Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեանի Կենսագրականը

– Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեանի Կենսագրականը
– Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեանի Հակիրճ Կենսագրականը

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեան ծնած է Քեսապ, Սուրիա, 4 նոյեմբեր 1893-ին: Ան զաւակն է բժիշկ Սողոմոն եւ Ովսաննա Աբէլեան ամոլին: Ունեցած է երեք եղբայր եւ երկու քոյր: Նախակրթարանի եւ միջնակարգի ուսումը ստացած է Քեսապի մէջ, ապա բարձրագոյն ուսումը` Այնթապի Կեդրոնական Թուրքիոյ քոլեճէն: Իբրեւ աւարտաճառ` պատրաստած է «Քեսապ եւ իր գիւղերը» հատորը, որ արժանացած է բարձր գնահատանքի: Բժշկութիւն ուսանած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցին մէջ եւ վկայուած է 1917-ին: Շուտով զինակոչուած է օսմանեան բանակ` ենթասպայի աստիճանով, եւ ծառայած է Նապլուսի մէջ, պաղեստինեան ճակատին վրայ: Պատերազմէն ետք Հոմսի եւ Ճըսր Շուղուրի քեսապցի գաղթականները փոխադրած է Քեսապ: 1920-ին գաղթած է Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ եւ հաստատուած է Մասաչուսեց նահանգի Պոսթըն քաղաքը, ուր իբրեւ մանկաբուժ` գործած է իր անձնական դարմանատան, ինչպէս նաեւ հիւանդանոցներու մէջ: Անդամակցած է Մասաչուսեցի եւ ամերիկեան բժշկական միութիւններու: Ամուսնացած է 1923-ին Զապէլ Առաքելեանին հետ, բախտաւորուած են երեք դուստրերով:

Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեանին հայրը` Սողոմոն Աբէլեան, ծնած է Քեսապ, 1868-ին: Ան եղած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցին առաջին հայ բժիշկ շրջանաւարտը, 1890-ին: Ան աշխատած է Քեսապի մէջ եւ իր հայրենակիցներուն ծառայած է երկար տարիներ: Ան զինակոչուած է օսմանեան բանակ եւ ծառայած է Վանի, Թիֆլիսի եւ Պոլսոյ մէջ` իբրեւ զինուորական բժիշկ: Ան ամուսնացած է պեհեսնիցի Ովսաննա Առաքելեանին հետ, որ շրջանաւարտ էր Այնթապի Աղջկանց ամերիկեան բարձրագոյն վարժարանէն եւ Քեսապի մէջ վարած է ուսուցչական պաշտօն: Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան մահացած է Քեսապ, 1945-ին:

Բժիշկ Ա. Աբէլեան, տեսնելէ ետք Հայոց ցեղասպանութիւնը եւ անոր պատճառով հայ ժողովուրդի թուային նօսրացումը եւ ֆիզիքական ու հոգեկան ախտավարակ երեւոյթները, որոշած է իր գիտական-բժշկական մտապաշարը ի սպաս դնել հայ ժողովուրդի եւ ի մասնաւորի հայ նոր սերունդի հայօրէն զարգացման, աճման, զօրեղացման եւ հզօրացման:  Իր բժշկական ասպարէզին ընդմէջէն ան փորձած է արտացոլացնել իր հայկականութիւնը` գրելով հայերէն բժշկական-առողջապահական գիրքեր, որոնք եղած են աղբիւր բժշկական գիտելիքներու: Ան բժշկական գրականութեան մէջ մուտք գործած է հայերէնով եւ այդ ըրած է մեծ հաճոյքով, իբրեւ հայ բժիշկի պարտականութիւնը` հանդէպ իր արիւնակիցներուն:

Բժիշկ Ա. Աբէլեան հայերէնով լոյս ընծայած է բժշկական եւ առողջապահական հետեւեալ հատորները. «Հայ մայրերու մենտոր», «Հեքիմարան», «Մատեան մանկանց»:

Ան չէ բաւարարուած բժշկական գրականութեամբ եւ իր միտքն ու հոգին արտայայտած է նաեւ ոչ բժշկական գրականութեամբ, ուր դրսեւորած է հայ վերապրողի իր զգացումները,  իր ներաշխարհը եւ իր անհատականութիւնը: Իր գրչին կը պատկանին հետեւեալ հատորները. «Հնգամեայ զրոյցներ», «Անահիտ կամ ամերիկահայ ֆլեփփըրը», «Զմրուխտ մատանին», որոնք հրատարակուած են 1929-ին, «Վաղուան արշալոյսը», եւ «Աշգար»-ը` 1930-ին, ինչպէս նաեւ` «Քեսապ եւ իր գիւղերը»:

Ան բժշկագիտական եւ գեղարուեստական գրութիւններով աշխատակցած է հայ մամուլին, մասնաւորապէս` Պոսթընի «Հայրենիք» շաբաթաթերթին եւ Նիւ Եորքի «Նոր Աշխարհ»-ին: Կատարած է թարգմանական աշխատանք` «Թելմա», «Վենտեթթա», «Իշխանուհի Վերճինիա» եւ «Կարմիր մայրապետ»:

Իր գրչանունը եղած է «Էբիլենց»: Ունի անտիպ վէպեր` «Ամերիկահայ մտաւորականը», «Անմեղ սէրերու յուշեր», «Զինուորական յուշերէս», «Հիւանդին խոհանոցը», «Բժշկական զրոյցներ» եւ  5 արարով թատրերգութիւն մը` «Լորա»: Անգլերէնով գրած է «Tales from Armenian history» եւ «The Antiochians» վէպը, որուն միջոցով ուզած է ամերիկացի ժողովուրդին ծանօթացնել հայը` իր կենցաղով ու մարտնչումներով, եւ թուրքին գործադրած վայրագութիւնները հայ ժողովուրդին դէմ:

Այս վէպը եղած է արժէքաւոր եւ ուշագրաւ աշխատասիրութիւն մը, ուր Քեսապը մեծ տեղ գրաւած է:

1930-ին գրած է իր հայերէն վերջին գիրքը: Այդ թուականէն ետք, մինչեւ 1960, հեռու մնացած է գրելէ եւ իր ժամանակը տրամադրած է իր ընտանիքին: Ան ամուսնացած է Զապէլ Առաքելեանին հետ եւ բախտաւորուած է 3 աղջիկ զաւակներով: 1960-ին գրած է իր վերջին` «The Antiochians» անգլերէն գիրքը:

Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեան  մահացած է Պոսթըն, 14 նոյեմբեր 1986-ին:

Մոնրէալ, 20 յունուար 2023

Աղբիւրներ.

1. Հարպոյեան, բժիշկ Կարպիս, բժիշկ Ալպերթ Աբէլեան, «Հայ բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին», Մոնրէալ, 2018:
2. Աբէլեան Ս. Ալպէրթ, «Քեսապ եւ իր գիւղերը», Պէյրութ, 2002:
3. Չոլաքեան, Յակոբ, «Քեսապ», Գ. հատոր, Հալէպ, 2004:
4. Apelian, H. Vahe, Apelian, Albert MD, a Social Diagnostician As well, V.H. Apelian’s Blog, August 1, 2018

Հայոց Ցեղասպանութենէն Վերապրած
Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեանի Հակիրճ Կենսագրականը

Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան ծնած է Քեսապ, 1868-ին: Զաւակն է քեսապցի Գէորգ Աբէլեանի: Ունեցած է երկու եղբայր եւ չորս քոյր: Իբրեւ բժիշկ` վկայուած է Պէյրութի ամերիկեան համալսարանի բժշկական դպրոցէն, 1890-ին: Եղած է առաջին հայ շրջանաւարտ բժիշկը Պէյրութի ամերիկեան համալսարանէն:

Վերադառնալով Քեսապ` աշխատած է մինչեւ 1901: 1901-1908 եղած է Անտիոքի քաղաքապետութեան բժիշկը: Մեծ դերակատարութիւն ունեցած է 1909-ին Քեսապի հայ համայնքի կազմակերպման աշխատանքներուն մէջ, թուրքերու կազմակերպած սպանդէն ետք:

1914-ին զինակոչուած է օսմանեան բանակ եւ ծառայած է Վանի, Թիֆլիսի եւ Պոլսոյ մէջ: Զինուորական ծառայութենէն ետք վերադարձած է Քեսապ եւ գործած է մինչեւ իր մահը, 1945:

Բժիշկ Սողոմոն Աբէլեան պաշտօնավարած է Հալէպի զինուորական հիւանդանոցին մէջ` իբրեւ բժշկապետ: Նոյն հիւանդանոցին մէջ աշխատած է իր փեսան` բժիշկ Աւետիս Ինճեճիքեանը` իբրեւ բանակային բժիշկ:

Իր եղբայրը` Պետրոս Աբէլեան, շնորհիւ միսիոնարուհի միս Չամպըրզի, 1907-ին կրթանպաստ ստանալով, անցած է Ամերիկա եւ Iowa Northern University համալսարանին մէջ ուսանած է աստուածաբանութիւն, դարձած է ձեռնադրեալ պատուելի:

Ան եղած է եկեղեցասէր, ուղղամիտ, արդար, ուսումնասէր եւ ազգային գործիչ: 1909-ի աղէտէն ետք մաս կազմած է Օգնութեան յանձնախումբին:

Ամուսնացած է Այնթապի Աղջկանց ամերիկեան բարձրագոյն վարժարանէն շրջանաւարտ պեհեսնիցի (*) Ովսաննա Առաքելեանին հետ: Անոնք բախտաւորուած են երկու աղջիկ եւ չորս մանչ զաւակներով: Անոր Մարի անունով դուստրը ամուսնացած է քեսապցի բժիշկ Աւետիս Ինճեճիքեանին հետ: Բժիշկ Ալպերթ Աբէլեանը իր չորս մանչ զաւակներէն մէկն է:

(*) Պեհեսնի քաղաքը գտնուած է Մարաշ, Այնթապ, Ուրֆա եւ Մալաթիա քաղաքներուն ճիշդ կեդրոնը եւ անոնցմէ 100-150  քմ հեռաւորութեան վրայ:

Մոնրէալ, 23 յունուար 2023

Աղբիւրներ.

1. Հարպոյեան, բժիշկ Կարպիս, բժիշկ Ալպերթ Աբէլեան, «Հայ բժիշկներուն, ատամնաբուժներուն եւ դեղագործներուն ոդիսականը Հայկական ցեղասպանութեան ընթացքին», Մոնրէալ, 2018:
2. Աբէլեան Ս. Ալպերթ, «Քեսապ եւ իր գիւղերը», Պէյրութ, 2002:
3. Չոլաքեան Յակոբ, «Քեսապ», Գ. հատոր, Հալէպ, 2004:
4. Apelian, H. Vahe, Apelian, Albert MD, a Social Diagnostician As well, V. H. Apelian’s Blog, August 1, 2018.