Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Հարաւային Լիբանանի բռնագրաւուած Ղաժար գիւղին վրայ վերջերս լուսարձակներ կեդրոնացուցած է բրիտանական «Կարտիըն» թերթը, որ հրապարակած է Մարիա Ռաշետի եւ Պեթան Մաքերնանի միացեալ յօդուածը: Պէտք է նշել, որ Լիբանան միշտ կը պահանջէ, որ թշնամի Իսրայէլի ուժերը հեռանան Մազարեհ Շեպաայէն, Քֆարշուպայի բարձունքներէն եւ Ղաժարէն:
Ղաժարը պատմութեան ընթացքին բազմիցս գրաւուած է: Երեք հարիւր տարի առաջ գիւղը յայտնի էր Տարանճէ անունով: Այն Ղաժար վերանուանուած է Օսմանեան կայսրութեան օրերուն, երբ քիւրտերը խլած էին հողը գիւղացիներէն եւ` բռնի վաճառած: Ըստ տեղական առասպելի մը, Ղաժարի քիւրտ նահանգապետը փորձած է իր ձիով անցնիլ շէյխ Արպայինի գերեզմանին վրայէն: Ձին մերժած է, եւ յաջորդ օրը բռնկած է հրդեհ, որ ոչնչացուցած է նահանգապետին վահանն ու սուրը: Քիւրտերը փախած են եւ անմիջապէս վաճառած են այն:
Ն.
Լիբանանեան–իսրայէլեան սահմանին գտնուող
«փակ» գիւղը այցելուներ կ՛ընդունի 22 տարի ետք
Մտայնութիւնները կը փոխուին, կ՛ըսէ բռնագրաւուած Կոլանի բարձունքներուն մէջ ալեւիական գիւղի Ղաժարի բնակիչը:
Պաղեստինցի կիներ կ՛այցելեն Ղաժար, որ բացուած է իսրայէլացիներու համար աւելի քան երկու տասնամեակ տեւած սահմանափակումներէ ետք
Իսրայէլացի զբօսաշրջիկները Ղաժար գիւղին մէջ հանգիստ կը շրջագային` պաղպաղակ եւ թարմ հիւթ գնելով նոր աշխատանքի սկսած փողոցի վաճառողներէն:
Շիաներու շրջանակին մէջ մեծ յարգանք վայելող իմամ Ալիի արձանները, ինչպէս նաեւ հովիտին միւս կողմը գտնուող լիբանանցի երկրագործները կը լուսանկարեն հետաքրքրութեամբ:
Ղաժարը թերեւս Միջին Արեւելքի ամէնէն տարօրինակ վայրերէն մէկն է` սուրիական ալեւիական գիւղ, ուր 2700 անձ կը բնակի բռնագրաւուած Կոլանի բարձունքներուն վրայ, ուրկէ կ՛անցնի Իսրայէլն ու Լիբանանը բաժնող Կապոյտ գիծը:
Այն աւելի խաղաղ է եւ գեղեցիկ, քան կրնայ ենթադրել իր դիրքը. մեծ տուները ներկուած են վառ գոյներով, շատրուաններն ու արձանները կը զարդարեն շրջանաձեւ խաչմերուկները, իսկ բնակչութիւնը կը վայելէ խնամուած հանրային պարտէզ` լի ծաղիկներով եւ ծառերով:
Վերջին 22 տարիներու ընթացքին այցելուներուն թոյլ տրուած է Ղաժար մտնել միայն Քաղաքային խորհուրդի եւ իսրայէլեան բանակի յատուկ արտօնութեամբ:
Սակայն սեպտեմբերի սկիզբին, առանց որեւէ ծանուցման, Իսրայէլի բանակը եւ իսրայէլեան ոստիկանութիւնը յայտարարեցին, որ գիւղի մուտքի անցակէտին վրայ այլեւս պիտի չստուգեն մտնողներու անձնաթուղթերը:
Իսրայէլի բանակը չէ մեկնաբանած, թէ ինչո՛ւ վերցուած են սահմանափակումները:
ՄԱԿ-ի խաղաղապահները կը հսկեն Իսրայէլի հետ Ղաժարի սահմանը լիբանանեան կողմէն
Նազարէթի շրջանէն 46-ամեայ Հանին հոկտեմբերին` Սիմչաթ Թորայի տօնին, Ղաժարի 3000 այցելուներէն մէկն էր:
«Խնձորի եղանակին ես յաճախ կ՛այցելեմ Կոլան: Լսեցի` Ղաժարը բաց է, ուզեցի գալ», ըսաւ ան:
«Շատ հետաքրքրական է: Յուսանք օր մը ամբողջ սահմանը կը բացուի` հնարաւորութիւն տալով մշակութային փոխանակում իրականացնել: Ես շփոթեցի տեղացիները տիւրզիներու հետ», ըսաւ ան` նկատի ունենալով արաբախօս ցեղային փոքրամասնութիւնը, որ կ՛ապրի հիմնականին մէջ Սուրիոյ, Լիբանանի եւ Իսրայէլի մէջ:
22-ամեայ Միրիամ Ուաննուս` դերձակուհի եւ ձեւագիտութեան ուսանողուհի, չի կրնար յիշել այն ժամանակները, երբ գիւղը բաց եղած է:
«Ղաժարը փակեցին 2000 թուականին` իմ ծնած տարիս,- ըսաւ ան: – Երբ այն զբաղած է եւ լեփ-լեցուն հիւրերով, տարօրինակ է: Սկիզբը այդ մեզ կը մտահոգէր, նախապէս մենք շատ ապահով էինք: Ես զիս այստեղ միշտ հանգիստ զգացած եմ, քանի որ Ղաժարը նման է մեծ ընտանիքի մը, ուր բոլորը կը ճանչնան զիրար»:
Ան աւելցուց. «Նազարէթի քոլեճի իմ ընկերներս անակնկալի եկան` տեղեկանալով, որ մենք ժամանակակից ապրելակերպ ունինք, կ՛ենթադրեմ, որ անոնք կը կարծէին, թէ մենք հին մտածելակերպ ունինք: Բոլորը հաճոյքով կ՛այցելեն: Ընկերուհիս եւ անոր ամուսինը այստեղ լաւ ժամանակ անցուցած են»:
Ղաժար համայնքի գաղտնապահ կրօնը սկսած է կեանքը որպէս շիի իսլամի ճիւղ. անիկա ունի նոր-պղատոնականութեան (Neoplatonism) եւ քրիստոնէութեան իւրայատկութիւնները, եւ անոր շուրջ 3 միլիոն հետեւորդներէն ոմանք կը հաւատան վերամարմնաւորման:
Գիւղին մուտքը. շաբաթավերջին այցելուները կրնան գերազանցել 2700 բնակիչները
Ալեւիական հագուստի կանոնները զանոնք կ՛առանձնացնեն կրօնական եւ ցեղային այլ խումբերէ:
Տարեց կիներու մարմինը պէտք է ծածկուած ըլլայ զգեստներով, իսկ երիտասարդ կիներու համար` կիսաշրջազգեստով, բայց անոնք չեն ծածկեր իրենց մազերը:
Գիւղը պահպանողական է, եւ հազուադէպ կը պատահի, որ թէ՛ տղամարդիկ, թէ՛ կիները լքեն Ղաժարը եւ կեանք կառուցեն այլուր:
Ղաժարը նոյնպէս յայտնի է սուրիական-լիբանանեան աւանդական ուտեստեղէնով, ինչպիսին է շանկլիշը. հաստ եւ չոր փխրուն պանիրի մեծ գնդիկներ, որոնք կը պատրաստուին քանի մը օրուան ընթացքին եւ պատուած են խոտաբոյսերու եւ համեմներու յատուկ խառնուրդով: Միթապլան, կաթով եփած ցորենն ու եգիպտացորենը եւ պիսարան` ձաւարով ու սխտորով շոգեխաշած, տեղական այլ մասնագիտութիւններ կը համարուին:
«Ժամանակի ընթացքին մարդոց մտածելակերպը կը փոխուի` դառնալով աւելի ժամանակակից եւ բաց, եւ երբ Ղաժարը կը բացուի հիւրերու համար, պահպանողականութեան մակարդակը կրնայ փոխուիլ: Այն արդէն կամաց-կամաց կը զարգանայ», ըսաւ Ուաննուս:
Ի տարբերութիւն Կոլանի մնացեալ մասին, որ Իսրայէլը բռնագրաւած է 1967 թուականին, Ղաժարին հետ կը վարուին որպէս Իսրայէլի պաշտօնական մաս: 1981 թուականին այստեղ մարդոց վրայ ճնշում բանեցուած է Իսրայէլի քաղաքացիութիւն ստանալու համար:
2000 թուականին, երբ Իսրայէլի բանակը Լիբանանէն նահանջեց, ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները նախաձեռնեցին այսպէս կոչուած Կապոյտ գիծ մը հաստատել երկիրներուն միջեւ: Այս պատճառով Ղաժարը բաժնուեցաւ երկու մասի:
Լիբանանի կառավարութիւնը պէտք էր ամբողջութեամբ վերահսկէր գիւղը 2006 թուականի պատերազմէն ետք, յետոյ, սակայն, դիւանագիտական ջանքերը մէկ կողմ մնացին Սուրիոյ մէջ կռիւներու բռնկման պատճառով:
Այսօր ամբողջ գիւղին շուրջը փշաթել կայ, իսկ տէ ֆաքթօ սահմանագիծը դարձած է Հասպանի գետը, որ կը հոսի փոքր հովիտէն Ղաժարի եւ Ուազզանիի միջեւ` լիբանանեան գիւղի միւս կողմէն:
Այստեղ պայմանները միշտ չէ, որ նպաստաւոր եղած են զբօսաշրջութեան համար: Գիւղը ժամանակ մը թմրեցուցիչներու մաքսանենգութեան նախընտրելի ուղի էր:
Շրջանին մէջ տեղի ունեցած են քանի մը կռիւներ Հըզպալլայի` լիբանանեան շիա հզօր զինեալ խմբաւորումին եւ քաղաքական շարժումին ու իսրայէլեան բանակին միջեւ:
Սակայն, հակառակ իր փոթորկոտ պատմութեան, տեղւոյն պաշտօնատարները կ՛ըսեն, որ Ղաժարի բացումէն ի վեր գիւղ կու գայ օրական մինչեւ 4000 այցելու, որոնցմէ շատերը հետաքրքրուած են նախապէս արգիլուած վայրով:
Փողոցային նոր տաղաւարներուն մէջ զբօսաշրջիկներուն կը վաճառեն սուրճ եւ թեթեւ ուտելիքներ, նոյնպէս` աշնանային խնձորներ եւ շանկլիշ: Գիւղի մուտքի նոր ճաշարանը կը կոչուի «Սահմանին վրայ Ֆալաֆել»:
Քարմել շրջանէն 44-ամեայ Պեթիան, որ կ՛այցելէր իր ամուսինին եւ երեխաներուն հետ, սառոյցով թէյ կը խմէր` նայելով Հասպանիի եւ Մազարեհ Շպաայի` միայն քանի մը հարիւր մեթր հեռաւորութեան վրայ:
«Ես միշտ ուզած եմ այցելել Ղաժար եւ վերջապէս հնարաւորութիւն ունեցայ գալ եւ զգալ այս իւրայատուկ վայրը: Տեղացիները աներեւակայելի հիւրասէր են: Շատ գունագեղ, մաքուր եւ ծաղիկներով զարդարուած վայր մըն է:
«Տարօրինակ չէ այնտեղ տեսնել լիբանանցիներ,- ըսաւ ան: – Մենք այցելած ենք Յորդանան եւ Եգիպտոս: Կը յուսանք, որ օր մը խաղաղութիւն կ՛ըլլայ»:
Սահմանափակումներու վերացումէն ետք ղաժարցիները կը պատրաստուին հարսանիքի
Այցելուներու անսպասելի հոսքը որոշ չափով ճնշող եղած է Ղաժարի բնակիչներուն համար:
Քաղաքապետարանը դժուարացած է զբօսաշրջիկներու ինքնաշարժներուն համար բաւարար կառատուներ գտնել եւ առայժմ կը գործածէ գիւղին ֆութպոլի դաշտը:
Քաղաքապետարանը այցելուներէն կը խնդրէ ըլլալ մաքուր եւ կոկիկ, յարգել Ղաժարի մշակոյթը եւ հեռանալ ամէնէն ուշը երեկոյեան ժամը 8:00-ին:
«Բացումէն շաբաթ մը առաջ խօսակցութիւններ կային, բայց ոչ ոք գիտեր, որ այդ տեղի կ՛ունենայ: Կ՛ենթադրեմ, որ անոնք ոչ մէկ հաղորդում ըրած են նոյնպէս 2000 թուականին, երբ փակեցին գիւղը», ըսաւ Ճամալ Խաթիպ, որ 2021 թուականին սկսած է շրջագայութիւններ կազմակերպել այցելուներու փոքր խումբերու համար:
«Օգուտները ակներեւ են. այդ այցելութիւնները գումարներ պիտի մտցնեն շրջան: Բայց օրական 4000-ը մեծ թիւ է, եւ պէտք է ծրագիր մշակուի: Թերեւս հանդարտի, բայց որոշ մարդիկ արդէն երրորդ կամ չորրորդ այցելութիւնը կու տան: Մենք չենք գիտեր, թէ ի՛նչ կ՛ըլլայ: Գիւղը տակաւին ռազմականացուած գօտի է: Այստեղ ամէն բան կրնայ որեւէ պահու փոխուիլ»:
