Գոյատեւումի Պատմութիւն

Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ

Բնական աղէտներէ, արկածներէ, պատերազմական գործողութիւններէ եւ բռնարարքներէ փրկուածներու պատմութիւնները միշտ հետաքրքրական եղած են, մանաւանդ իրական, նորօրեայ դրուագները: Փրկուածները միշտ բնազդաբար գոյատեւելու ձգտում կ՛ունենան եւ ամէն ջանք ի գործ կը դնեն միջոցներ գտնելու: Միջազգային կայքեր յաճախ կ’անդրադառնան այս երեւոյթին` վերյիշեցնելով մօտիկ անցեալի դէպքեր:

Ն.

Երկինքէն Ինկած Աղջիկը

Երբ Ճուլիան Քէոփքէ 17 տարեկան էր, 3000 մեթր բարձրութենէն ինկաւ Ամազոնի անձրեւային անտառը: Ան ապա պատմեց, որ  ինչպէս ողջ մնացած է` առանձին:

Ճուլիան Քէոփքէ մեծցած է Լիմայի մէջ, Բերու: Նախքան 14 տարեկան ըլլալը տեղափոխուած է բերուական անձրեւային անտառ, ուր անոր ծնողները` Մարիա եւ Հանս-Վիլհելմ Քէոփքէ, հիմնած են Պանկուանա կենսոլորտային ուսումնասիրութեան կայանը:

Երկու տարի անտառին մէջ անոնց ուսումնասիրական շրջագայութիւններուն ընկերանալէ ետք, Ճուլիան վերադարձաւ Լիմա` աւարտելու երկրորդական  դպրոցը:

24  դեկտեմբեր 1971-ին, 17-ամեայ Ճուլիան եւ անոր մայրը Լիմայի մէջ բարձրացան օդանաւ, որ կը մեկնէր Պուկալպա` Պանկուանայի ամէնէն մօտ օդակայանով քաղաքը, որպէսզի այցելեն իր հօրը, Սուրբ Ծննդեան տօնին առիթով:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 Ճուլիան կը պատմէ.

«Լիմայի մէջ իմ օրերս հրաշալի են: Հակառակ անտառներու իմ փորձառութեանս, ես դպրոցական եմ: Արձակուրդներս կ՛անցընեմ Պանկուանա քաղաքին մէջ, իսկ դպրոցական օրերս` Լիմայի մէջ դասընկերներու հետ:

Մայրս կը նախընտրէ աւելի կանուխ  երթալ Պուկալպա, բայց դպրոցական պարը եւ իմ աւարտական հանդէսս տեղի կ՛ունենան 22 եւ 23 դեկտեմբերին: Ես աղաչեցի մօրս, որ թոյլ տայ մասնակցիլ անոնց»:

«Լաւ,- ըսաւ ան: Մենք կը ճամբորդենք 24-ին»:

Օդակայանը լեփ-լեցուն է, երբ մենք կը ժամանենք Սուրբ Ծննդեան նախօրէի առաւօտեան: Օր մը առաջ քանի մը թռիչք յետաձգուած էր, եւ հարիւրաւոր մարդիկ այժմ կը հաւաքուին տոմսերու վաճառասեղաններուն առջեւ: Ժամը 11:00-ին կը հաւաքուինք օդանաւ բարձրանալու:

Ես եւ մայրս կը նստինք վերջին շարքը` երեք տեղանոց նստարանին: Ես, ինչպէս միշտ, պատուհանին մօտ եմ, մայրս նստած է քովս, եւ միջանցքի աթոռին  նստած է ծանրամարմին մարդ մը:

Մայրս չի սիրեր ճամբորդել: Ան թռչնաբան է եւ կ՛ըսէ, որ անբնական է, որ մետաղէ պատրաստուած թռչունը օդ բարձրանայ: Լիմայէն Պուկալպա ժամ մը տեւողութեամբ թռիչքի առաջին կէսը առանց միջադէպերու կ՛ընթանայ: Նախաճաշը կը  մատուցուի: Տասը վայրկեան ետք, մենք կը թռչինք հսկայական ամպրոպի մէջ:

Յանկարծ ցերեկային լոյսը կը դառնայ գիշեր, եւ կայծակը կը  փայլի բոլոր կողմերէն: Մարդիկ շնչահեղձ կ՛ըլլան, երբ օդանաւը սաստիկ կը ցնցուի: Պայուսակներ, ծրարուած  նուէրներ եւ հագուստ կ՛իյնան վերի պահարաններէն: Ուտելիքներու ափսէները կը ճախրեն օդին մէջ, իսկ կիսատ խմիչքները կը թափին ուղեւորներու գլխուն:

Մարդիկ կը ճչան, կու լան:

«Յուսամ ամէն բան լաւ կ՛ըլլայ»,- կ՛ըսէ մայրս` ջղայնացած:

Ես սպիտակ լոյս կը տեսնեմ աջ թեւին վրայ: Չեմ գիտեր` այդ կայծակի բռնկո՞ւմ է, թէ՞ պայթում: Ես կը կորսնցնեմ ժամանակի ամբողջ զգացողութիւնս: Օդանաւը կը սկսի վայրէջքի: Ետեւի իմ նստած տեղէս կը տեսնեմ միջանցքէն դէպի օդաչուներու խցիկը:

Ականջներս, գլուխս, ամբողջ մարմինս լեցուած է օդանաւի խոր գոչիւնով: Այս բոլորին մէջ ես կը լսեմ, որ մայրս կ՛ըսէ. «Հիմա ամէն ինչ աւարտած է»:

Մենք արագ կ՛իյնանք:

Մարդոց պոռչտուքը եւ  մեքենաներուն ձայնը յանկարծ կը լռեն: Մայրս այլեւս քովս չէ, եւ ես այլեւս օդանաւին մէջ չեմ: Ես դեռ ամրացուած եմ աթոռիս` շուրջ 3000 մեթր բարձրութեան վրայ: Ես առանձին եմ: Եւ ես կ՛իյնամ:

Իմ ազատ անկումս հանգիստ է: Շուրջս ոչինչ կը տեսնեմ: Ապահովութեան գօտին այնքան ամուր կը սեղմէ փորս, որ չեմ կարողանար շնչել: Նախքան վախ զգալը, ես կը կորսնցնեմ իմ գիտակցութիւնս:

Երբ ուշքի կու գամ, ես գլխիվայր եմ, դեռ կ՛իյնամ, փերուական անձրեւային անտառը դանդաղ կը դառնայ դէպի իմ կողմս: Խիտ ծառերու գագաթները ինծի կը յիշեցնեն պրոքոլին: Ես ամէն բան կը տեսնեմ, կարծես մառախուղի մէջէն, նախքան կրկին ուշագնաց ըլլալս:

Երբ ուշքի եկայ, ինքզինքս գտայ անտառին մէջտեղը: Իմ գօտիս արձակուած է: Սողացի աւելի խոր` երեք տեղանոց նստարանի կռնակին մէջ, որ ամրացուած էր իմ վրաս, երբ ես ինկայ երկինքէն: Թաց ու ցեխոտ տեղ մը, ուր պառկեցայ ցերեկ եւ գիշեր:

«Ես երբեք չեմ մոռնար այն պատկերը, զոր տեսայ, երբ բացի աչքերս յաջորդ առաւօտ: Իմ գլխուս վերեւ գտնուող հսկայ ծառերու պսակները լեցուած են ոսկի լոյսով, անոնք ամէն ինչ կ՛ողողեն կանաչ փայլքով:

Ես լքուած, անօգնական եւ բացարձակ մինակ կը զգամ: Իմ քովի մօրս աթոռը դատարկ է:

Ես չեմ կրնար կանգնիլ: Կը լսեմ ժամացոյցիս մեղմ ձայնը, բայց չեմ կրնար տեսնել ժամը: Ես չեմ կրնար ուղիղ տեսնել: Կ՛անդրադառնամ, որ իմ ձախ աչքս ուռած է, փակուած է: Ես կը տեսնեմ միայն աջ աչքիս նեղ ճեղքով: Ակնոցներս անհետացեր են, բայց վերջապէս կը տեսնեմ ժամը:

Առաւօտեան ժամը 9:00-ն է: Ես նորէն գլխապտոյտ կ՛ունենամ եւ ուժասպառ կը պառկիմ անձրեւային անտառի յատակին: Որոշ ժամանակ ետք կը յաջողիմ ծունկի գալ, բայց այնքան գլխապտոյտ կ՛ունենամ, որ անմիջապէս կրկին կը պառկիմ: Ապա կրկին կը փորձեմ, եւ ի վերջոյ կը յաջողիմ ինքզինքս պահել այդ դիրքով: Ձախ սրունքիս վրայ կը գտնեմ խոր խոց, որ կարծես կտրուած ըլլայ կարծր մետաղի եզրով: Տարօրինակ է, որ չ՛արիւնիր:

Կը սկսիմ սողալ` շուրջս փնտռելով մայրս: Ես կը պոռամ անոր անունը, բայց ինծի կը  պատասխանեն միայն անտառներու ձայները:

Մէկու մը համար, որ երբեք չէ եղած անձրեւային անտառին մէջ, այդ կրնայ սպառնալից թուիլ: Հսկայական ծառերը խորհրդաւոր ստուերներ կը ձգեն: Ջուրը անընդհատ կը կաթի: Անձրեւային անտառը յաճախ բորբոսած հոտ ունի բոյսերու, որոնք կը միահիւսուին եւ կը թափառին, կ՛աճին եւ կը քայքայուին:

Անտառներուն մէջ կ՛իշխեն միջատները, եւ ես կը  հանդիպիմ անոնց բոլորին` մրջիւններ, բզէզներ, թիթեռներ, մորեխներ, մոծակներ, ճանճեր: Իսկ չխայթող վայրի մեղուները կը սիրեն կառչիլ մազերուս:

Բարեբախտաբար, ես փոքր տարիքիս բաւական երկար ապրած էի անտառներու մէջ` ծանօթանալով  զանազան արարածներու, որոնք կը վազվզեն, կը խշխշան, կը սուլեն եւ կը մռնչեն: Գրեթէ ոչինչ կար, որ ծնողներս ինծի չսորվեցնէին անտառներու մասին: Ես միայն պէտք է գտնէի այս գիտելիքը ուղեղի ցնցումէն մշուշոտած գլխուս մէջ:

Յանկարծ սաստիկ ծարաւ զգացի: Ջուրի մեծ կաթիլները կը  փայլին շուրջս տերեւներու վրայ, եւ ես կը լզեմ զանոնք: Ես փոքր շրջանակներով կը քալեմ աթոռիս շուրջը` գիտակցելով, որ որքան արագ կրնաս կորսնցնել քու կողմնորոշումդ անտառին մէջ: Միտքս կը պահեմ ծառի մը գտնուելու վայրը եւ նշանները, որպէսզի պահպանեմ իմ դիրքս:

Արկածի հետք չեմ գտներ: Ո՛չ բեկորներ, ո՛չ մարդիկ: Բայց կը նշմարեմ տոպրակ մը տուրմ եւ կ՛ուտեմ կտոր մը:

Կը  լսեմ օդանաւերու շարժիչներու բզզոցը` վերէն: Կը  նայիմ վեր, բայց ծառերը չափազանց խիտ են: Ոչ մէկ ձեւով կրնամ ես զիս նկատելի դարձնել այստեղ:

Անզօրութեան զգացումը կը յաղթէ ինծի: Պէտք է դուրս գամ անտառի թաւէն, որպէսզի փրկարարները տեսնեն զիս: Շուտով շարժիչներու բզզոցը կը լռէ:

Կը լսեմ ջուրի կաթող զնգոց, կարկաչ, որ նախապէս չէի նկատած: Մօտակայքը կը գտնեմ աղբիւր մը, որ կը սնուցանէ փոքրիկ առուակ մը: Ասիկա զիս յոյսով կը լեցնէ, որովհետեւ ոչ միայն ըմպելի ջուր գտած եմ, այլ նաեւ համոզուած եմ, որ այս փոքրիկ առուակը պիտի օգնէ ինծի փրկուելու:

Կը փորձեմ ուշադիր հետեւիլ գետակին, բայց յաճախ ծառերու բուներ ինկած են անոր վրայ, կամ խիտ յատակը կը  փակէ իմ ճամբաս: Քիչ-քիչ կը լայննայ առուակը, ափը մասամբ չոր է, եւ ես դիւրաւ կը  քալեմ ջուրին քովէն: Ժամը վեցին մօտ կը մթննայ, եւ առուակի հունէն պաշտպանուած վայր կը փնտռեմ, ուր կրնամ գիշերել:

Ես տուրմ մը եւս կ՛ուտեմ:

28 դեկտեմբերին իմ ժամացոյցս` մեծ մօրս  նուէրը, ընդմիշտ կանգ կ՛առնէ, ուստի կը փորձեմ օրերը հաշուել:

Առուակը կը վերածուի աւելի մեծ առուակի, յետոյ վերջապէս փոքր գետի: Քանի որ անձրեւներու եղանակ է, հազիւ պտուղ կայ հաւաքելու, եւ ես կերած եմ իմ վերջին տուրմս:

Ես դանակ չունիմ, որպէսզի գործածեմ արմաւենիի սրտերը ցօղուններէն հանելու համար: Ես չեմ կրնար ձուկ բռնել կամ արմատներ եփել: Ես այլ բան չեմ համարձակիր ուտել: Անտառներուն մէջ  աճածին մեծ մասը թունաւոր է,  ուստի ձեռքերս հեռու կը պահեմ չճանչցած բաներէս: Բայց մեծ քանակութեամբ ջուր կը խմեմ առուակէն:

Հակառակ  հաշուելուս, ես կը խառնեմ օրերը: 29 դեկտեմբերին կամ 30-ին, իմ արշաւիս  հինգերորդ կամ վեցերորդ օրը, ես կը լսեմ բզզոց, հառաչող ձայն, որ անմիջապէս կը փոխէ  անտարբեր տրամադրութիւնս: Անվրէպ ձայնն է հոացինի`  մերձարեւադարձային թռչուն,  որ բոյն կը շինէ բացառապէս ջուրի բաց հատուածներու մօտ, ուր մարդիկ բնակութիւն հաստատած են: Պանկուանայի մեր տան մէջ ես յաճախ կը լսեմ այս ձայնը:

Նոր թափով կը քալեմ աւելի արագ` ձայնին ուղղութեամբ:

Վերջապէս, կանգնած եմ մեծ գետի մը ափին, բայց տեսադաշտին մէջ մարդ չկայ: Հեռուէն օդանաւերու ձայներ  կը լսեմ, բայց ժամանակի ընթացքին աղմուկը կը մարի: Ես կը հաւատամ, որ անոնք ինձմէ բացի բոլոր ուղեւորները փրկելով, այլեւս ետ կը դառնան:

Կը սկսիմ զայրանալ: Ինչպէ՞ս կրնան օդաչուները դադրեցնել փնտռտուքը, հիմա, երբ ես վերջապէս հասած եմ ջուրի բաց հատուածին, այսքան օրերէ ետք: Շուտով իմ զայրոյթս տեղի կու տայ սարսափելի յուսահատութեան: Բայց ես անձնատուր չեմ ըլլար: Հոն, ուր գետ կայ, մարդիկ չեն կրնար հեռու մնալ:

Գետին ափը չափազանց խիտ գերաճած է, եւ ես չեմ կրնար  շարունակել քալել անոր երկայնքով: Գիտեմ, որ ժայռերը կը հանգստանան գետափին, ուրեմն ես ուշադիր կը քալեմ: Յառաջընթացը այնքան դանդաղ է,  որ ես փոխարէնը որոշեցի լողալ գետին մէջտեղէն: Փշաձուկերը  չեն համարձակիր մտնել խորունկ ջուրը: Գիտեմ, որ ձուկերը վտանգաւոր են միայն անշարժ ջուրին մէջ: Ես նաեւ կ՛ակնկալեմ հանդիպիլ կայմաններու, սողուններու, բայց անոնք հիմնականին մէջ չեն յարձակիր մարդոց վրայ:

Ամէն գիշեր, երբ արեւը մայր կը մտնէ, ես ափին բաւական  ապահով տեղ կը փնտռեմ, ուր կրնամ փորձել քնանալ: Մոծակներն ու մանր ճանճերը կը բզզան գլխուս շուրջը եւ կը  փորձեն սողալ ականջներուս ու քիթիս մէջ: Նոյնիսկ աւելի վատ են այն գիշերները, երբ անձրեւ կը տեղայ: Սառոյցէ ցուրտ կաթիլները կը ցաւցնեն զիս, կը թրջեն ամառնային բարակ զգեստս: Քամին կը փչէ, եւ ես սաստիկ կը մսիմ:

Այդ մռայլ գիշերներուն, երբ ես կը ծուարիմ  ծառի կամ թուփի տակ, ես ամբողջովին  լքուած կը զգամ: Ցերեկը ես կը շարունակեմ լողալ, բայց աւելի կը տկարանամ: Առատօրէն կը խմեմ գետի ջուր, որ կը լեցուի ստամոքս, բայց գիտեմ, որ պէտք է բան մը ուտեմ:

Առաւօտ մը սուր ցաւ կը զգամ մէջքիս: Ձեռքովս շօշափելով կը նկատեմ, որ կ՛արիւնի: Արեւը այրեր է մորթս: Աւելի ուշ կը հասկնամ, որ երկրորդ աստիճանի այրուածքներ ունիմ:

Որքան օրերը կ՛անցնին, աչքերս ու ականջներս աւելի  կը խաբեն զիս. յաճախ կը տեսնեմ տան մը տանիքը գետի ափին կամ կը լսեմ հաւերու եւ այլ ընտանի անասուններու ձայներ: Ես այնքան շատ յոգնած եմ:

Կ՛երեւակայեմ ուտելիքի` ճոխ խնճոյքներէն մինչեւ պարզ կերակուրներ:

Ամէն առաւօտ աւելի դժուար կ՛ըլլայ ոտքի կանգնիլը ու պաղ ջուրին մէջ մտնելը: Իմաստ մը  կա՞յ  շարունակելու: Այո՛, ես ինքզինքիս կ՛ըսեմ. «Ես պէտք է շարունակեմ»:

Տասներորդ օրը կ՛անցընեմ ջուրին մէջ քշուելով: Անընդհատ կը բախիմ գերաններուն, եւ մեծ ուժ կը պահանջուի անոնց վրայէն բարձրանալու ու այս բախումներու ժամանակ ոչ մէկ ոսկոր չկոտրելու համար:

Երեկոյեան ես կը գտնեմ խճաքարերու թումբ մը, որ կարծես լաւ տեղ մըն է քնանալու համար: Ես կը քնանամ քանի մը վայրկեան: Երբ կ՛արթննամ, կը տեսնեմ բան մը, որ այստեղին չի պատկանիր` նաւակ մը:

Ես կը շփեմ աչքերս, կը նայիմ երեք անգամ, եւ անիկա դեռ կա՛յ:

Նաւա՜կ:

Կը լողամ եւ կը դպչիմ ատոր: Միայն ատկէ ետք ես իսկապէս կրնամ հաւատալ:

Ես կը նկատեմ արահետը, որ գետէն ափ կը  բարձրանայ: Վստահ եմ, որ այնտեղ մարդիկ պիտի գտնեմ, բայց ես այնքան տկար եմ, որ ժամեր կը տեւէ բլուրը բարձրանալը: Երբ կը հասնիմ գագաթին, կը տեսնեմ փոքր ապաստարան, բայց ոչ մէկ մարդ:

Տնակէն արահետ մը կը տանի դէպի անտառ: Համոզուած եմ, որ նաւակին տէրը որեւէ  պահու կը յայտնուի:

Բայց… ոչ ոք կու գայ: Կը մթննայ, եւ ես կը գիշերեմ այնտեղ:

Յաջորդ առաւօտ կ՛արթննամ եւ դեռ ոչ ոք երեւցած է: Կ՛անձրեւէ, եւ կը սողամ դէպի իմ ապաստարանս: Կէսօրին անձրեւը կը դադրի: Ես այլեւս ուժ չունիմ ոտքի կանգնելու: Կ՛որոշեմ օր մը եւս հանգստանալ խրճիթին մէջ, յետոյ շարունակել շարժիլ:

Մթնշաղին ձայներ կը լսեմ: Կը կարծեմ, թէ  կ՛երեւակայեմ: Բայց ձայները աւելի կը մօտենան: Երբ երեք տղամարդ դուրս կու գան անտառէն եւ զիս կը տեսնեն, ցնցուած կանգ կ՛առնեն:

«Ես օդանաւի արկածի ենթարկուած եմ»,- կ՛ըսեմ սպաներէն: «Իմ անունս Ճուլիան է»:

….

Անտառային տնտեսութեան աշխատակիցները յայտնաբերեցին Ճուլիան Քէոեփէն 31 յունուար 1972-ին, երբ ան 11 օր գոյատեւեց անձրեւային անտառին մէջ, եւ զայն ապահով տեղ հասցուցին:

Իննսունմէկ անձեր, ներառեալ Ճուլիանի մայրը, մահացած են արկածէն: Ճուլիան միակ փրկուածն էր:

Այժմ Միւնիխի Կենդանաբանութեան պետական հիմնարկի կենսաբան եւ գրադարանավար Ճուլիան, յաճախ կը վերադառնայ Պանկուանա, ուր իր ժառանգած հետազօտական կայանը կը շարունակէ ողջունել գիտնականներ ամբողջ աշխարհէն: