Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Վայրագ դրամատիրութեան մեր ժամանակներուն, երբ մեծահարուստներու եւ ընչազուրկներու միջեւ բացը արագ թափով կ՛ընդարձակուի, երբ երկիրներ կը սնանկանան, ժողովուրդներ կ՛աղքատանան, մինչ միլիառատէրեր եւ մեծ պետութիւններ աւելի կը հարստանան, բնականաբար երեւան կու գան ըմբոստացողներ, նոյնպէս` գողեր: Անշուշտ անոնցմէ իւրաքանչիւրին վերջնական նպատակն է, որ կը ճշդէ դրակա՞ն, թէ՞ ժխտական անձ մը ըլլալը: Այս առումով միշտ այժմէական եղած է հարուստները կողոպտող եւ գողօնը աղքատներուն բաժնող տիպարը` Ռոպին Հուտ, որ բազմաթիւ գիրքերու, թատերախաղերու եւ շարժապատկերներու գլխաւոր հերոսը դարձած է: Հեղինակաւոր National Geographic ամսաթերթը այս բնաբանով հետաքրքրական յօդուած մը ունի:
Ն.
Ո՞վ Էր Իսկական Ռոպին Հուտը
Ճիշդ այնպէս, ինչպէս Ռոպին Հուտը կը խուսափի Նոթինկհամի շերիֆէն, ժողովրդական հերոսի ճշգրիտ ծագումը բացայայտելը մարտահրաւէր կը նետէ մասնագէտներուն:
Նոթինկհամի մօտ գտնուող Շերվուտ անտառին մէջ: Այսօրուան աւելի քան 450 հեկտար տարածութիւն ունեցող նախկին թագաւորական անտառը դեռ կը պարունակէ շուրջ 500 տարուան բազմաթիւ վեթերան կաղնիներ:
Հարուստներէն գողնալով աղքատներուն տալու համար Ռոպին Հուտ եւ անոր զուարճալի մարդիկը ժողովրդական մշակոյթի մնայուն մասն են: Ռոպին Հուտի արկածները, որոնք տեղի կ՛ունենան Անգլիոյ մէջ, թագաւոր Ռիչըրտ Առիւծասիրտի օրօք, կը հետեւին ազնուական գողին, երբ ան կը հրապուրէ գեղեցկուհի աղախին Մարիանը եւ նեղութիւն կը պատճառէ Նոթինկհամի չար շերիֆին: Պատմութիւնը դարեր շարունակ գոյութիւն ունեցած է, բայց անոր ամէնէն յայտնի տարրերը նաեւ ամէնէն վերջին յաւելումներն են:
Ինչպէս Շերվուտ անտառի արմատները, այնպէս ալ Ռոպին Հուտի պատմութեան ակունքները կը տարածուին Անգլիոյ պատմութեան մէջ: Անոր անունը կարելի է գտնել Անգլիոյ քարտէսին վրայ: Պատմութիւնը կու գայ 14-րդ դարու սկիզբներէն: Ռոպին Հուտի կերպարը ժամանակին հետ կը փոխուի: Ամէնէն կանուխ տարբերակները գրեթէ անճանաչելի կ՛ըլլան, երբ կը համեմատուին կանաչապատ, աղեղնաւոր Ռոպին Հուտի այսօրուան հետ: Դարերու ընթացքին Ռոպին Հուտի հեքիաթը զարգացաւ, ինչպէս զարգացաւ Անգլիան: Իւրաքանչիւր նոր կրկնութեամբ Ռոպին Հուտի առասպելը կը կլանէր նոր կերպարներ, միջավայրեր եւ գիծեր` վերածուելով մերօրեայ ծանօթ առասպելին:
Անգլիացի գեղանկարիչ Էտմոնտ Ճորճ Ուորընի 1859 թուականի նկարը` Ռոպին Հուտը եւ անոր մարդիկը Շերվուտ անտառին մէջ: Մեծ ծառի տակ կանաչ անտառին մէջ հաւաքուած օրինազանցները կ՛արտացոլացնեն հին Անգլիոյ շարք մը իտէալականացուած խորհրդանիշներ, որոնք ստեղծուած են դարերու ընթացքին:
Առաջին ռոպինները
19-րդ դարու Անգլիոյ մէջ բազմաթիւ գիտնականներ սկսան փնտռել Ռոպին Հուտը` 1820 թուականին սըր Ուոլթըր Սքոթի «Այվանհօ»-ի հրատարակումէն ետք: Սքոթի վէպին դէպքերը տեղի կ՛ունենան 1194 թուականին, Անգլիոյ մէջ, խաչակիրներու արշաւանքներու ժամանակ: Յատկանշուած կերպարներէն մէկը Լոքսլին է, որ կը պարզուի, թէ Ռոպին Հուտն է` «Անօրէններու արքան եւ լաւ ընկերներու իշխանը»: Սքոթ Ռոպինը նկարած է որպէս յարգարժան անգլիացի, որ հաւատարիմ է բացակայող Ռիչըրտ թագաւորին: Այս հանրաճանաչ բնութագրումը թարմացուց ժամանակակից հետաքրքրութիւնը Ռոպին Հուտի կերպարին նկատմամբ, եւ` հետեւեալ հարցումը. արդեօք այս «անօրէններու արքան» հիմնուած է իրական անձի՞ վրայ, թէ՞ ոչ:
Պատմաբան եւ արխիւագէտ Ճոզեֆ Հանթերը յայտնաբերեց, որ շատ տարբեր ռոպին հուտեր կէտաւորած են միջնադարեան Անգլիոյ պատմութիւնը, յաճախ` տարբեր ուղղագրութիւններով: Անոր գտած ամէնէն հին յղումներէն մէկը կը գտնուի Անգլիոյ Եորքշայր քաղաքին մէջ, 1226 թուականի դատական մատեանին մէջ: Այն կը վկայակոչէ Ռոպին Հուտի ունեցուածքի գրաւումը, որ նկարագրուած է որպէս փախած: 1262 թուականին հարաւային Անգլիոյ մէջ Պերքշայրի նման յիշատակում կայ Ուիլիըմ Ռոպեհոտ անունով մարդու մը մասին: Նախորդ տարի կը յիշատակուէր «Ռոպերթ լը Ֆիվերի որդի Ուիլիըմը, օրինազանցներու խումբի անդամ», կ՛ենթադրուէր, որ նոյն մարդն էր:
1354 թուականին աւելի հիւսիս` Նորթհեմփթոնշայրի մէջ, կայ արձանագրութիւն մը Ռոպին Հուտ անունով բանտարկուած մարդու մը մասին, որ կը սպասէր դատավարութեան: Քանի որ Հանթերը եւ 19-րդ դարու այլ պատմաբաններ յայտնաբերեցին Ռոպին Հուտ անուան հետ կապուած բազմաթիւ տարբեր արձանագրութիւններ, գիտնականներուն մեծամասնութիւնը համաձայնեցաւ, որ պատմական արձանագրութիւններուն մէջ հաւանաբար ոչ ոք կայ, որ կ՛ոգեշնչէ հանրաճանաչ պատմութիւնները: Փոխարէնը` մականունը կարծես դարձած է տիար կեղծանուն, որ կ՛օգտագործուի օրինազանցներու կողմէ Անգլիոյ տարբեր ժամանակաշրջաններու եւ վայրերու մէջ:
Ժողովրդական հերոս մը
Երբ պատմական արձանագրութիւնները չկարողացան յստակ անձնաւորութիւն տալ ազնուական ապօրինի անձին, մասնագէտները դիմեցին միջնադարեան Անգլիոյ ժողովրդական մշակոյթին. բանահիւսութիւն, բանաստեղծութիւն եւ վիպերգներ: Այս երեք դրոյթները` բոլորն ալ յառաջացած են բանաւոր աւանդութենէ: Ոմանք կը կարծեն, թէ ատոնք սկզբնապէս կը բխէին աշուղներու երգերէն, որոնք կը հաղորդէին նորութիւններ եւ իրադարձութիւններ: Ռոպին Հուտի մասին անգլերէն հատուածին մէջ առաջին յայտնի յիշատակումը կը հանդիպի «Փիրս Փլոմանի տեսիլքը» գիրքին մէջ, որ գրած է Ուիլիըմ Լենկլենտ, 14-րդ դարու երկրորդ կէսին (Քենթըրպըրիի հեքիաթները գրուելէ քիչ առաջ): Լենկլենտի աշխատութեան մէջ անուս քահանան կը զղջայ եւ կը խոստովանի, որ լատիներէն չի գիտեր: Միջին անգլերէնը մօտաւորապէս կը թարգմանուի` «Հակառակ անոր որ ես չեմ կրնար արտասանել Տէրունական աղօթքը, ես գիտեմ Ռոպին Հուտի ոտանաւորները»: Ռոպին Հուտի անունը անուս կերպարի բերնին մէջ դնելը ցոյց կու տայ, որ առասպելը լաւ յայտնի կ՛ըլլար հասարակ մարդոց մեծամասնութեան, անկախ անկէ, թէ անոնք կրնայի՞ն կարդալ, թէ՞ ոչ:
15-րդ դարուն Ռոպին Հուտի առասպելը իր առաջին ապստամբութիւնը ընդունեց իշխող դասին դէմ: Անտառի օրինազանցին մասին յայտնի ամէնէն հին գրաւոր վիպերգներէն մէկը` «Ռոպին Հուտը եւ վանականը», կը թուագրուի մօտաւորապէս այս ժամանակով: Ասիկա միակ կանուխ վիպերգն է, որ նկարահանուած է Նոթինկհամի մերձակայքը գտնուող Շերվուտ անտառին մէջ, եւ այն կը ներկայացնէ Փոքր Ճոնը` Merry Men խումբի ամէնէն յայտնի անդամներէն մէկը:
Հեքիաթին մէջ Ռոպին Հուտը կ՛անտեսէ Փոքր Ճոնի խորհուրդը եւ կը հեռանայ անտառի անվտանգութենէն: Ան կը մեկնի Նոթինկհամ` մասնակցելու պատարագին եւ աղօթելու Մարիամ Աստուածածնի մօտ: Եկեղեցիին մէջ Ռոպինը կը ճանչնայ վանական մը, որ զայն կը յանձնէ շերիֆին: Այնուհետեւ վանականը ճամբայ կ՛ելլէ` պատմելու թագաւորին ապօրինի գերութեան մասին, բայց մինչ ան կը հասնի, Փոքրիկ Ճոնը եւ Մուչը` Ռոպինին մարդոցմէն մէկը, ճամբան կը բռնեն վանականը եւ կը սպաննեն զայն ու իր ծառան:
Ներկայանալով որպէս վանական եւ անոր օգնականը` Ռոպինի մարդիկը կը խաբեն թագաւորը: Անոնք անոր կը փոխանցեն Ռոպինի գերութեան մասին լուրը եւ կը պարգեւատրուին դրամով ու կոչումներով: Անոնք կը վերադառնան Նոթինկհամ եւ կ՛ազատեն Ռոպինը բանտէն: Շերիֆը նուաստացած է, բայց ողջ կը մնայ պատմութենէն, իսկ Ռոպինը, Փոքր Ճոնը եւ Մուչը թագաւորին ներողամտութեամբ կը վերադառնան անտառ: Այս պատմութեան մէջ վանակա՛նը, այլ ոչ թէ` շերիֆը կամ թագաւորը, իրական չարագործն է: Վանականը փտած կերպար մըն է, որ կը խախտէ եկեղեցիին սրբութիւնը` մատնելով Ռոպինի ներկայութիւնը շերիֆին:
Առասպելի այս տարբերակը կը ներկայացնէ չարագործի նկատմամբ ծայրայեղ բռնութիւնը: Վանականի սպանութիւնը արդարացուած է անոր փտածութեան պատճառով, մինչ վանականի օգնականին մահը, վկայ չձգելու համար, նոյնպէս ընդունուած է, հակառակ անոր անմեղութեան: Ռոպին Հուտի պատմութիւններու աւելի ուշ տարբերակները կը հեռանան այս մահերէն:
Նոթինկհամեան ամրոցէն առնուած քանդակ մը ցոյց կու տայ, որ Ռիչըրտ Առիւծասիրտը կը միացնէ Ռոպին Հուտի եւ Մարիանի ձեռքերը ամուսնութեան համար:
Միջնադարեան յանցագործութիւնն ու պատիժը յաճախ կեդրոնացած էին դաժանութեան եւ բռնութեան շուրջ: Թագաւորները, տէրերը եւ անոնց ներկայացուցիչները յաճախ կ՛օգտագործէին այն` ապստամբ գիւղացիները պատժելու համար: Կախաղանէն կախուած կամ խաչմերուկին վրայ որպէս նախազգուշացում ցուցադրուած մարմինները այս ընթացքին ծանօթ տեսարաններ էին: Ռոպին Հուտի այս կանուխ վիպերգները սկսան ցոյց տալ սեղաններու շրջադարձը, ուր համեստ խաւերը կը կարողանան պատժել վերին խաւերը` խաբէութեան եւ բռնութեան միջոցով:
15-րդ դարուն Ռոպին Հուտի մասին աւելի շատ վիպերգներ տարածուեցան ամբողջ Անգլիոյ մէջ: Ամէնէն երկարներէն մէկը` A Gest of Robyn Hode-ը, կը ծագի ճիշդ այս ժամանակաշրջանին: Այս աշխատանքին մէջ Ռոպին Հուտի հրամանագիրի առաջին կրկնութիւններէն մէկն է` հարուստներէն գողնալ աղքատներուն տալու համար: Բանաստեղծութեան մէջ Ռոպին կ՛ըսէ. «Եթէ ան աղքատ մարդ է, իմ լաւէն ան կ՛ունենայ»:
Այս հեքիաթներուն մէջ Ռոպին կը պատկանէր համեստ խաւին եւ կը նկատուէր yeoman: Միջնադարեան անգլիական վիպերգները կը գործածեն այս եզրը` գիւղացիէն բարձր, բայց ասպետէն ցած կարգավիճակը նկարագրելու համար: Իր սկզբնական իմաստով yeoman կը նշանակէր երիտասարդ ծառայ, ազնուական տան մէջ: Կեստի մէջ Ռոպինը պատկերուած է որպէս թագաւորի yeoman, որ հակառակ արտօնեալ իր դիրքին` կը կարօտնայ անտառը եւ այդ պատճառով կը նախընտրէ լքել արքունիքը:
Ռոպին Հուտ կը ստանձնէ Կեստի մէջ արդարադատութեան կառավարիչի դերը: Երբ Փոքր Ճոնը կը խորհրդակցի իր ղեկավարին հետ` առաջնորդութեան համար, թէ զո՞վ ծեծէ, կողոպտէ եւ սպաննէ, Ռոպին Հուտ անոր կը տրամադրէ հարուստներու եւ աղքատներու գիծերով բաժնուած ծածկագիրը: Ոչ մէկ գիւղացի, մարդ եւ առաքինի տիրակալ պէտք չէր վնասուէր: Միւս կողմէ` Merry Men-ին թոյլ տրուեցաւ «ծեծել եւ կապել» եպիսկոպոսները, արքեպիսկոպոսները եւ, առաջին հերթին, Նոթինկհամի նողկալի շերիֆը: Կեստի մէջ չարագործներու տեսակը ընդլայնուած է` ներառելով աւելի համեստ խաւերու հետ հակասող աւելի շատ գործիչներ:
Ռոպին Հուտի առասպելը նոյնպէս աւելի արիւնալի շրջադարձ կը ստանայ, քան` նախորդ տարբերակներուն մէջ, քանի որ պատիժը կը հասցուի չարագործներուն: Կեստի մէջ Ռոպին նետահար կ՛ընէ շերիֆը, իսկ յետոյ սուրով կը կտրէ անոր վիզը: 15-րդ դարու Ռոպին Հուտի եւ Կի Կիսպոռնի ձեռագիրին մէջ Ռոպինը չի բաւարարուիր միայն իր հակառակորդ Կին սպաննելով: Ան նոյնպէս դանակով կ՛անդամահատէ դիակը: Արարք մը, որ կը կատարէ բաւական մեծ հաճոյքով:
Մասնագէտները երբեմն կը բացատրեն, որ իշխանութեան մէջ գտնուող փտած մարդիկը խաբելու եւ պատժելու այս կրկնուող բնաբանները կ՛արտացոլացնեն գիւղերու ընչազրկուած սաքսոններու եւ քաղաքներու մէջ հզօր նորմանական կառավարիչներու միջեւ պայքարը: Դարերու ընթացքին, երբ կը կազմաւորուէր Ռոպին Հուտի առասպելը, անգլիական կառավարութիւնը շրջապատուած էր շարք մը ճգնաժամերով, որոնք խախտեցին հասարակական կարգը: 12-րդ դարուն տեղի ունեցած քաղաքացիական պատերազմը, որ հետագային յայտնի դարձաւ որպէս Անիշխանութիւն (Anarchy), յանգեցուց օրէնքի եւ կարգի աղէտալի տապալման: 14-րդ դարուն Սեւ մահը եւ հարիւրամեայ պատերազմը Ֆրանսայի հետ, մեծ բեռ դրին համեստ խաւերու վրայ, որոնք 1381 թուականին սկսան Գիւղացիներու ապստամբութիւնը:
Դասակարգային արարք մը
16-րդ դարուն Ռոպին Հուտը կորսնցուց իր վտանգաւոր առաւելութիւնը, քանի որ անոր գլխաւորած խումբը կլանուած էր մայիսի 1-ի տօնակատարութիւններով: Ամէն տարի անգլիացիները գարնան ժամանումը կը նշէին փառատօնով, որ յաճախ կը ներառէր մարզական մրցումներ, նոյնպէս կ՛ընտրէին մայիսի թագաւորները եւ թագուհիները: Որպէս զուարճանք` մասնակիցները կը հագուէին Ռոպին Հուտի եւ անոր մարդոց զգեստները` մասնակցելու խնճոյքներուն եւ խաղերուն: Ճիշդ այս շրջանին է, որ Ռոպին Հուտ նոյնպէս նորոյթ դարձած է թագաւորական ընտանիքի շրջանակին մէջ եւ նոյնիսկ կապուած է ազնուականութեան:
1510 թուականի պատմութիւններէն մէկը կը պնդէ, որ Անգլիոյ Հենրի Ը. թագաւորը, որ այն ժամանակ հազիւ 18 տարեկան էր, հագած է Ռոպին Հուտի պէս եւ մտած իր նոր կնոջ` Եկատերինայի ննջասենեակը: Այնտեղ իր ազնուականներուն ընկերակցութեամբ հիւրասիրած է թագուհին եւ սպասող կիները` իր բուռն պարերով: 1516-ին թագաւորը եւ թագուհին մասնակցած են մայիսմէկեան տօնակատարութիւններուն: Թագաւորին երկու հարիւր մարդիկը կանաչ հագած, եւ մէկը` Ռոպին Հուտի հագուստով, զիրենք առաջնորդած են խնճոյքի:
Այս պահուն Ռոպին Հուտի պատմութիւններուն մէջ կը սկսին յայտնուիլ քանի մը տիպարներ եւս: Մէկը Մարիանն է, իսկ միւսը` Ֆրայր (վանական) Թաքը: Երկուքն ալ առասպելին մէջ կը մտնեն մօտաւորապէս նոյն ժամանակ: Ինչպէս Ռոպին Հուտը, այս երկուքը նոյնպէս յայտնի դէմքեր էին մայիսեան խաղերուն մէջ, եւ անոնք կը սկսին յայտնուիլ նոյնպէս գրական ստեղծագործութիւններու մէջ: Ֆրայր Թաք առաջին անգամ երեւցած է «Ռոպին Հուտը եւ Նոթինկհամի շերիֆը» թատերախաղին մէջ, որ կը թուագրուի մօտաւորապէս 15-րդ դարու վերջաւորութեան: Անոր ժողովրդականութիւնը աճեցաւ յաջորդ տարիներուն, եւ ան աւելի յաճախ յայտնուեցաւ հետագայ ստեղծագործութիւններու մէջ, ինչպիսիք են` 1560-ականներու «Ռոպին Հուտը եւ Ֆրայրը»: Այս ստեղծագործութիւնը կը ներկայացնէ դրուագ մը, ուր վանականը լաւագոյնս կը յաղթէ Ռոպին Հուտին եւ կը նետէ զայն առուակի մէջ:
1839 թուականին Տ. Մաքլիզի գեղանկարը ցոյց կու տայ, որ Ռոպին Հուտ եւ անոր մարդիկը կը զուարճացնեն Ռիչըրտ Առիւծասիրտ թագաւորը Շերվուտ անտառին մէջ, գերութենէ եւ խաչակրաց արշաւանքներէն վերադառնալու ատեն:
Էլիզապեթեան դարաշրջանին Ռոպին Հուտը հանրածանօթ ներկայութիւն դարձաւ բարձր խաւերու համար բեմադրուած թատերախաղերու մէջ: Քանի մը թատերագիրներ, օրինակ` Ուիլիըմ Շէյքսփիր, զայն ներկայացուցած են իրենց ստեղծագործութիւններուն մէջ: Առաւել նշանաւոր էր Էնթընի Մունտէյը, որ գրեց երկու թատերախաղեր` կեդրոնացած Ռոպին Հուտի շուրջը: Մունտէյ կրկին կը յօրինէ օրինազանցը` որպէս ազնուական Ռոպերթ, Հանթինկթոնի կոմս, որուն հօրեղբայրը զայն կը զրկէ ժառանգութենէ: Ռոպերթ կը փախչի անտառ, ուր կը դառնայ Ռոպին Հուտ: Այնտեղ ան կը հանդիպի աղախին Մարիանին, եւ անոնք կը սիրահարին: Ռոպին Հուտ այլեւս ազնուացուած էր նոր հանդիսատեսին համար:
Մունտէյ կը ստեղծագործէ Ռիչըրտ Ա.-ի` Առիւծասիրտի օրերուն: Թագաւորը լքած է Անգլիան` կռուելու Սուրբ Երկրին մէջ, եւ անոր փոխարէն կ՛իշխէ կրտսեր եղբայր Ճոնը: Թէեւ Մունտէյի Ռոպին Հուտի թատերախաղերը ժամանակակից քննադատներու կողմէ կը նկատուին վատ կառուցուած եւ քիչ մը ձանձրացուցիչ (գործողութիւններուն մեծ մասը գրուած էր գրաքննութենէ խուսափելու համար), անոնց ազդեցութիւնը զգալի եղած է: Ռիչըրտ Ա. թագաւորի օրերուն հեքիաթի ստեղծումը յայտնի դարձաւ այլ հեղինակներու, երբ անոնք ալ մեկնաբանեցին առասպելը: Ռոպին Հուտը ազնուական դարձնելու Մունտէյի որոշումը նոյնպէս կրկնուեցաւ հետագայ պատմուածքներուն մէջ:
Դարերու համար
Հիմնուելով միջնադարեան տուեալներու վրայ, հեղինակները դարերու ընթացքին կը շարունակեն վերայայտնագործել Ռոպին Հուտը` իրենց ժամանակներուն համար: Ուոլթըր Սքոթ 19-րդ դարուն վերափոխեց Ռոպին Հուտը` Այվանհոյի (այլ առասպել մը) համար, իսկ Հովարտ Փայլ ամէնէն հանրածանօթը, վերստեղծեց առասպելը մանկական գիրքի համար` «Մեծ համբաւ ունեցող Ռոպին Հուտի զուարճալի արկածները Նոթինկհամշայր», 1883 թուականին: Փայլի աշխատանքը նոր լսարան ձեռք բերաւ Ռոպինի Հուտի համար Միացեալ Նահանգներու մէջ, ուր Գողերու Իշխանին մասին աւելի շատ հեքիաթներու պահանջ պիտի ըլլար յաջորդ տարիներուն:
1917 թուականին հեղինակ Փոլ Քրեսուիք միացաւ նշանաւոր նկարազարդող Ն. Ք. Ուայեթի հետ` ստեղծելու գունագեղ Ռոպին Հուտը, որ հեքիաթի տեսողական ամէնէն վառ կատարումներէն մէկն է: 20-րդ դարու սկիզբին Ռոպին Հուտը էջէն տեղափոխուեցաւ շարժանկար, եւ հեքիաթը կրկին յօրինուեցաւ ու կրկին պատմուեցաւ: Հռչակաւոր աստղեր, ինչպիսիք են` Տուկլաս Ֆերպանքսը, Էրոլ Ֆլինը, Շոն Քոնըրին եւ այլք, բոլորն ալ իրենց կարգին ստանձնեցին գլխաւոր դերը: Իւրաքանչիւր տարբերակին մէջ բնօրինակ վիպերգներու եւ բանաստեղծութիւններու շողերը կը մնան տեսանելի, քանի որ իւրաքանչիւր նոր տարբերակ բանով մը կը հարստացնէ Գողերու Իշխանին առասպելը:
