ՆՈՐԱ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ
Շաբաթ, 15 օգոստոս 2020, յետմիջօրէ:
Պէյրութի նաւահանգիստի պայթումէն անցած են 15 օրեր, սակայն դէմքիս, յատկապէս ճակտիս զոյգ լայն վէրքերը կը շարունակեն բացայայտ կերպով յուշել, որ պայթումին ահագնութիւնը լիովին կը մերժէ գէթ որոշ չափով հեռանալ ինձմէ… «Ի՞նչ պիտի ըլլայ անոնց ճակատագիրը» հարցումը ոչ միայն կը մրճահարէ միտքս ու սիրտս, այլ նաեւ մնայուն կերպով կը հնչէ դէմքիս նայողներուն կողմէ, որոնց մէկ մասը ուղղակի, ուրիշներ անուղղակի ու փափկանկատ ըլլալու ճիգով կ՛ուղղեն նոյն հարցումը:
Մինչ այդ 4 օգոստոս 2020-ի պայթումին պատճառած վէրքերու դարմանման համար յաճախակի կ՛այցելէի ԼՕԽ-ի «Արաքսի Պուլղուրճեան» ընկերաբժշկական կեդրոն, եւ իւրաքանչիւր անգամ հիւանդապահուհիներուն նայուածքին մէջ կը փորձէի գտնել բնութագրումը վէրքերուս վիճակին, երբ անոնք կը վերցնէին վիրակապերը: Անոնց դէմքին վրայ ուրուագծուած փոքր ժպիտը փոքր յոյս կը ներշնչէր, իսկ անոնց մտահոգ աչքերը մտահոգութեան լայն դռներ կը բանային:
– Վէրքերուդ մէկ մասը արդէն բաւական բարելաւուած է, կ՛ուզե՞ս հայելիին մէջ տեսնել զանոնք կրկին փակելէ առաջ:
Հայելի… Ինչո՞ւ կեանքիս մէջ առաջին անգամ ըլլալով այսքան կը տատամսիմ իմ իսկ դէմքիս դէմ յանդիման գտնուելէ:
Գլխուս դրական նշանէն ետք հիւանդապահուհիները ինծի կ՛երկարեն հայելին. ակնկալածէս աւելի լաւ է վիճակը ընդհանուր, սակայն ճակտիս վրայի վէրքերը, որոնք շատ հարեւանցի կերպով կցուած են, լաւատեսութիւն չեն ներշնչեր:
Քանի մը օր ետք ոչ լաւատեսութեան նշանը կ՛երեւի նաեւ հետեւողական կերպով զիս խնամող հիւանդապահուհիին աչքերուն մէջ, որոնք կը յուշեն, թէ այդ վէրքերուն բուժումը ժամանակի չի կարօտիր լոկ, այլ անպայման` վիրաբուժական միջամտութեան:
Մտահոգ, ընկճուած եւ յուզուած` այս մասին կը պատմեմ ընտանիքիս, եղբայրս կ՛ըլլայ արագ արձագանգողը` նշելով, որ «Ինսթակրամ»-ի վրայ նկատած է գրառումը գեղագիտութեան վիրաբուժի մը, որ յայտարարած է, թէ անվճար կերպով պիտի կատարէ անհրաժեշտ ամէն ինչ այն վիրաւորներուն, որոնք կը կրեն Պէյրութի պայթումին հետքերը: Առանց իմ դրական պատասխանիս սպասելու` ան կը կապուի բժիշկին, որ կ՛առաջարկէ իսկոյն այցելել իրեն` հասցէն ուղարկելով:
Կը հասնինք մեզի թելադրուած վայրը, կը մտնեմ հսկայ շէնքը, որուն սեմին կանգնած տղամարդը` հազիւ մասամբ վիրակապուած եւ մաս մըն ալ բաց վէրքերով դէմքս տեսած, առանց սպասելու հարցումի` կ՛ըսէ. «Վստահաբար տոքթոր Ճոյին քով եկած ես, հրամէ»:
Կը բարձրանամ նշուած յարկը, ուր իմ տրամադրութեանս նման ծանր լռութիւն կը տիրէ, օրը շաբաթ է, այդ ալ` արդէն երեկոյեան սեմին, բոլոր գրասենեակները փակ են, «Արդեօք բժի՞շկն ալ հոս չէ» կը սկսիմ մտածել` քիչ մը կորսուած: Սակայն շուտով դէմս կ՛ելլէ ցուցանակը` ՏՈՔԹ. ՃՕ ՊԱՐՈՒՏ: Կը թակեմ դուռը եւ հազիւ քիչ մը սպասած` կը շտապեմ հեռանալ, որովհետեւ ներքին թերահաւատութեամբ մը եկած եմ արդէն, ամէնօրեայ յոգնեցուցիչ, մերթ յուսադրող, մերթ յուսալքող դարմանումները, վիրակապերու մնայուն փոփոխութիւնները, կարերը եւ կցիչները քակելու մտահոգիչ արարողութիւնները հոգիս մաշեցուցած են արդէն, իսկ վերջին փուլին ճնշող եղան այդ զոյգ վէրքերուն չփակուիլը, անոնց պատճառած ցաւին վերանորոգուիլը, արեան անդադրում հոսքը, իսկ Պէյրութի պայթումէն վիրաւորուածները կամաւորաբար բուժելու եւ գեղագիտական ամէն խնամք տրամադրելու խոստում տուած այս բժիշկը լրիւ անծանօթ է ինծի, այդքան մեծաթիւ վիրաւորներ ինչպէ՞ս պիտի բուժէ…
Հազիւ քանի մը քայլ հեռացած` կը բացուի դուռը եւ մեղմ ժպիտով երիտասարդ մը մտերմաբար կ՛ըսէ.
– Նորան ըլլալու ես, կը սպասէի քեզի, կը ներես, ուշացայ դուռը բանալու, ստանձնած դեղերս կը դասաւորէի,- եւ ձեռքի լայն շարժումով զիս ներս կը հրաւիրէ:
Ամբողջ հոգեվիճակս անբացատրելի կերպով կը փոխուի այդ վայրկեանին իսկ, դուռը բացողը ինքն է` տոքթոր Ճոն, քարտուղարուհին եւ օգնականները մեկնած են, որովհետեւ շաբաթավերջ է արդէն, իսկ ինք հոն է առաքելութեամբ մը, ինծի, թերեւս ալ այլ վիրաւորներու կը սպասէ:
Բարեհամբոյր դէմքով ու մեղմ ժպիտով երիտասարդ բժիշկը ինծի կը նայի այնպէս, կարծես ոչ մէկ վէրք ըլլար դէմքիս վրայ: Նայուածք մը, որուն կարօտցած էի իսկապէս: Քանի մը ընթացիկ առողջական հարցումներ ուղղելէ ետք զիս կ՛առաջնորդէ վիրահատութեան սենեակ եւ ստուգում կատարելէ ետք, գրեթէ առիթ չի տար իմ փորձերուս` բացատրութիւններ տալու կամ հարցում ուղղելու, այլ ինք կ՛ըլլայ վճռողը.
– Հոսկէ չես կրնար երթալ նախքան վէրքերուդ մաքրուիլն ու անոնց լաւապէս կարուիլը: Անոնք լեցուն են աղտով, աւազով եւ ապակիի փշրանքներով, եթէ չմաքրուին, ոչ մէկ ձեւով կը փակուին: Մի՛ վախնար, անհրաժեշտ ամէն ինչ կ՛ընենք, դուն միայն հանդարտ նստէ, ամէն ինչ լաւ պիտի ըլլայ:
Կը նստիմ ու կը յանձնուիմ, այլընտրանք չունիմ, ինծի ընկերակցող բարեկամիս կ՛ըսէ, որ շուրջ երկու ժամէն վերադառնայ կամ սպասէ դուրսը, ինչպէս որ ուզէ:
Անբացատրելի խաղաղութեամբ մը կը լեցուի էութիւնս, օտար բժիշկին խնամքին յանձնուած եմ, արդիւնքին մասին ոչ մէկ երաշխիք ունիմ, բայց իր դրական ներուժը փոխանցուած է նաեւ ինծի, անոր մասնագիտական աշխատելաոճը, մտերիմ զրուցավարի հմտութիւնը, հարցումներու ճամբով նաեւ վէրքերէս անդին ներաշխարհս թափանցելու եւ զգացումներս բաժնեկցելու ճիգը ամէն տեսակի պատնէշ կը քանդեն մեր միջեւ, եւ զայն իսկոյն մտերիմ կը դարձնեն ինծի, իր մօտեցումը այնպիսի զգացում կը հաղորդէ, որ այս պայքարին մէջ մենք միասին ենք, որ` իմ ցաւս նաեւ իրն է, ես մինակ չեմ: Հազիւ լռութիւն տիրէ, եւ ինք ամենայն ուշադրութեամբ աշխատանքը շարունակէ, իր ըսած` «Ամէն ինչ լաւ պիտի ըլլայ» նախադասութիւնը կը տիրապետէ խառն մտածումներուս` անոնցմէ յոռին վանելով, մտահոգութիւններս ցրուելով, մանաւանդ որ բժիշկը կը վարուի այնպէս, որ կարծես ոչ մէկ հարցի դէմ յանդիման կանգնած է, ամէն բան դիւրին է եւ վերահսկելի, կարծես արեան հետ չէ իր «խաղը»…
Պէյրութի նաւահանգիստի պայթումը իւրաքանչիւր լիբանանցիի, յատկապէս մօտակայ շրջանները ապրողներուն կեանքին մէջ պատմութեան դառն էջ մը մրոտեց, այդ ալ` թանձր սեւով… Իմ էջիս ընթերցումը աւարտելէ ետք կարգը կու գայ իրեն եւ հարցումիս պատասխանելով` կը պատմէ.
«Երբ պայթումը պատահեցաւ, կը գտնուէի հոս` բժշկական կեդրոնիս մէջ, կ՛աշխատէի հիւանդներէս մէկուն դէմքին վրայ, առաջին հակազդեցութիւնս եղաւ իսկոյն վիրաբուժութեան սեղանին տակ մտնել` հիւանդին հետ միասին: Գալարուելու զգացում ունեցայ սկիզբը, չէի գիտեր` ի՛նչ տեղի կ՛ունենայ, պայթումին ժխտական ազդեցութիւնը զգալի էր, կարծես բան մը քեզ կը քաշէր, կարծես ուղեղիդ մէջ տարօրինակ բան մը տեղի կ՛ունենար, ամբողջ շէնքը կը ցնցուէր: Վայրկեաններ ետք յոգնութեան եւ վախի զգացումներ ունեցայ, տարօրինակ ցնցումի մէջ էի, կորսուած վիճակ կը տիրէր, մեր առաստաղներէն մէկը ինկած էր, անցքերը քանդուած էին, ապակիները` կոտրուած:
«Իմ առաջին հակազդեցութիւնս եղաւ նախ ընկալել ցնցումը, փորձ մը ընել հասկնալու տեղի ունեցածը. քարտուղարուհիս ուզեց տուն երթալ, որովհետեւ զաւակները կու լային, անոր տան ապակիները եւս փշրուած էին: Փորձեցի կարելի եղածին չափ պաղարիւնս պահել, որովհետեւ քանի մը վայրկեան կանգ առնելէ ու հանդարտելէ ետք պէտք էր շարունակէի եւ աւարտին հասցնէի վիրաբուժութիւնը: Անկէ ետք որոշեցի տուն երթալ, որովհետեւ տակաւին չէի հասկցած, թէ ի՛նչ տեղի ունեցաւ:
«Տուն մեկնելու ճամբուս վրայ նկատեցի մարդիկ եւ ինքնաշարժներ, որոնք հակառակ ուղղութեամբ` դէպի Պէյրութ կը շտապէին, խենթ ու տարօրինակ վիճակ մը կը տիրէր: Երբ տուն հասայ, այն ատեն անդրադարձայ եւ գիտակցեցայ, թէ ի՛նչ պատահած է, որովհետեւ պատկերասփիւռի կայանները լուրը կը հաղորդէին, իսկ ընկերներս անդադար կը հեռաձայնէին` գիտնալու, թէ ի՛նչ վիճակի մէջ եմ: Դժուար էր հաւատալ, սակայն իրականութիւն էր այն, որ նման ահաւոր պայթում մը հարուածած էր մայրաքաղաքն ու անոր բնակիչները:
«Պայթումին յաջորդ օրը գացի Պէյրութ եւ փորձեցի կրցածիս չափ օգնել մարդոց: Միւս օրը քարտուղարուհիս հեռաձայնեց եւ խնդրեց, որ երթամ ու տեսնեմ իր ընկերուհին, որ նաեւ իմ հիւանդներէս է: Այս կինը Միտըլ Իսթ հիւանդանոցը կը գտնուէր, անոր ամբողջ դէմքն ու մարմինը ապակիներով պատուած էին: Թէեւ հիւանդանոցը փորձած էին վէրքերը փակել, սակայն շատ արագ, հարեւանցի եւ վատ կերպով կատարուած էր ատիկա, կարերուն եւ կցիչներուն մէկ մասը վերցուցի, նորերը դրի. ցաւ ի սիրտ, այս կնոջ եղբայրը իր տան մէջ քնացած ատեն մահացած էր, ապակիները անոր վրայ ինկած էին: Շատ ողբերգական վիճակ էր, որ մեծապէս ազդեց իմ վրաս», պատմութեան առաջին էջը կ՛ամբողջացնէ տոքթ. Ճոն:
Լռութիւն… Իւրաքանչիւրս տարուած էր իր մտածումներով, կը վերապրէր պայթումի պահը, կը փորձէ հասկնալ, թէ եղածը իրակա՞ն էր, որովհետեւ անիկա մարդու ուղեղի ընկալման կարելիութենէն շա՜տ ու շա՛տ վեր է:
– Բայց ինչպէ՞ս որոշեցիր նման նախաձեռնութեան մը դիմել, ասիկա յանդուգն ու պատասխանատու քայլ է, նաեւ` դժուար…- կը հարցնեմ` ուզելով գիտնալ պատմութեան մնացեալ բաժինը:
«Անկէ ետք զգացի, որ մեծաթիւ մարդիկ կարիք ունին օգնութեանս, եւ որ` ես կրնամ եւ իսկապէս կ՛ուզեմ օգնել, մանաւանդ որ պայթումը յաջորդեց` ժողովրդային շարժումին, լայնածաւալ ցոյցերու, իրենց իրաւունքները պահանջող ցուցարարներուն ենթարկուած խոշտանգումներուն, ճամբաներու փակման, գործադուլներու, տնտեսական տագնապի հետզհետէ սաստկացման… Այս բոլորը արդէն իսկ ժողովուրդը բաւական ծանր ու յուսախաբ վիճակի հասցուցած էին, իսկ Պէյրութի պայթումը եկաւ աւելի եւս ծանրացնելու կացութիւնը:
«Վիրաւորներուն օգնելու գաղափարիս մասին առաջին անգամ խօսեցայ հօրս հետ, որ մեծապէս ողջունեց նախաձեռնութիւնս, բայց հարց տուաւ, որ արդեօք կարողութիւնը ունէի՞ բոլորին հասնելու, եթէ` այո՛, ուրեմն ուղղակի պէտք էր գործի անցնէի, այլապէս պէտք էր լաւապէս մտածէի, որովհետեւ այս քայլով շատ լայն դուռ մը կը բանայի եւ պէտք էր կարենայի ընդառաջել բոլոր անոնց, որոնք հոնկէ ներս մտնել պիտի ուզէին:
«Որոշեցի առնել այս քայլը եւ «Թուիթըր»-ի վրայ գրառում մը տեղադրեցի` յայտնելով, որ կամաւորաբար պիտի օգնեմ իմ մասնագիտութեանս վերաբերող վիրահատութեան կամ այս ծիրին մէջ ամէն տեսակի օգնութեան կարիք ունեցող Պէյրութի նաւահանգիստի պայթումէն վիրաւորներուն: Գրառումէն 6 ժամ ետք արդէն հեռաձայնի տարափը սկսաւ, մարդիկ սկսան ղրկել իրենց վէրքերուն լուսանկարները եւ խորհուրդս հարցնել: Մէկիկ մէկիկ ուսումնասիրեցի ամէն մէկ նկար, որպէսզի ճշդեմ, թէ որո՛նք պէտք է գան բժշկական կեդրոն. նոյն օրն իսկ սկսայ աշխատանքի», կ՛ըսէ բժիշկս` ամենայն հանդարտութեամբ իր աշխատանքը շարունակելով:
– Բաւական տեղ հասանք, բաւական լաւ է արդիւնքը, չմտահոգուիս, ի՛նչ լաւ ըրիր, որ եկար, այլապէս պիտի բարդանար վիճակը, շուրջ կէս ժամ ալ համբերէ, եթէ ցաւ զգաս, ուղղակի ըսէ, որպէսզի զգայազրկիչ սրսկեմ,- քիչ մը դադար առնելով կ՛ըսէ տոքթոր Ճոն` կարելի եղածին չափ մաքրելով դէմքիս վրայի աղտերը:
Ցաւեր ունիմ, բայց կ՛ամչնամ գանգատելու կամ նոյնիսկ արտայայտուելու, չէ՞ որ ան առաւելագոյնը կ՛ընէ լաւագոյն արդիւնքի համար: Քիչ մը ցաւին դիմանալն ալ իմ պարտքս սեպելով` «Լաւ եմ», կ՛ըսեմ եւ իմ կարգիս կը ժպտիմ` մտածելով, որ հիւանդանոցը ամբողջովին առանց զգայազրկիչի կարած կամ կցած էին բոլոր վէրքերս:
Հետզհետէ ցաւերս կը սաստկանան, կարծես ճակտի մորթս ուժգին կերպով կը քաշէ մէկը` երկու կողմերէն… Հազիւ կը պատրաստուիմ խօսիլ.
– Աւարտեցինք, շատ լաւ է ամէն ինչ, վստահաբար ցաւեր պիտի ունենաս, որովհետեւ մեծաթիւ կարով փակեցի վէրքերը, քեզի հիմա անհրաժեշտ ամէն դեղ կու տամ,- կ՛ըսէ բժիշկը եւ կ՛օգնէ, որ շտկուիմ:
Երախտագիտութեան արցունքներս անդադար եւ իմ կամքէս անկախ սկսան հոսիլ, կարծես կը պապանձիմ, իսկ տոքթ. Ճոյին ինքնաբուխ գիրկընդխառնումն ու կարեկցանքը աւելի եւս կը յուզեն զիս: Ես ալ կը փաթթուիմ իրեն եւ շնորհակալութեան յարմար խօսքեր կը փորձեմ գտնել` առանց յաջողելու: Կը կրկնէ, որ լաւ պիտի ըլլայ ամէն ինչ, պէտք է վէրքերը բաց մնան ալ, եւ որոշ ատեն մը ետք պարզապէս պէտք է քակենք զանոնք:
Անհրաժեշտ ցուցումները ստանալէ, դեղերով օժտուելէ ետք, բաժանման պահուն կրկին կը գրկեմ քանի մը ժամ առաջ օտար եղող բժիշկը եւ կը հեռանամ` կրկին չկարենալով արտայայտել ներաշխարհիս ալեկոծումը:
(Շար. 1)
