովրդին համախմբելով` կը փրկեն այն ամէնը, ինչ դեռ մնացել է հայրենիք կոչուած տանջուած, խաբուած տարածքից:

Որպէս հայ, որպէս մտածող, ստեղծագործող, երկրիս եւ մեր սերունդների մասին մտահոգ անձ` ոչ միայն ամաչում, այլ ինձ ոչնչացուած եմ զգում, երբ միջազգային գիշատիչների բանակցութիւններում, հանդիպումներում յայտնւում է իմ երկիրը, իմ իրաւունքները ոչնչացրած այս ոչնչութիւնը իր ճմրթուած արտաքինով եւ կորաքամակ օգնութիւն կամ «հաշտեցում» մուրում թշնամու հետ համաձայնեցուած իր գործարքների համար:

Մի՞թէ 10 միլիոն հայութեամբ հեզութեամբ ընդունելու ենք մեր երկրի, հետեւաբար նաեւ մեր կործանումը:

Մինչեւ ե՞րբ ենք ազգովին հանդուրժելու այս ստորացումը, այս կործանարար ղեկավարութեան ներկայութիւնը: Մի՞թէ իրապէս մեր մէջ ոչնչացուած է ազգային, մարդկային արժանապատուութիւն կոչուած, ժողովուրդների ողնահարին ամրութիւն տուող այդ զգացումը, հայրենիք ունենալու անհրաժեշտութիւնը:

Մինչեւ ե՞րբ ենք շարունակելու ապրել որպէս անտարբեր դիտորդ, այլ ոչ թէ` երկրի տէր, քաղաքացի, որպէս միահամուռ ազգ:

10 յունիս 2023
Փիթսպուրկ, Քալիֆորնիա