Մանրապատումներ

 ՆԱՐԵԿ ԱՐՔ. ԱԼԵԷՄԷԶԵԱՆ

(70)

«Էր Ֆրանս»-ով Փարիզէն Մոնրէալ կը ճամբորդեմ: Օդանաւը երկու ժամէն աւելի է արդէն օդին մէջն է, սակայն ճաշի սպասարկութիւն չի կատարուիր: Շուրջս կը նայիմ, ամէն մարդ տոպրակներ բացած է եւ բաներ մը կ՛ուտէ: Քովս նստողն ալ «Մաք Տանըլտ»-ի տոպրակ մը բացած` համպըրկըր ու ֆրենչ ֆրայզ կ՛ուտէ եւ քոքա քոլա կը խմէ: «Օդանաւին մէջ ճաշ պիտի չտա՞ն», կը հարցնեմ դրացիիս: «Ո՛չ, օդակայանը յայտարարեցին, կ՛երեւի ուշադիր չեղաք. ճաշի ընկերութիւնը գործադուլ ըրած է: Միայն խմիչք պիտի տան», կը պատասխանէ եւ «Մաք Տանըլտ»-ի նոր տոպրակ մը կը հանէ եւ ինծի համպըրկըր ու ֆրենչ ֆրայզ եւ քոքա քոլա կը հրամցնէ: Իսկապէս օդակայանի յայտարարութեան ուշադրութիւն չէի դարձուցած. շնորհակալութիւն կը յայտնեմ աթոռակիցիս հիւրասիրութեան համար եւ իմ հերթիս, երբ ոգելից ըմպելիները կը բերեն, լիբանանեան պիստակեղէն կը հրամցնեմ իրեն:

(71)

Ժընեւէն Լոս Անճելըս կը ճամբորդեմ: Քովս արաբ մարդ մը նստած է: Քանի մը բառ փոխանակելէ ետք, ես ընթերցանութեան մէջ կը սուզուիմ, մարդն ալ ճաշը ուտելէն ետք մշիկ-մշիկ կը քնանայ: Բնաւ զիրար չենք խանգարեր: Գրեթէ թռիչքին աւարտն է, եւ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ ժամանումի ու մաքսային ստուգումներու յայտարարութիւնները կը բաժնեն ճամբորդներուս: Ես կը սկսիմ թուղթերս լեցնել: Երբ գործս կ՛աւարտեմ, արաբ մարդը աղաչական ձայնով օգնութիւնս կը խնդրէ: Սիրով կ՛ընդառաջեմ խնդրանքին: Կը պարզուի, որ մեր բարեկամը իրաքցի է, առաջին անգամ ըլլալով օդանաւով կը ճամբորդէ եւ բառ մը անգլերէն չի գիտեր. առաւել, չի գիտեր, թէ ո՛ւր պիտի մնայ Լոս Անճելըսի մէջ (պէտք է հասցէ եւ հեռախօսի թիւ գրէ թուղթին վրայ): Կը շարունակեմ լեցնել թուղթը եւ կ՛ըսեմ. «Հարցում մը կայ, թէ տասը հազար ամերիկեան տոլարէն աւելի ունի՞ս»: «Երանի աւելի ունենայի եւ յայտարարէի…», կը յարէ: Թուղթերը ամբողջացնելէ ետք կու տամ իրեն եւ միտքէս կ՛ըսեմ, թէ արդեօք քանի՛ ժամ պիտի չարչարեն այս խեղճ մարդը, մինչեւ ձգեն Ամերիկա մտնէ: Պայուսակներս կ՛առնեմ ու օդակայանէն դուրս կ՛ելլեմ, որպէսզի զարմիկիս ինքնաշարժը նստիմ եւ քիչ մը անդին իրաքցին կը տեսնեմ: Մարդը ինձմէ առաջ արդէն դուրս ելած է: Բախտ ըսածդ ասանկ կ՛ըլլայ…

(72)

Մեծահարուստ վաճառական բարեկամ մըն է պատմողը.

«Չինաստան եմ եւ այդ օր կ՛որոշեմ նախաճաշս սենեակս առնել: Սպասեակը նախաճաշի յարմար քիչ մը ամէն ուտելիք եւ խմելիք պարունակող շարժական սեղանը սենեակս կը մտցնէ եւ դուրս կ՛ելլէ: Կը մոռնամ «Հաճեցէ՛ք չխանգարել» ազդարարագիրը կախել դուռին վրայ: Հինգ վայրկեան ետք կամացուկ մը դուռը կը զարնուի եւ մաքրարար կինը ներս կը մտնէ: «Օ՜, կը ներէք», կ՛ըսէ եւ կը պատրաստուի դուրս ելլել: «Խնդրեմ,- կը պատասխանեմ,- հրամեցէ՛ք միասին նախաճաշենք. բաւարար ուտելիք կայ»: Ինծի կը նայի, սեղանին կը նայի եւ վշտալի ձայնով կը յարէ. «Տունը երեք անօթի զաւակ եւ վեց թոռնիկ ունիմ. չեմ կրնար առանց իրենց պատառ մը հաց դնել բերանս. դուք կերէք, անո՛ւշ ըլլայ»: Ձեռքէն կը բռնեմ եւ ամէն ջանք կը թափեմ, որ նստի եւ գոնէ պատառ մը բան ուտէ: Անկարելի կ՛ըլլայ: Շուտով գոգնոցին գրպանը գումար մը կը դնեմ եւ սենեակէս դուրս կու գամ: որպէսզի շնչասպառ չըլլամ…»:

(73)

Նոյն մեծահարուստ վաճառական բարեկամս է պատմողը.

«Ընտանեօք Մենհեթըն ենք` արձակուրդի: Մէկ շաբաթ ամենաճոխ պանդոկներէն մին կը մնանք եւ կը վայելենք ամերիկեան ամէն ինչի մեծութիւնը` լայն սենեակներ, լայն անկողիններ, լայն լուացարաններ, լայն լոգարաններ, խոշոր սթէյքներ, մեծ շիշով քոքա քոլաներ եւ այլն: Ամէն մարդ գոհ է եւ յղփացած:

Ապա Փարիզ կ՛անցնինք: Հոս եւս մէկ շաբաթ արձակուրդ պիտի անցընենք եւ ամենասուղ պանդոկներէն մին պիտի մնանք: Անշուշտ ֆրանսական լիւքսը կայ, բայց չափերը ամերիկեանին հետ չեն համեմատուիր. հոս ամէն բան փոքր է, թէեւ` աւելի ճաշակաւոր: Մերինները մէկ շաբաթ այնքա՜ն շփացած էին, որ փոքր տղաս, հազիւ եօթը տարեկան, կէս ժամէն պանդոկին մէջ ապստամբութեան դրօշը կը պարզէ. «Աս ի՞նչ է: Ես հոս չեմ մնար: Ես ետ Նիւ Եորք պիտի երթամ»: Անշուշտ չենք ձգեր որ երթայ…»:

(74)

Դարձեալ մեծահարուստ վաճառական բարեկամս է պատմողը.

«Վերջապէս Լոս Անճելըս կը վերադառնանք եւ սրճարան մը կը նստինք: Չորս մօտիկ ընկեր ենք, եւ գրեթէ տարի մըն է` շաբաթը մէկ անգամ, չորեքշաբթի կէսօր, նոյն հայկական ճաշարանը կ՛երթանք եւ միշտ նոյն խմիչքը, մեզէներն ու ճաշերը կ՛ապսպրենք, եւ ամէն անգամ մեզմէ մէկը կը վճարէ հաշիւը: Մեր արձակուրդին մասին կը հարցնեն, եւ ես մեծ ուրախութեամբ կը պատմեմ, թէ շատ լաւ անցուցինք: Ապա, խօսակցութիւնը մեր չորեքշաբթի կէսօրներու ճաշին շուրջ կը դառնայ: Խաչիկը կը հարցնէ. «Ատ չէ ալ, ի՞նչ կը վճարէք կոր ամէն անգամ»: «Երկու հարիւր-երկու հարիւր յիսուն տոլարի պէս բան մը կ՛ելլէ  կարծես», կը պատասխանէ Վահէն: «Հա՛, հա՛, մարդուն պատառն ալ համով է, պապամ», կ՛աւելցնէ Զարեհը: Ես լուռ կը մնամ եւ թեթեւ մը գլուխս կը շարժեմ: «Տղա՛ք, այս չորեքշաբթի իմ հիւրս էք», կ՛ըսեմ եւ սրճարանէն դուրս կ՛ելլենք:

Չորեքշաբթի կէսօր չորսով նոյն ճաշարանն ենք: Կ՛ուտենք, կը խմենք, կը կատակենք եւ հաճելի պահեր անցընելէն ետք ընկերներս կը մեկնին: Ճաշարանատէրը հաշիւը կը բերէ: Հաշուեցոյցին կը նայիմ. ինչպէս միշտ` իմ հաշուեցոյցս չորս հարիւր տոլար է: Այլեւս համբերութեանս բաժակը կը յորդի եւ կը պոռթկամ. «Ինչո՞ւ ընկերներուս հաշիւը առաւելագոյնը երկու հարիւր յիսուն տոլար կ՛ելլէ միշտ, իսկ իմս` չորս հարիւր տոլար: Ի՞նչ է ասոր գաղտնիքը: Նոյն չորս հոգիով կերածնիս խմածնիս նոյնն է ամէն ատեն»: «Այո՛, ճիշդ էք, բայց դուք անոնցմէ աւելի հարուստ էք…»:

(75)

Նիւ Ճըրզի հայկական Ճաշարաններէն մէկուն մէջ, մկրտութենէն ետք, խրախճանքի համար ընտանիք մը իր հարազատներով կը հաւաքուի:

Նախապէս կատարուած համաձայնութեամբ, երեխային հայրը կ՛երթայ եւ կը վճարէ ճշդուած երկու հազար տոլարի գումարը: Երեխային հօրեղբայրը, որ մկրտութեան կնքահայրն էր եւ եղբօրը հետ նախօրօք եկած եւ երկու հազար տոլարի համաձայնութեան կնքումին ինք եւս ներկայ եղած էր հայ ճաշարանատիրոջ հետ, առանց իմանալու, որ եղբայրը վճարած է, կ՛երթայ եւ երկու հազար տոլար ալ ինք կը վճարէ:

Բաւական ժամանակ կ՛անցնի, եւ այս մասին նիւթ չի բացուիր երկու եղբօր միջեւ: Զատիկի առթիւ երկու եղբայր ընտանիքներով եկեղեցի կու գան եւ կ՛որոշեն սուրբ պատարագէն ետք տեղ մը ճաշի երթալ: Մէկը միւսին կ՛առաջարկէ այս հայկական ճաշարանը. բայց կը կասկածին, որ կրնան տեղ գտնել վերջին վայրկեանին եւ կը նախընտրեն երկուքով մէյ մը երթալ եւ ստուգել: Ինքնաշարժին մէջ մկրտութեան նիւթը կը բացուի. ճաշերուն գովքը կը հիւսեն, հիւրասիրութիւնը կը գովեն եւ վճարումին կը յանգին: Եւ ահա կը պարզուի, որ երկու հազար տոլարի փոխարէն` չորս հազար տոլար վճարած են: Կ՛ընդվզին եւ հազիւ ճաշարան հասած, բոլորին ներկայութեան,` ճաշարանատիրոջ երեսին կը պոռան. «Անամօ՛թ. չամչցա՞ր իւրաքանչիւրէս երկու հազար տոլար գանձելու»: Վերջինս փոխանակ ներողութիւն խնդրելու եւ երկու հազար տոլարը վերադարձնելու` կը պատասխանէ. «Ես չուզեցի. դուք տուիք, ես ալ առի»: Ի՜նչ տրամաբանութիւն…

(76)

Սահակ ընկերս է պատմողը. «Սմբուկ չեմ սիրած, բայց մինչեւ մօրս մահանալը կերած եմ: Տունը միշտ սմբուկ չուտելու կռիւ կար: Օր մըն ալ դպրոցէն անօթի տուն կը մտնեմ եւ ճաշասեղանին վրայ կը տեսնեմ, որ մամաս իմամ պայընտը եփեր է: Սառնարանը կը բանամ, որպէսզի պանիր-հաց ուտեմ. մայրս կ՛արգիլէ: Ես կը պնդեմ, մայրս կ՛ընդդիմանայ: Մօտաւորապէս տասը վայրկեան կ՛առնենք-կու տանք: Վերջապէս մայրս իմամ պայընտըի ափսէն կ՛առնէ սեղանին վրայէն եւ գլուխէս վար կը թափէ` «Հիմա կերա՞ր մը» ըսելով, եւ «մտիր լոգցիր» կ՛աւելցնէ: Լոգցած ատենս կը մտածեմ` «Աժան ազատեցայ»: Երբ դուրս կ՛ելլեմ, մայրս զիս սեղանին մօտ կը նստեցնէ եւ հետեւեալ անուշ ու անմոռանալի խրատականը կը խօսի. «Տղա՛ս, պաթըլթճանը շատեր չեն սիրեր. բայց ի՞նչ ընենք, հիմա պաթըլթճանի ատենն է, աժան է. ինչ որ աժան է, ան պիտի առնեմ, դրամ չկայ: Յետոյ, պիտի սորվիս, որ կեանքիդ մէջ ամէն բան ուզածիդ պէս չ՛ըլլար. երբեմն ալ չի սիրած բաներդ ստիպուած պիտի սիրես, աչք պիտի գոցես, պիտի վարժուիս, սուտ խենթ պիտի ըլլաս»: Ապա սառնարանը կը բանայ եւ ուրիշ ափսէ մը իմամ պայընտը  կը դնէ առջեւս եւ «Միայն համին նայիր» կ՛ըսէ` պզտիկ պնակ մըն ալ տալով եւ պանիր-հացի սանտուիչս փաթթելով…

(77)

Եւրոպայի զանազան երկիրներէն ժամանած եօթնանդամ միջեկեղեցական բարձրաստիճան պատուիրակութիւն մը կը տանիմ Սուրիոյ Պաշար Ասատ նախագահին քով: Պարոն նախագահը մեծ գովեստով կը խօսի հայերուն մասին եւ հետեւեալը կը պատմէ. «Հայ մը Հալէպի պետական գրասենեակներէն մին կ՛երթայ պաշտօնական վաւերաթուղթ մը առնելու համար: Պաշտօնեան անհրաժեշտ ստուգումները կը կատարէ եւ միաժամանակ հարց կու տայ նոյն գրասենեակին մէջ գտնուող քաղաքացիներուն, թէ նման վաւերաթուղթի կարիք ունեցող կա՞յ: Սուրիոյ անապատային շրջաններէն եկած արաբ մը կը մօտենայ: Պաշտօնեան ասոր անձնաթուղթը կը ստուգէ եւ երեւան կ՛ելլէ, որ Հալէպ ապրող հայն ու անապատի խորերէն եկող արաբը 1915-ի Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրած եղբայրներու զաւակներու շառաւիղ են: Ահաւասիկ մենք այսպէս կ՛ապրինք Սուրիոյ եւ Լիբանանի մէջ», կ՛եզրակացնէ պարոն նախագահը:

(78)

Կլենտէյլ եմ, եւ կէսօրին զարմիկներուս հետ իտալական ճաշարան մը կ՛երթանք:

Իրիկունը լիբանանահայ բարեկամի մը աղջիկն ու նշանածը զիս ընթրիքի հրաւիրած են: Նշանածն ալ լիբանանահայ ընտանիքի մը զաւակն է, որուն նոր պիտի ծանօթանամ: Կու գան եւ զիս զարմիկիս Իկըլ Ռաքի բնակարանէն կ՛առնեն եւ… զարմանալի՜, խոփ-խոշոր Կլենտէյլի մէջ նոյն իտալական ճաշարանը կը տանին: Անշուշտ ես բան մը չեմ ըսեր. սակայն հազիւ նստած եւ քանի մը բառ փոխանակած ենք, սպասեակը կը մօտենայ եւ ինծի ակնարկելով` կ՛ըսէ. «Այնպէս կ՛երեւի, որ վարդապետը մեր ճաշարանը շատ հաւնած է. նոյն օրը կէսօր եւ իրիկուն մեր քովը կու գայ. շատ ուրախ եւ հպարտ ենք»: Հիւրընկալներս իրար կ՛անցնին: «Սրբազա՛ն, ելէք ուրիշ ճաշարան երթանք», կը պնդեն: Այս խայտառակը ի՞նչ պէտք ունէր բերանը բանալու, կը մտածեմ եւ կ՛ըսեմ. «Ինչո՞ւ ուրիշ ճաշարան երթանք, կարեւորը միասին ըլլալն է: Հայտէ՛, ապսպրենք եւ մեր զրոյցը շարունակենք»: Կը համաձայնին: Ես ապուր եւ կէսօրուան ձուկէն կ՛ապսպրեմ: Այս անգամ ալ սպասեակը երկրորդ ակնարկութիւն մը կը կատարէ. «Ո՛չ միայն մեր ճաշարանը շատ սիրեցիք, այլ` նաեւ մեր այս յատուկ ճաշատեսակը»: Դանակը ոսկորին հասած նկատելով` յանդիմանական շեշտով կ՛ըսեմ իրեն. «Կը խորհիմ, որ ձեր ակնարկութիւնները մասնագիտական սահմանները անցան: Կը նախընտրենք, որ ուրիշ անձ մը սպասարկէ մեզի: Շնորհակալութիւն եւ երթաք բարով»: Սեղանակիցներս կը գոչեն. «Հիմա՛ եղաւ, սրբազա՛ն, enough is enough», եւ հաճելի ընթրիք մը կ՛ունենանք:

(Շար. 8)