Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Հինէն եկող երեւոյթ է. մարդիկ աւելի բարեկեցիկ ապագայի մը ձգտումով կը լքեն իրենց ծննդավայրը, հայրենի տունը, երբեմն` հարազատները, եւ կը մեկնին այլ վայրեր, ուր օտար մթնոլորտի, միջավայրի մէջ կ՛ունենան յաջողութիւններ, սակայն ժամանակի ընթացքին կը կորսնցնեն ազգային ինքնութիւնը, լեզուն: Բարեբախտաբար միշտ կ՛ըլլան այնպիսիներ, որոնք կ՛որոշեն մնալ եւ աշխատիլ իրենց նախնիներու հողին վրայ, երբեմն` հակառակ բոլոր դժուարութիւններուն: «Թրեւըլ» կայքին հրապարակած յօդուածը ուղղակի այս բնաբանին չ՛անդրադառնար, բայց եւ այնպէս ունի որոշ տարրեր:
Ն.
Քումպոսքուրօ. Իտալական Գիւղը,
Որ Չի Խօսիր Իտալերէն
Իտալիոյ «Փոքր Փրովանս» անուանուած Սանքտօ Լուչիօ տը Քումպոսքուրոն մեկուսացած գիւղ մըն է բոլոր իմաստներով:
Քումպոսքուրօ գիւղը կը գտնուի Իտալիոյ եւ Ֆրանսայի Փիեմոնտ շրջանի սահմանի մօտ, ուր հասնելու համար այցելուները կա՛մ պէտք է օդանաւով ճամբորդեն Թուրին եւ նստին գնացք, ապա` հանրակառք, կա՛մ ինքնաշարժով ընթանան Փրովանսէն դէպի հարաւ:
Անոնք, որոնք կը ճամբորդեն Քումպոսքուրօ, պահ մը կը կարծեն, թէ սխալ վայր եկած են, յատկապէս երբ տեղացիները անոնց հրաժեշտ կու տան անծանօթ «arveire»-ով, այլ ոչ թէ` «arrivederci»-ով:
Քումպոսքուրոյի պաշտօնական լեզուն փրովանսերէնն է, օքսիտաներէնի հին միջնադարեան լատինական բարբառը, որ կը խօսին Ֆրանսայի Օքսիտանիա շրջանին մէջ:
Գիւղը միայն 30 բնակիչ ունի: Կեանքը անոնց համար դիւրին չէ:
Քումպոսքուրոն հիմնականին մէջ բաղկացած է հովիւներէ, որոնց ոչխարները յաճախ յարձակումներու կ՛ենթարկուին թափառող գայլերու կողմէ:
Ելեկտրական հոսանքը ձմրան յաճախ կ՛ընդհատուի շաբաթներով, իսկ համացանցը նուազագոյն արագութիւնը ունի:
Սակայն գիւղի անաղմուկ, լեռնային մարգագետիններն ու վառ մանուշակագոյն նարդոսի դաշտերը իտէալական են այն այցելուներուն համար, որոնք կը փնտռեն հանգստանալու անձայն վայր մը, ինչպէս` Ալպեան գագաթներէն տեսնուող դաշտերը, որոնք կ՛երկարին դէպի Քոթ տ՛Ազիւր:
Մոռցէ՛ք խմիչքի գիշերային վայրերը, հանրախանութները եւ ճաշարանները:
Հասարակական որեւէ աշխուժութիւն կը սահմանափակուի գիւղին մէջ երբեմն տեղի ունեցող ազգագրական հանդիսութիւններով, կամ երբ ցերեկային զբօսաշրջիկները շաբաթավերջին սունկ կը քաղեն:
Դանդաղ կշռոյթներով ապրելակերպ
Հովիւուհի Ագնէս Քարոնէ իտալական Քումպոսքուրօ գիւղի փոքրաթիւ բնակիչներէն մէկն է:
Տեղացիները աւելի դանդաղ կշռոյթներով, բնութեան ներդաշնակ ապրելակերպ ունին:
«Մենք պատկերասփիւռ չունինք: Իրականութեան մէջ չէք փնտռեր այն, ինչ որ երբեք չէք ունեցած: Երբ ելեկտրական հոսանքը 15 օր կ՛ընդհատուի, խուճապի պատճառ չկայ. մենք կը գործածենք մեր մեծ մայրերուն եւ մեծ հայրերուն հին լապտերները», կը պատմէ 25-ամեայ տեղացի հովիւուհի Ագնէս Քարոնէ:
«Ես արշալոյսին կ՛արթննամ ոչխարները արածացնելու համար: Ես կ՛աշխատիմ տարեկան 365 օր, ոչ մէկ տօն: Ես չեմ գիտեր Սուրբ Ծնունդ եւ Ամանոր, որովհետեւ նոյնիսկ տօնակատարութիւններու ժամանակ իմ ոչխարներս պէտք է ուտեն եւ խնամուին: Այս զոհողութեան կեանք է, բայց այնքան ուրախալի է, երբ կը տեսնես գառնուկի մը ծնունդը»:
Քարոնէ կը տնօրինէ Լա Մէյրօ տի Չոքոն` հին ագարակ մը, Քումպոսքուրոյի մէջ միակը, որ անկողին եւ նախաճաշ կը տրամադրէ այցելուներու:
Անոնք, որոնք նախապէս կը պատուիրեն, կը պառկին փայտեայ աւանդական տնակներու մէջ, պարտէզէն թարմ ուտելիքներ կը ճաշակեն եւ կրնան գնել իտալական բնիկ ոչխարը` սամպուքանան, որ նոյնպէս յայտնի է որպէս տեմոնթինա:
Մինչ գիւղի երիտասարդ բնակիչներէն շատեր տարիներ առաջ հեռացած էին աւելի պայծառ ապագայ փնտռելու համար այլուր, Քարոնէն եւ անոր եղբայրները որոշեցին մնալ եւ աշխատիլ իրենց նախնիներու հողին վրայ:
Անոնց մայրը բուժումի համար կանեփ եւ այլ բոյսեր կ՛աճեցնէ, օշարակներ կը պատրաստէ տերեւներէ:
Մշակութային վերածնունդ
Գիւղին մէջ յաճախ կը կայանան փառատօներ եւ ժողովրդական շքերթներ, որոնք կը նշեն Փրովանսի աւանդութիւնները:
«Այցելուները կ՛ողջունենք մեզի հետ մնալու համար, մեզի պէտք են մարդիկ, որոնք բացայայտեն մեր աշխարհը, մենք չենք ուզեր մեզ մոռնան, մենք այնքան ժառանգութիւն ունինք բաժնեկցելու», կ՛ըսէ Քարոնէ:
25-ամեայ աղջիկը կ՛ըսէ. «Փրովանսերէ՛նը, որ յաճախ կը բնութագրուի որպէս ֆրանսերէնի եւ իտալերէնի խառնուրդ, իմ մայրենի լեզուս է, եւ ոչ` իտալերէնը»:
Ան կը բացատրէ, որ դարեր առաջ ապրող հասարակական-մշակութային եւ լեզուական համայնքի մաս ըլլալը իրեն կու տայ ինքնութեան եւ տարածքային պատկանելիութեան ուժեղ զգացում:
Փիետմոնտի շրջանը, ուր կը գտնուի Քումպոսքուրոն, պատմութեան մէջ քանի մը անգամ յայտնուած է իտալական կամ ֆրանսական տիրապետութեան տակ: Այս պատճառով, Քարոնէի նման, տեղացիները իրենք զիրենք, ո՛չ իտալացի, ո՛չ ֆրանսացի կը զգան, այլ պարզապէս` փրովանսցի:
Քումպոսքուրոյի վայրը
Շրջապատուած անտառներով, Վալէ Կրանայի մէջ, անիկա բաժնուած է 21 փոքր գիւղերու, որոնցմէ իւրաքանչիւրը բաղկացած է քարաշէն եւ փայտակերտ քանի մը կացարաններէ: Թաղերը միացած են սայլերու, հեծանիւներու լեռնային արշաւներու եւ ձիավարութեան արահետներով, որոնք պարսպապատուած են հողային արուեստի տեղադրումներով:
Անոր հիմնական թաղը, որ բաղկացած է միայն ութ գեղատեսիլ փայտակերտ հիւղակներէ, հաւաքուած` հին մատուռի շուրջը, հիմնադրուած է 1018 թուականին ֆրանսացի վանականներու կողմէ, որոնք վերականգնած են հողերը գիւղական գործածութեան համար:
Հակառակ անոր որ Քումպոսքուրոն կը ծաղկէր երկար տարիներէ ի վեր, ամէն բան սկսաւ փոխուիլ 1400-ականներուն, երբ դաժան ձմեռներուն բազմաթիւ ընտանիքներ կը տեղափոխուէին Փրովանս, ուր կը մնային տարուան մեծ մասը եւ կը վերադառնային միայն ամրան:
Գիւղի բնակչութիւնը երկար տարիներ նուազած է: Բայց Քումպոսքուրոն վերածնունդ ապրեցաւ 1950-ականներուն, երբ Քարոնէի մեծ հայրը` Սերճիօ Առնէոտոն, ստանձնեց գիւղի դպրոցի ուսուցիչի պաշտօնը:
Նախնիներու տեղական լեզուն ուսումնասիրելէ ետք, ան օգնեց վերականգնելու փրովանսերէնի արմատները եւ բանահիւսական գրաւչութիւնը` ապահովելով համայնքին համար այնքան անհրաժեշտ մղումը, օգնութիւնը:
Հոգեւոր ուխտագնացութիւն
Այստեղ ամէն տարի կը կայանայ Ռումիաժ` հոգեւոր ուխտագնացութիւն Փրովանսէն Քումպոսքուրօ:
Այսօր կը կազմակերպուին թատերախաղեր աւանդական տարազներով դերասաններով, համերգներ, ժողովրդական պարեր, բարբառային մրցոյթներ, գրելու աշխատանոցներ, արհեստաւորներու խանութներ, բազմաթիւ հանդիսութիւններ, որոնք կը նշեն Փրովանսի աւանդութիւնները:
Անոնք, որոնք հետաքրքրուած են եւ կ՛ուզեն աւելին գիտնալ, կրնան այցելել Քումպոսքուրոյի ազգագրական թանգարան, իսկ Փրովանսի ուսումնասիրութիւններու կեդրոնին մէջ կը կայանան լեզուի եւ գրելու դասընթացներ` չափահաս սկսնակներու եւ պատանիներու համար:
Ամէն յուլիսին հազարաւոր փրովանսախօսներ աւանդական տարազով կը մեկնին Ռումիաժ` հոգեւոր ուխտագնացութեան, որ կը սկսի Ֆրանսայի Փրովանսէն, հարաւային Ալպեան լեռներէն, դէպի Քումպոսքուրօ:
Ուղեւորութիւնը զանոնք կը տանի ձիւնառատ գագաթներով, զառիթափ ձորերով եւ շագանակի անտառներով, նոյն ճամբով, որով անցեալին ընթացած են անոնց նախնիները, նոյնպէս` միջնադարեան առեւտրականները, օրէնքէ փախուստ տուողները եւ մաքսանենգները:
Երբ անոնք կը հասնին Քումպոսքուրօ, ուխտաւորները կը դիմաւորէ հսկայական փառատօն մը` վրաններով եւ գոմերով, որոնք կը տեղադրուին որպէս ժամանակաւոր կացարան:
Թէեւ բնակչութեան նուազումը շարունակած է պատուհասել գիւղը, սակայն անոր բնակիչները, որոնք այժմ աւելի գիտակից են իրենց արմատներուն, հիմնական կապ զարգացուցած են իրենց հայրենի քաղաքին հետ:
Այսօր Քումպոսքուրոն շատերու համար փրովանսեան փոքր տիեզերքի բնօրրան է:
Հարուստ ժառանգութիւն
Բնակիչները չափազանց հպարտ են իրենց ժառանգութեամբ եւ ամուր կառչած` իրենց հայրենի քաղաքին:
Կախարդներն ու վհուկները հսկայական դեր կը խաղան փրովանսեան աշխարհին մէջ, նոյնպէս` ալպեան համեղ ուտելիքը:
Քումպոսքուրոյի մէջ կախարդական մթնոլորտ կայ: Իրականութեան մէջ առասպելը կ՛ըսէ, որ շարք մը տեղացիներ օժտուած էին կոտրուած ոսկորները եւ ոլորուած բումբերը (սրունքին մսոտ մաս) բուժելու զօրութեամբ:
Ոմանք նոյնիսկ կը կարծեն, թէ անտառներուն մէջ կը բնակին Սարուան անունով պարիկներ, որոնք տեղացիներուն ոչ միայն սորվեցուցած են կարագ, Toma եւ Castelmagno պանիր պատրաստել, այլ կը կատակեն երկրագործներուն հետ` գողնալով անոնց թարմ կաթն ու ընկոյզով լեցուն պայուսակները:
Ամէն տարի Քումպոսքուրօ կը կազմակերպէ Boucoun de Saber-ը` «գիտելիքի պատառները» ուտեստեղէնի հանրածանօթ տօնավաճառը, որ կը ցուցադրէ Փրովանսի հիմնական ալպեան համեղ ուտեստները:
Ինչ կը վերաբերի տեղական խոհանոցին, որոշ ճաշացուցակներ կը ներառեն La Mato, կամ` «խելագարը», որ բաղկացած է բրինձէ, համեմներէ, պրասէ եւ գետնախնձորէ: La Mato-ն կը տաքցնեն կրակարանին մէջ, հնագոյն ծէսով:
Aioli-ն` սխտորով պատրաստուած միջերկրականեան թացանը (սոս), յայտնի է որպէս դասական ուտեստներու ընկերացող:
Վտանգուած լեզու
Ուսուցիչ Սերճիօ Առնէոտօն 1950-ական թուականներուն օգնեց վերականգնել փրովանսերէնի արմատները:
«Մշակութային վերածնունդէն ետք, ատաղձագործները այժմ կը վաճառեն աւանդական ձեռագործ իրեր, իսկ ագարակներն ու երկրագործութիւնը կրկին ծաղկած են: Կրնաք գտնել խնձորի օղի, շագանակ, բուսական ըմպելիներ», կ՛ըսէ Տաւիտէ Առնոէտոն, որ կը ղեկավարէ Քումպոսքուրոյի ազգագրական թանգարանը եւ Փրովանսի ուսումնասիրութիւններու կեդրոնը:
«Գիտնականներ, մտաւորականներ եւ արուեստագէտներ կը հաւաքուին այստեղ` արուեստի ցուցահանդէսներու եւ գիտաժողովներու համար, քննարկելու մեր հարուստ ժառանգութիւնը»:
Տեղական համայնքի իրազեկման արշաւներէն ետք, Իտալիա 1999 թուականին պաշտօնապէս ճանչցաւ օքսիտանական փոքրամասնութեան գոյութիւնը, եւ այժմ փրովանսերէնը պաշտպանուած է ազգային օրէնսդրութեամբ:
Փրովանսերէնը, սակայն, կը շարունակէ մնալ անհետացման վտանգի տակ գտնուող լեզու: 2010 թուականին ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէ ներառուած է վտանգի տակ գտնուող համաշխարհային լեզուներու ատլասին մէջ:
«Ասիկա աշխարհի այն քիչ հովիտներէն մէկն է, ուր մեր լեզուն կը գոյատեւէ», կ՛աւելցնէ Առնէոտօ, որ Քարոնէի հօրեղբայրն է եւ Սերխիօ Առնէոտոյի որդին:
«Անցեալին այդ քնարական, գրական լեզու էր, որով կը խօսէին շրջող պալատականները: Ապա լեզուն մոռացութեան մատնուեցաւ, բայց այստեղ, հայրիկիս ջանքերուն շնորհիւ, երիտասարդութիւնը վերագտաւ իր նախնիներու ժառանգութիւնը, եւ շատեր որոշեցին մնալ»:
