Հարցազրոյցը վարեց ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ
Վերջերս լոյս տեսաւ լիբանանահայ լուսանկարիչ Արա Օշականի «Հատում» լուսանկարներու գիրքը, որուն սկիզբի էջերը յատկացուած են գրող Գրիգոր Պըլտեանի «Կամուրջ»-ը յօդուածին: Գիրքը կու գայ հարստացնելու լիբանանահայութեան պատմութիւնը եւ հաստատելու անոր ներկան պատմութեան էջերուն մէջ: Գիրքի աշխատանքին եւ անոր գործընթացին աւելի մօտէն ծանօթանալու համար «Ազդակ» հարցազրոյց ունեցաւ անոր հեղինակին` Արա Օշականին հետ:
«ԱԶԴԱԿ».- Ընդհանրապէս ի՞նչ էր նպատակը «Հատում» գործին: Արդեօք լիբանանահայութեան առօրեա՞ն, թէ՞ անկէ հատուածի մը կեանքին մէկ կողմը ներկայացնելն էր: Նկարները սեւ ու ճերմակ էին, եւ անոնց տիրող մեծամասնութեան մէջ համեստ դասակարգի տառապանք մը կար թաքնուած, եւ Պըլտեանի գրութեամբ նոյնիսկ շեշտուած էր տեղահանման ու անկայունութեան գաղափարը` Կիլիկիայէն ցայսօր: Մէկ խօսքով, ի՞նչ կարելի է տեսնել այստեղ:
ԱՐԱ ՕՇԱԿԱՆ.- «Հատում»-ը բարդ աշխատանք մըն էր, յիշողութեան բարդ աշխատանք մը: Սակայն ո՛չ միայն այն իմաստով, որ ան լուսանկարչութեան եւ գրականութեան աշխատանք է, կը համախմբէ երկու լրատուադաշտ եւ երկու արուեստագէտ մէկ ծածկոյթի տակ, որ կ՛ենթադրէ երկուքին միջեւ որոշակի յարաբերութիւն, որ ակնյայտ չէ. նաեւ կայ այն իրողութիւնը, որ երկուքն ալ Պէյրութի նոյն շրջանին` հիմնականին մէջ Պուրճ Համուտի մասին կը խօսէին:
Լուսանկարները առնուած են վերջերս, այսօրուան նկարներ են անոնք: Բայց Պըլտեանին յօդուածը թէեւ վերջերս գրուած է, սակայն կը խօսի շատ աւելի կանուխ ժամանակուան մասին` սկսած 1950-ական թուականներէն, երբ Պըլտեան այնտեղ էր տակաւին երիտասարդ տարիքին:
Այսպիսով, երկու ստեղծագործութիւններն ալ տեսակ մը վկայութեան գործեր են. գործընթաց մը` տարածութեան մը մէջ գտնուելու, զայն տեսնելու եւ անոր շերտերը շարադրելու փորձ մը ընելու` իւրաքանչիւրը իր լրատուամիջոցը օգտագործելով:
Լուսանկարներու պատրաստութեան եւ յօդուածին գրութեան գործընթացներուն միջեւ զուգահեռներ կան, տեսանելի եւ անտեսանելի զուգահեռներ. կան նաեւ որոշակի կառուցուածքային զուգահեռներ, ինչպէս անընդհատ շարժումը լուսանկարներուն մէջ եւ Պըլտեանի պատմողի ճանապարհորդութիւնը` Պուրճ Համուտի փողոցներուն մէջ, լուսանկարներուն մէջ ներդաշնակ երկիմաստութիւնն ու բեկումը եւ Պըլտեանի հմուտ գրիչը, որ կը չէզոքացնէ ժամանակը, տարածութիւնն ու պատմուածքը: Այստեղ ոչինչ ճշդորոշուած կամ հաստատուն է, այլ ամբողջութեամբ մասնատուած է, ճեղքուած, անկայուն, աննշան ձեւով շերտաւորուած եւ աղօտ, ամէն բան մութին հակում ունի:
Իրականութիւնն այն է, ինչպէս դուք նշած էք, որ ե՛ւ յօդուածը, ե՛ւ լուսանկարները կը վերաբերին փողոցը գտնուող մարդուն` հասարակ մարդուն: Այս բոլորը կը խօսին փորձի մը մասին, որ կը ջանայ արտայայտել այն, ինչ կ՛անուանեմ «սփիւռքեան ներկայութիւն»: Այդ մէկը համայնքի «ներկայութիւնն» է, որուն մենք կը նայինք. ինչպէ՞ս կ՛ապրի ան այսօր, ինչպէ՞ս կրնայ ըլլալ կամ չըլլալ` իր ընկերային խաւերով եւ քաղաքական պատմութեամբ ու յիշողութեամբ, այս պարագային ծայրայեղ բռնութեան պատմութեան մը յիշողութեամբ, վաղեմի ու մօտ անցեալ մը` 1915 թուականէն սկսած մինչեւ քաղաքացիական պատերազմը: Այս բոլորը աշխատանքի մէկ մասն են: Կայ տեսակ մը ստորգետնեայ գետ մը, որ կը հոսի ստեղծագործութեան տակ: Չ՛երեւիր անոր մակերեսը, բայց կայ, հո՛ն է, կը հոսի ու կը յորդի, կը տեղեկացնէ եւ կ՛ազդէ հեղինակներուն ու անոնց ստեղծագործութեանց վրայ: Ի՞նչ է սփիւռքը, մեր սփիւռքը` իր ծայրայեղ աւերներով, Կիլիկիայէն տեղահանումներով, պապենական հողերու կորուստով եւ եզրայանգումներ գտնելու անկարողութեամբ: Չկայ մէկ տող, մէկ պարբերութիւն կամ նոյնիսկ մէկ գիրք, որ կրնայ ընդգրկել ու բնորոշել զայն: Ուրեմն ինչպէ՞ս ձեւակերպել զայն: Պըլտեան վերջին տասնամեակի ընթացքին մօտեցած է անոր իր բազմաթիւ սքանչելի վէպերով: «Հատում»-ը իր բաժին մասնակցութիւնը կը բերէ այդ պատկերը պարզելու:
Նշեմ, որ «Հատում»-ը` իմ լուսանկարչութիւնը, սփիւռքի մասին ստեղծագործութիւններու եռերգութեան (trilogy) վերջին ծրագիրն է: Առաջին ծրագիրով ես տեսայ Լոս Անճելըսի մէջ սփիւռքի իմ նորագոյն պատմութիւնը (դեռ որպէս գիրք չէ հրատարակուած), երկրորդը «Fatherland/Հայրենի հողն» էր, որ կը փորձէր պատկերացնել հայրենիքն ու արմատները, իսկ իմ երրորդ գործով` «Հատում»-ով, կը փորձէի իմ սեփական սփիւռքին նայիլ եւ խորանալ անոր մէջ:
Ինչպէս գիտէք, ես ծնած եմ Պէյրութ, ուստի «Հատում»-ին մէջ կայ նաեւ վերադարձ մը: Պըլտեան իր յօդուածին մէջ որոշ առումով նաեւ «կը վերադառնար» իր երիտասարդութեան: Եւ այսպիսով, կայ նաեւ հայեացք մը` ժամանակի ընդմէջէն, տեղահանում մը, խզում մը: Այստեղ փորձ մը կը կատարուի շրջանցելու մեզ բաժնողը` վերադառնալով. թէ` ի՛նչ կը գտնենք, երբ այսօր կը վերադառնանք 30 տարի ետք:
«Ա.».- Սփիւռքը խճանկար մըն է` ամբողջ աշխարհի մէջ սփռուած, տարբեր տարազաւորումներով եւ տարբեր միջավայրերու, ազգութիւններու եւ մէջընդմէջ փոխյարաբերութիւն ունենալով, նկարներուն մէջ երեւցող այս պատկերները սփիւռքի այլ գաղութներուն մէջ կարելի՞ է գտնել: Ի՞նչն է, որ կը բնորոշէ լիբանանահայութեան այս հատուածը:
Ա. Օ.- Ճիշդ է, որ սփիւռքը իր էութեամբ մշտական հոսանքի ու խառնումի վայր մըն է: Միեւնոյն ժամանակ` կեդրոնաձիգ եւ կեդրոնախոյս, կեդրոնացուած եւ ապակեդրոնացուած: Լի է ան երկիմաստութեամբ: Այն, ինչ ես կ՛անուանեմ «ոչ նուիրապետական ինքնութիւն» մը: Այսինքն` մենք ունինք բազմաթիւ ինքնութիւններ մեր ներսիդին` լեզուներու, ապրելակերպի, մտածելակերպի եւ գոյութեան առումով: Եւ մենք հակուած ենք անոնց առաջնահերթութիւններ տալու,- ես օրինակ, ամերիկահայ եմ, կամ լիբանանահայ կամ հասարակ հայ,- նոյնիսկ եթէ դուք եւ ձեր ընտանիքը երեք սերունդէ աւելի է, որ կ՛ապրիք սփիւռքի մէջ: Այստեղ կայ ժխտում մը բոլոր միւս ինքնութիւններուն, զորս դուք կը կրէք ձեր մէջ:
Եթէ դուք սփիւռքի զաւակ էք, չէք կրնար պարզապէս հայ ըլլալ, դուք խառնուած էք այլ մշակոյթներու եւ լինելութեան շատ մը ձեւերու հետ: Մենք ունինք ազգային պատմութիւն մը, որ կ՛ըսէ, թէ թէեւ աւելի քան 100 տարի է, որ կ՛ապրինք Լիբանանի մէջ, սակայն մեր վրայ էապէս չեն ազդած լիբանանեան ապրելակերպն ու մշակոյթը: Ձեւով մը մենք մնացած ենք «զուտ հայ»` հակառակ այն իրողութեան որ 4-5 սերունդ սփիւռքի մէջ ապրած ենք: Ձեւով մը մենք վեր ենք այդ փոխազդեցութենէն, եւ լիբանանեան մշակոյթը մեր ներսիդին չէ ներթափանցած: Վստահ որ, ատիկա ճիշդ չէ, եւ մեզի համար իբրեւ համայնք, կարեւոր է ընդունիլ եւ յստակ տեսնել, թէ ուրկէ՞ կու գանք եւ ի՛նչ եղած ենք: Ես կը սիրեմ մտածել ոչ նուիրապետական ինքնութեան մասին, այսինքն` ես, օրինակ, զօդագծուած ամերիկահայ մը չեմ, բայց բոլոր ինքնութիւններս միաժամանակ կը մէկտեղուին իմ մէջս: Որոշ պահու ես լիովին եւ միանշանակ անոնցմէ մէկն եմ, կամ թերեւս երկու կամ երեք ինքնութիւններու խառնուրդ, որոնք կ՛արտայայտեն իմ ո՛վ ըլլալը: Տղաս նոյն նախադասութեան մէջ կը խառնէ հայերէնն ու անգլերէնը, որովհետեւ այդ լեզուները կը գոյակցին իր մէջ եւ դուրս կու գան իր գիտակցութեան մակերեսին: Այսպիսով, ես չեմ ուզեր ինքնութիւնները գիծերով գծագրել, այլ գերադասել մէկը միւսէն` այնպէս, որ անոնք գոյատեւեն, ըլլան համահունչ: Որեւէ պահու այս կամ այն «ինքնութիւնը» կրնայ ի յայտ գալ, եւ այդ մէկը կախում ունի շօշափած նիւթէն: Եւ ես կը կարծեմ, թէ սա հաստատուն է ամբողջ սփիւռքի մէջ:
Ինչո՞վ իւրայատուկ է լիբանանահայ համայնքը. Այստեղ, անշուշտ, կենդանի է արեւմտահայերէնը: Արդեօ՞ք ան կենդանի է, եւ առո՞ղջ, չեմ գիտեր: Ես կրնամ այստեղ տեսնել տեսակ մը «վերջ մը»: Պէյրութի վերաբերող իմ գործիս մէջ կայ որոշ խաւար մը, որ, կը կարծեմ` կը խօսի այն վերջին մասին:
Այս համայնքը ունի նաեւ սփիւռքեան իւրայատուկ ինքնութիւն` լիբանանեան, հայկական, ֆրանսերէն, անգլերէն, ինչպէս նաեւ Արեւմտեան Հայաստանի բոլոր քաղաքներու եւ գիւղերու ազդեցութիւններու խառնուրդը… Կապ կայ այդ սկզբնական-արմատական համայնքներուն հետ, որոնք ձուլուած են հետագայ սփիւռքներուն մէջ. Պէյրութը այդ առումով եզակի է:
Այս համայնքին մէջ նոյնպէս հսկայական «ճկունութիւն» կայ` ապրելով իրերայաջորդ պատերազմներ, վերջերս տեղի ունեցած նաւահանգիստի պայթումը, տնտեսական փլուզումը եւ չլսուած զրկանքները, որոնցմէ տակաւին կը տառապի առ այսօր: Ապրելով Միացեալ Նահանգներու մէջ, մեզի համար դժուար է նոյնիսկ պատկերացնել, թէ ինչպէս կը վարեն կեանքը այնտեղ: Ինծի համար Պէյրութը նոյնպէս առանձնայատուկ կապ է, որովհետեւ ես այնտեղ ծնած եմ, այդ պատճառով ալ իմ ինքնութեանս մէկ մասը լիբանանցի է: Ես կը զգամ, որ այս ծրագիրը իմ ծրագիրներէս ամէնէն անձնականն է, որովհետեւ ես շատ կապուած եմ այս վայրին հետ եւ այստեղ կրնամ տեսնել իմ անձնական պատմութիւնս, անոր ներկան փողոցներուն ու մարդոց մէջ եւ պատերուն վրայ:
«Ա.».- Լուսանկարները առնուած են 2013-2019 տարիներուն միջեւ երկարող ժամանակաշրջանին, այսօր հաւանաբար անոնց մէկ մասը նոյնը չէ, այս առումով ի՞նչ է լուսանկարիչին դերակատարութիւնը` պատկերներն ու պատմութիւնը անմահացնելու:
Ա. Օ.- Լուսանկարի բնորոշող ու առանձնայատուկ մասը անոր գոյութիւնն է որպէս փաստաթուղթ` ժամանակի եւ վայրի պատմական սլաք: Ան ձեւով մը պատմութիւն կը կերտէ, բայց ասիկա պատմութեան շատ իւրայատուկ տեսակ մըն է, որովհետեւ անձնական պատմութիւնս է, որ կ՛երեւի իմ աչքերով ու փորձառութեամբ` անոնց հանդէպ ունեցած իմ զգացումներուս ու յոյզերուս ընդմէջէն: Որեւէ մէկ ձեւով առարկայական չէ այդ մէկը:
«Ա.».- Որքանո՞վ լուսանկարչութիւնը ատակ է պատմութիւն մը, զգացում մը կամ ապրում մը փոխանցելու: Մարդիկ, որոնք չեն ապրած կամ տեսած նկարին մէջ երեւցող բաները, կրնա՞ն տեսնել այն, ինչ որ զայն ապրողը կը տեսնէ այս լուսանկարներուն մէջ:
Ա. Օ.- Լուսանկարչութեան էութիւնը պատմուածքի տեսակ մըն է, ուր կը պատմուի ու կը փոխանցուի որոշակի զգացողութիւն, մթնոլորտ կամ վերաբերմունք: Ան կը պահանջէ աւելի քան մէկ լուսանկար, նոյնիսկ եթէ անոնք ըլլան սակաւաթիւ: Այդ կը պահանջէ ամբողջ շարք մը, նուիրուածութիւն մը` վայրի մը եւ համայնքի մը հանդէպ, որոնք պիտի կարենան ստեղծել բազմաթիւ ու պէս-պէս լուսանկարներ:
Երբ ես կ’աշխատիմ, օրինակ, կը շրջիմ Պուրճ Համուտի մէջ եւ կը նկարեմ, իրականութեան մէջ այդքան շատ նկարներ չեմ առներ, բայց քանի մը տարիներու կուտակումով կ՛ունենամ հազարաւոր լուսանկարներ, բայց 100-էն միայն 1-ը իրականութեան մէջ կը հասնի գիրքին:
Իւրաքանչիւր լուսանկար համարեցէք տեսակ մը նախադասութիւն: Պատմութիւնը մշակուած է բազմաթիւ լուսանկարներէ/նախադասութիւններէ, որոնք այնուհետեւ պատմութիւն կը ստեղծեն: Կարեւոր է, որ դիտողը գիտնայ, թէ ինչպէ՛ս պէտք է կարդայ այդ նախադասութիւնները: Այդ նախադասութիւնները բոլորը մէկտեղ կը կազմեն աւելի մեծ պատմութիւն մը: Պատմութիւնը լուսանկարներու բովանդակութիւնն է, մարդիկը, դաշտանկարը (landscape), ճարտարապետութիւնը, բայց նաեւ այդ պատկերին հաւաքուելու ու կազմուելու ձեւը, որ կարեւոր է, որովհետեւ կը փորձէ բան մը փոխանցել:
«Ա.».- Լուսանկարը ընդհանրապէս պահ մըն է ժամանակէն, դրուագներ` ազգային ու ընկերային կեանքերէ. Լուսանկարին մէջ երեւցող ամենաաննշան առարկայէն մինչեւ ամենախօսուն աչքերը պատմութիւն մը եւ փոխանցելիք բան մը ունին դիտորդին: «Հատում»-ի լուսանկարին մէջ ընդհանրապէս դիտողը ի՞նչ կը տեսնէ:
Ա. Օ.- Առաջին հերթին դիտորդը վստահաբար կը տեսնէ վայր ու համայնք: Այս աշխատանքը վաւերագրական լուսանկարչութիւն է, այնպէս որ, ուզենք թէ չուզենք, այստեղ կը ստեղծուի փաստաթուղթ, տեսողական փաստաթուղթ` արմատաւորուած որոշ ժամանակի եւ վայրի մը մէջ. մէկ խօսքով` պահ մը պատմութեան մէջ: Դիտորդը կը տեսնէ նաեւ իւրայատուկ համադրութիւն մը, վերաբերմունք մը լուսանկարներուն մէջ, ուր կ՛արտայայտուի լուսանկարիչին տեսակէտը, եւ կը բացայայտուին անոր սեփական խնդիրները: Ծրագիրին համար ինծի հետ կը բերեմ պատմութիւն մը, եւ ծրագիրը` այն վայրը եւ համայնքը, զորս ես կը լուսանկարեմ, կը դառնան այդ բացայայտման ձեւին մէկ մասը: Այդ գործընթացը կրնայ տեղի ունենալ միայն այդ ձեւով, այդ տարածքին մէջ` իմ սեփական պատմութեան եւ անցեալին պատճառով:
Աւելի մեծ խնդիրներու մասին անդրադառնալու համար վայրը շատ կարեւոր է: Շրջանակէն (frame) ներս գոյացած պատկերին կառուցումը իմ սեփական երեւակայութիւնն է, ձեւով մը` եսս, իմ պատմութեան եւ վայրին ու անոր պատմութեան փոխազդեցութեան արդիւնքը: Իմ նկարած պատկերները կը դառնան այդ փոխազդեցութենէն տեսակ մը մնացորդ, հետք` այդ փորձառութեան: Աւելի մեծ խնդիրը անշուշտ կը վերաբերի սփիւռքին, այն, ինչ ես կ՛անուանեմ «Սփիւռքեան ներկայութիւն»:
«Ա.».- Եթէ այսօր անգամ մը եւս ձեր տեսախցիկը օգտագործելու ըլլաք Լիբանանի մէջ, ո՞ր շրջանը կը նկարէք, ինչո՞ւ կ՛ընտրէք այդ մէկը:
Ա. Օ.- Կը վերադառնամ Պուրճ Համուտ` տեսնելու համար, թէ ինչպիսի՛ փոփոխութիւններ տեղի ունեցած են այնտեղ: Վերջին անգամ, որ այնտեղ գտնուած եմ, նաւահանգիստի պայթումէն եւ տնտեսական փլուզումէն առաջ էր: Արդեօ՞ք աւելի մթին բան կը տեսնեմ. թերեւս, վստահ չեմ, որովհետեւ համայնքի մը հակազդեցութիւնը աղէտին երբեմն անկանխատեսելի է: Ես գիտեմ, որ շատ մարդիկ հեռացած են Պէյրութէն, բայց ես նաեւ գիտեմ, որ շատեր այցելեցին այս ամառ: Այսպիսով, այդ մէկը հաւանաբար կը փոխէ վերաբերմունքը դէպի աւելի դրական:
Կը փափաքէի նաեւ աւելի շատ ժամանակ յատկացնել Այնճարին եւ կեդրոնանալ անոր վրայ: Այնճարի մասին պատմութիւն մը կայ, որ չէ ըսուած, չէ պատմուած, այս մէկը ես կը խօսիմ լուսանկարչական տեսանկիւնէ: Եւ հաւանաբար` նաեւ անգլերէն լեզուով, որովհետեւ Այնճարը անգլերէն լեզուով ներկայութիւն չէ առայժմ: Այնտեղ կան պատմական պատմուածք ու մանրամասնութիւններ, ինչպէս նաեւ` տարեկան հոսք, որ կը դանդաղի ձմրան, կ՛արագանայ ամրան եւ իր գագաթնակէտին կը հասնի սեպտեմբերին:
Զիս կը հետաքրքրէ նաեւ աւելի շատ ժամանակ անցընել Արեւմտեան Պէյրութի մէջ, իմ պատանեկութեան վայրերուն մէջ: Թէեւ այդ մէկը ունենալու է աւելի ընդարձակ մօտեցում, նոր ծրագիր, որ կրնայ շօշափել նաեւ լիբանանեան աւելի մեծ խնդիրներն ու բնակչութեան ամբողջ տեղաշարժը, որ տեղի ունեցած է այնտեղ անցնող 40 տարիներուն: Եթէ ես մէկ այլ ծրագիր եւս ընեմ Պէյրութի մէջ, ան աւելի ընդարձակ պիտի ըլլայ եւ ընդգրկէ արաբական եւ պաղեստինեան տարբեր համայնքները, որոնք կ՛ապրին այնտեղ հայերուն հետ միասին:
«Ա.».- Երկար տարիներու այդ աշխատանք-արշաւին ընթացքին ձեր ապրած ամէնէն յատկանշական պահը կամ պատկերը ի՞նչ էր, բաժնեկցինք մեր ընթերցողներուն հետ:
Ա. Օ.- Երբ ես կ՛աշխատիմ Պէյրութի մէջ նման լուսանկարչական ծրագրով, փորձառութիւնս տարածքի եւ մարդոց հետ տեսախցիկիս միջոցով կ՛ըլլայ, ուստի յիշողութիւնը կը մշակուի պատկերի կազմութեան գործընթացին կամ յաճախ անոր ձախողման միջոցով: Եւ, փարատոքսային ձեւով, գրեթէ միշտ նման ծրագիրներու ընթացքին ամենաբուռն փորձառութիւնները կարելի չէ լուսանկարել: Լուսանկարչութիւնը փորձառութեան մասին խօսող ասպարէզ է, բայց տեսախցիկը դժբախտ գործիք մըն է այդ փորձառութիւնը նկարելու համար: Ան կը փոխակերպէ բազմածաւալ (multi-dimensional) փորձառութիւնները` տեղը, ձայնը, շարժումը եւ մթնոլորտը, երկծաւալ (two-dimensional) փոքրիկ տուփի մը: Ճնշող մեծամասնութիւնը, որ տեղի կ՛ունենայ ու կը գոյանայ, այդ տեսախցիկին շրջանակէն դուրս կը մնայ:
Շատ դժուար է նշել պահ մը կամ միջադէպ մը, որովհետեւ անոնք շատ են: Թերեւս ամենանշանակալիցը այն էր, երբ հօրս հետ գացի Գանձասար, Արցախ: Այդ ժամանակ ճամբան հողոտ էր, եւ կ՛անձրեւէր: Դժուար էր ճամբան: Մեր թաքսին չկրցաւ բարձրանալ վերջին բլուրը, ուստի ստիպուած էինք քալել ցեխերուն մէջ: Այդ մէկը նման էր ուխտագնացութեան: Երբ ներս մտանք, սուրբ պատարագ կը կատարուէր` խունկը, 600-ամեայ պատերը, երգչախումբի ձայնին արձագանգը, ներս թափանցող լոյսը… միսթիք էր, պահ մըն էր անզգայացման եւ ակնածանքի, ա՛յն պահերէն, երբ միակ ընելիքդ պէտք է ըլլայ ըլլալը, գոյանալը, պարզապէս շնչելը: Այնտեղ կը զգայինք, որ աւելի բարձր հարթութեան վրայ ենք, նոյնիսկ եթէ կարճ ժամանակով էր: Բայց նման այլ պատմութիւններ շատ են…
«Ա.».- Եթէ այլ անուն մը տալու ըլլայիք այս աշխատանքին, ի՞նչ պիտի կոչէիք զայն եւ ինչո՞ւ:
Ա. Օ.- Շատ երկար ժամանակ պահանջեց «Displaced» անունին մասին համաձայնութեան գալը, եւ պէտք է ըսեմ, որ լիովին գոհ չեմ այդ մէկէն: Ան քիչ մը պակաս ունի բանաստեղծականութեան, զոր ես կը սիրեմ վերնագրերուն մէջ: «Հատում»-ը, սակայն, աւելի լաւ վերնագիր է. ան ունի որոշակի իւրահատկութիւն եւ առաւելութիւն: Վստահ չեմ, որ հիմա կրնամ այլ վերնագիր մը գտնել… Եթէ կարենայի, հաւանաբար այդ մէկը կ՛օգտագործէի գիրքին համար: Թէեւ այդ մէկը պիտի վերաբերի «անկայունութեան» կամ «երկիմաստութեան» գիծերուն, որովհետեւ վերջապէս խօսքը անոնց մասին է, սփիւռքը անոնց մասին է` որոշակի տեսակի անորոշութիւն եւ ելեւէջ աշխարհին մէջ, միշտ անհաստատ, անկայուն: Թերեւս «անկայուն»-ը լաւ վերնագիր մը կրնայ ըլլալ:
—————-
Title/խորագիր: displaced/հատում
Authors/հեղինակներ: Ara Oshagan & Krikor Beledian/Արա Օշական եւ Գրիգոր Պըլտեան
Translation by Taline Voskeritchian, Christopher Millis/ Թարգմանողներ` Թալին Ոսկերիչեան եւ Քրիստոֆըր Միլիս
Publisher: Kehrer Verlag, Germany
English, Armenian
160 pages
58 duotone illustrations
ISBN 978-3-96900-014-4
https://www.kehrerverlag.com/en/ara-oshagan-dis-placed-978-3-96900-014-4
