Գետ-Գիտութեան

– Լուրեր, Որոնք Փոխեցին Մեր Կեանքը
– Արագընթաց Իրողութիւններ, Պաշտպանեցէք Դուք Ձեզ Թունաւոր Բոյսերէ

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ

Լուրեր, Որոնք Փոխեցին
Մեր Կեանքը

1     Քորոնայի Պարագաներու Թիւերը Կը Շարունակուին Բարձրանալ

• Վարակակիրներու պարագաներու համաշխարհային թիւը հասած է 271 միլիոնի, իսկ մահացածներուն թիւը` 5,3 միլիոնի (մինչեւ դեկտեմբեր 14):
• Մեծապէս փոխանցիկ Տելթա տարբերակը դարձաւ գերիշխողը:
• Աճող մտահոգութիւն` օմիքրոն կոչուած նոր տարբերակին վերաբերեալ:

2     Քորոնայի Պատուաստանիւթերու Երկմտանքը Եւ Առկայ Վտանգները

•  Պատուաստումը աշնան թեթեւցաւ` մեծցնելով վախը ձմրան եղանակին. Մինչեւ դեկտեմբեր 14 ԱՄՆ բնակչութեան միայն 61%-ը լիովի պատուաստուած է:
• Սրտի մկաններու բորբոքման հազուադէպ պարագաներ` mRNA տեսակի պատուաստներ ստացող երիտասարդներու մօտ:

3     FDA Ընդունեց «Անկիւնադարձային» Semaglutide-ը Նիհարնալու Համար

• GLP-1 ընկալիչներու (receptors) խթանիչները (agonist) (ինչպէս` semaglutide-ը (Ozempic) ) կ՛աւելցնեն կուշտ ըլլալու զգացումը:
• Դեղատեսակը կը ներարկուի մորթին տակ` շաբաթը մէկ անգամ:
• Կ՛օգտագործուի սննդակարգի եւ մարզանքի հետ միաժամանակ, հիւանդագին գիրութեան պարագային:

4     Շաքարախտի Համար Ցօղունային Բջիջներու (Stem Cells) Փոխպատուաստումը Լուրջ Յառաջընթաց Կը Համարուի

• Ցօղունային բջիջներէ ստացուած նոր բուժումը հիւանդի մը մօտ յանգած է առաջին տեսակի շաքարախտի բուժման յառաջընթացի:
• Ինսուլինի պահանջի «կտրուկ» նուազումը «իրական յառաջընթաց»-ի յոյս կ՛արթնցնէ, սակայն անհրաժեշտ են աւելի շատ հետազօտութիւններ:

5    Verzenio-Ն Ընդունուած Է Կրծքագեղձի Վաղ Քաղցկեղի Համար

• Abemaciclib-ը դարձաւ առաջին դեղատեսակը, որ պիտի գործածուի կրծքագեղձի վաղ քաղցկեղի համար:
• Ուսումնասիրութիւնները ցոյց տուած են բարելաւուած արդիւնքներ, երբ դեղը աւելցուած է ներքնահոս գեղձերու (endocrine) բուժման հետ միասին:

6     Հինգ Վայրկեան տեւողութեամբ Քննութիւն` Վաղաժամ Չորացումի (Ուղեղի) Համար

• FDA հաստատած է cognetivity neurosciences-ի վաղ ճանաչողական խանգարումներու քննութիւնը:
• Արհեստական բանականութեամբ (Artificial Intelligence) աշխատող CognICA կիրառոյթը (application) կարելի է ամբողջացնել Ipad-ով` 5 վայրկեանէն:

7     Կլիմայի Փոփոխութիւնը` Առողջապահական Արտակարգ Իրավիճակ (Code Red)

• Lancet տեղեկատուն նախազգուշացուցած է հանրութիւնը` կլիմայի փոփոխութեան հսկայական ազդեցութենէն:
• Տեղեկատուն կլիմայական փոփոխութեան տուած է (Code Red) պիտակը:
• Կը կանխատեսուի, որ կլիմայի փոփոխութիւնը կրնայ ըլլալ աւելի վատ, քան` քորոնայի համաճարակը:
• Աշխարհի բնակչութեան մեծ մասը արդէն կը զգայ անոր հետեւանքները:

8     ՏԷ. Կենսանիւթն Ու Ձկան Իւղը կը նուազեցնեն Autoimmune Հիւանդութիւններու Վտանգը

• 22% վտանգի նուազեցում` Տէ. կենսանիւթի յաւելումներու 5 տարուան սպառումով:
• 18% վտանգի նուազեցում` օմեկա-3 ճարպաթթուներու յաւելումներու 5 տարուան սպառումով:

9     Հակապիոթիքներն Ու Աղիքային Քաղցկեղը

• Հակապիոթիքներու օգտագործումը 50 տարեկանէն վար չափահասներու մօտ, հաստ աղիքի քաղցկեղի վտանգ կրնայ յառաջացնել:
• Հաստ աղիքի քաղցկեղի վաղ յայտնաբերման մակարդակը կը շարունակուի աճիլ:Բրիտանական եւ շուէտական մեծածաւալ ուսումնասիրութիւնները հակապիոթիքներու եւ սոյն քաղցկեղի կապուածութիւնը առաջին հաստատող կողմը եղան:

10   Ալքոլի Ազդեցութիւնը Առողջութեան Վրայ

• Մեծ ուսումնասիրութիւն մը ցոյց տուած է, որ ալքոլի ոչ մէկ քանակ անվտանգ է ուղեղի համար:
• Նոյնիսկ չափաւոր խմելը բացասական ձեւով կ՛ազդէ ուղեղի կառուցուածքին եւ աշխատանքին վրայ:
• Մէկ գաւաթը 4 ժամուան ընթացքին կը կրկնապատկէ նախասրտի թելիկախաղի (atrial fibrillation) վտանգը:

11   Ընկերային Ցանցերն Ու Դեռահասներու Մտային Առողջութիւնը

• Ներքին հետազօտութիւններու արտահոսքերը ցոյց տուած են Instagram-ի դեռահասներու վնասները:
• «Ուժեղ» ապացոյցներ, զորս ընկերութիւնը հոգեկան առողջութեան վնասները պահած է հանրութենէն:
• Պարզուած է, որ Instagram-ը կը վատթարացնէ դեռահաս աղջիկներու մէկ երրորդի մարմնի պատկերին հետ կապուած խնդիրները:
• Ծերակոյտի անդամներ հարցաքննած են ֆէյսպուքը` դեռահասներու ապահովութիւնը ամրապնդելու համար:

Արագընթաց Իրողութիւններ,
Պաշտպանեցէք
Դուք Ձեզ Թունաւոր Բոյսերէ

Դուրսը աշխատող ոեւէ մարդ ենթակայ է թունաւոր բոյսերու ազդեցութեան, ինչպիսիք են թունաւոր բաղեղը (poison ivy), թունաւոր կաղնին (poison oak) եւ թունաւոր աղտորը (poison sumac): Մորթի հետ շփում ունենալով` այս բոյսերու հիւթին իւղը (ուրուշիոլ, urushiol) կրնայ ալերժիք հակազդեցութիւն յառաջացնել: Թունաւոր այս բոյսերը այրելէ ետք ծուխ կը յառաջանայ, զոր ներշնչելու պարագային կրնայ թոքերու գրգռում պատճառել:

Մարդիկ թոյնին կրնան ենթարկուիլ հետեւեալ ձեւերով.

– Ուղղակի շփում բոյսին հետ,
– Անուղղակի շփում (գործիքներ, անասուններ կամ հագուստ, որոնց վրայ ուրուշիոլ կայ),
– Այրուող բոյսերէ ուրուշիոլի մասնիկներու ներշնչում

Մորթի հետ շփման ախտանիշները

– Կարմիր ցան (rash)` ենթարկուելէ ետք, քանի մը օրուան ընթացքին,
– Ուռուցք,
– Քերուըտուք,
– Բշտիկներ, բիծեր եւ պալարներ:

ԾԱՆՕԹԱԳՐՈՒԹԻՒՆ. Բշտիկներու հեղուկները վարակիչ չեն:

Շտապ օգնութիւն

Եթէ ենթարկուիք թունաւոր բոյսի,

– Անմիջապէս լուացէք մաշկը ալքոլով, թունաւոր բոյսերու մաքրիչով կամ իւղազերծող օճառով (օրինակ` աման լուալու օճառով) եւ արատահոս ջուրով (որպէսզի լուացքի լուծոյթները չչորնան մաշկի վրայ եւ հետագային չտարածեն ուրուշիոլը) :
– Եղունգներու տակը մաքրել խոզանակով:
– Մորթին վրայ դնել թաց քոմփրեսներ, քալամինի լոսիոն կամ հիտրոքորթիզոնային քսուք` քերուըտուքն ու բշտիկներու յառաջացումը նուազեցնելու համար:
– Վարսակի (oat) ալիւրով լոգանքները կրնան թեթեւցնել քերուըտուքը:
– Հակահիսթամինները կրնան թեթեւցնել քերուըտուքը:

Ծանօթագրութիւն. Վերջիններս կրնան քնոտութիւն յառաջացնել:

– Ծանր պարագաներու կամ եթէ ցանը դէմքի կամ սեռական օրկաններու վրայ է, դիմեցէք մասնագիտական բժշկական օգնութեան:
– Եթէ ծանր ալերժիք հակազդեցութիւն ունեցաք, օրինակ` ուռուցք կամ շնչառութեան դժուարութիւն, դիմեցէք հիւանդանոցի շտապ օգնութեան բաժանմնունք,:

Պաշտպանուեցէք

– Երկար թեւեր եւ ներքնազգեստներ, երկարաճիտ կօշիկներ եւ ձեռնոցներ հագուեցէք:

Ծանօթագրութիւն- Հագուստները առանձին մաքրիչներով տաք ջուրի մէջ լուալ:

– Օգտագործել մորթի արգիլող քսուքներ (barrier cream), ինչպիսին է bentoquatam պարունակող լոսիոնը. անոնք կրնան որոշակի պաշտպանութիւն տալ:
– Չայրել բոյսերը կամ տախտակներու կոյտերը, որոնք կրնան պարունակել թունաւոր բաղեղ, կաղնի կամ աղտոր:

Ծանօթագրութին. Այրող բոյսերու ծուխը ներշնչելը կրնայ լուրջ շնչառական խնդիրներ յառաջացնել:

Երբ այրող թունաւոր բոյսերու ազդեցութիւնը անխուսափելի է, գործատուները պէտք է աշխատողներուն ապահովեն R-95, P-95 դիմակներ (վայրի բնութեան հրշէջները պաշտպանութեան աւելի բարձր մակարդակ պէտք ունին (SCBA, CABA) ):

Այս դիմակները կը պաշտպանեն այրող թունաւոր բոյսերու ազդեցութենէն, բայց չեն պաշտպաներ ծուխին մէջ գտնուող այրման բոլոր արտադրանքներէն, օրինակ` ածխածինի մոնօքսիտը (Carbon Monoxide):

Շնչառական դիմակները պէտք է ճիշդ եւ միշտ կրել զանոնք թոյներու ենթարկման վտանգի պարագային:

Որպէսզի դիմակը արդիւնաւէտ ըլլայ, պէտք է ամուր փակած ըլլայ զայն օգտագործողի դէմքին:

Աղբիւր` CDC