Գետ-Գիտութեան

– Մի՛ Կրկնապատկէք Ասիթամինոֆենը (Փարասեթամոլը)
– Հարցախոյզ. Ծնողներուն Մեծ Մասը Յայտնած Է, Որ Իրենց Երեխաները Բաւականաչափ Շնորհակալ Չեն

Պատրաստեց` ՔՐԻՍՏ ԽՐՈՅԵԱՆ

Մի՛ Կրկնապատկէք Ասիթամինոֆենը
(Փարասեթամոլը)

Եթէ ունիք կրիփի ախտանշաններ, ուստի վերջին երկու օրուան ընթացքին հաւանաբար որոշակի բուժում ստացած էք` քանի մը ժամ անգամ մը հազի եւ կրիփի դեղեր առնելով: Օրուան վերջը գլխացաւ ունիք եւ կը մտածէք փարասեթամոլի քանի մը դեղահատ առնել` զայն բուժելու համար:

Կեցէ՛ք:

Այն բանը, որ հաւանաբար չէք գիտեր, թէ աւելի քան 600 դեղի տեսակ, դեղագիրով եւ առանց դեղագիրի (OTC), կը պարունակէ փարասեթամոլ գործուն բաղադրիչը, որ կ՛օգնէ ցաւեր մեղմացնելու եւ տաքութիւն նուազեցնելու: Երբ զգուշ եւ ճիշդ ձեւով ընդունուած այս դեղատեսակները օգտագործուին, կրնան անվտանգ եւ արդիւնաւէտ ըլլալ: Սակայն չափէն աւելի փարասեթամոլ առնելը կրնայ յանգիլ լեարդի լրջօրէն վնասուելուն:

Փարասեթամոլը տարածում գտած դեղատեսակ է մեղմ եւ չափաւոր ցաւը թեթեւցնելու համար, որոնցմէ են` գլխացաւը, մկանային ցաւերը, դաշտանային շրջաններու ցաւերը, մրսածութիւնը, կոկորդի ցաւը, ակռայի ցաւը եւ մէջքի ցաւը: Ան նաեւ կ՛օգտագործուի համակցուած դեղերու մէջ (combination medicines), որոնք ունին մէկէ աւելի գործուն բաղադրիչ` մէկէ աւելի ախտանշաններու բուժման համար:

Մրսածութեան եւ կրիփի ժամանակն է

Ամերիկայի Առողջապահութեան ազգային հաստատութիւնը (NIH) յայտնած է, որ տարեկան ամերիկացիներու մէկ միլիառը մրսածութիւն կ՛ունենայ, իսկ ամերիկացիներու 20%-ը` կրիփ: Աւելի՛ն. 10 ամերիկացիներէն 7-ը կ՛օգտագործէ OTC դեղամիջոցներ` մրսածութեան, հազի եւ կրիփի ախտանշանները թեթեւցնելու համար:

Ֆաթիա Ճիպրիլ` Սննդամթերքի եւ դեղերու վարչութեան (FDA) վերահսկող, բժշկական պատասխանատու, կը բացատրէ, որ մրսածութեան կամ կրիփի ախտանշանները թեթեւցնելու համար դեղեր սպառողները հաւանաբար չեն գիտեր, որ փարասեթամոլը համակցուած է շատ մը այլ դեղատեսակներու հետ, որոնք կ՛օգտագործուին այդ ախտանշանները բուժելու: «Այսպիսով, եթէ դուք միաժամանակ մէկէ աւելի դեղեր կ՛առնէք,- կ՛ըսէ ան,- թերեւս ձեր լեարդը լուրջ վնասներու ենթարկէք»:

Փարասեթամոլի չափազանց դեղաչափի ախտանիշները կրնան ի յայտ գալ օրերու ընթացքին, եւ նոյնիսկ եթէ անոնք ակնյայտ դառնան, կրնան նմանիլ կրիփի կամ մրսածութեան ախտանշաններու: Մեծահասակներու համար փարասեթամոլը ներկայիս առաւելագոյն յանձնարարուած չափաբաժինը օրական 4000 միլիկրամ է, այդ չափաբաժինի գերազանցումէ խուսափելու համար`

• Մի՛ առնէք փարասեթամոլ պարունակող մէկէ աւելի OTC արտադրանք:
• Մի՛ ընդունիք միաժամանակ դեղագիրով եւ առանց անոր մէկէ աւելի փարասեթամոլ պարունակող դեղեր:
• Մի՛ գերազանցէք փարասեթամոլ պարունակող որեւէ դեղի յանձնարարուած չափաբաժինը:

Ապաւինիլ առողջապահական մասնագէտներու

Փարասեթամոլը կ՛օգտագործուի սովորաբար դեղագրուող ցաւազրկիչ դեղերուն հետ համատեղ, ինչպիսիք են` codeine-ը, oxycodone-ը եւ hydrocodone-ը: 2011 թուականի յունուար ամսուան դրութեամբ, FDA-ը յայտնած է, որ փարասեթամոլ պարունակող դեղերու չափազանց տոզերը կը կազմեն ԱՄՆ-ի մէջ փարասեթամոլի հետ կապուած լեարդի վնասուածքի բոլոր դէպքերու գրեթէ կէսը:

Նոյնիսկ եթէ դուք դեռ տաքութիւն կամ ցաւ ունիք, պէտք չէ առնել ձեզի համար նշուած դեղաչափէն աւելին, կը նշէ FDA-ի վերահսկող բժիշկ Շարոն Հերց, բայց զգուշ եղէք, «փարասեթամոլ» բառը միշտ չէ, որ ամբողջութեամբ կը գրուի պիտակին վրայ: Փոխարէնը կրնան օգտագործուիլ յապաւումներ կամ հոմանիշներ, ինչպիսիք են Acetaminophen-ը, APAP-ը, Acetaminoph-ը, Acetaminop-ը, Acetamin-ը կամ Acetam-ը:

OTC դեղեր գնած ժամանակ Հերց կ՛առաջարկէ սովորութիւն դարձնել դեղագործին ձեր գործածած այլ դեղերուն կամ յաւելումներուն մասին տեղեակ պահելը:

Երբ դեղը նախատեսուած է երեխաներու համար, դեղին պիտակի «Ուղղութիւններ» բաժինը ցոյց կու տայ, թէ արդեօ՞ք այս դեղը ձեր երեխային տալը ճիշդ է, եւ եթէ` այո, որքանո՞վ պէտք է տալ: Եթէ ձեր երեխայի ծանրութեան կամ տարիքին չափաբաժինը նշուած չէ պիտակին վրայ, եւ դուք չէք կրնար ըսել, թէ որքա՛ն պէտք է տալ, հարցուցէք ձեր դեղագործին կամ բժշկին, թէ ի՛նչ պէտք է ընել:

Եթէ դուք մտադրած էք օգտագործել փարասեթամոլ պարունակող դեղ մը, ապա պէտք է տեղեկացնել ձեր բուժաշխատողը, եթէ լեարդի հիւանդութիւն ունիք կամ ունեցած էք անցեալին:

Հերց կ՛ըսէ, թէ փարասեթամոլն ու ալքոլը նոյնպէս լաւ խառնուրդ չեն: Եթէ օրական երեք կամ աւելի ալքոլային խմիչք կը խմէք, փարասեթամոլ պարունակող դեղ օգտագործելէ առաջ անպայման տեղեկացուցէք ձեր բուժաշխատողը:

Աղբիւր` FDA

Հարցախոյզ. Ծնողներուն Մեծ Մասը Յայտնած Է,
Որ Իրենց Երեխաները Բաւականաչափ Շնորհակալ Չեն

Երբ ամերիկեան ընտանիքները կը նշեն Գոհաբանութեան օրը` նստելով սեղանին շուրջ, ծնողներուն մեծամասնութիւնը կը յայտնէ, որ կը փափաքի երախտապարտ երեխաներ մեծցնել եւ շատեր յաջողութեան կը հասնին:

Համամերիկեան նոր հարցախոյզի մը ընթացքին հինգ հարցուածներէն չորսը ըսած է, որ իրենց երեխաներն այնքան շնորհակալ չեն, որքան որ պէտք է ըլլան, եւ կէսը մտահոգուած է, որ չափէն աւելին կ՛ընէ իր երեխաներուն համար: Հինգէն երկուքը նաեւ ըսին, որ երբեմն կ՛ամչնան իրենց երեխային ցուցաբերած եսասիրութենէն:

«Շատ մը ծնողներ կրնան վերադառնալ իրենց մանկութեան օրերուն եւ համեմատութիւն մը ընելով` մտածել, թէ արդեօ՞ք անոնք կը չափազանցեն իրենց զաւակներուն տուածներով, նիւթական բաներու իմաստով: Ծնողները կրնան հետեւիլ, թէ ինչպէ՛ս իրենց երեխան եսասէր մօտեցում կ՛ունենայ, օրինակ` հրաժարելով կիսուիլ այլ երեխաներու հետ կամ ըսելով. որ անոնք չեն սիրեր այս կամ այն նուէրը», կ՛ըսէ Սառա Քլարք, Միշիկընի առողջապահութեան համալսարանի երեխաներու առողջութեան CS Mott հիւանդանոցի ազգային հարցախոյզին տնօրէնը:

«Մենք գիտենք, որ երախտագիտութիւնը կապուած է աւելի շատ դրական յոյզերու, ամուր յարաբերութիւններ ունենալու, աւելի շատ փորձառութիւններու եւ նոյնիսկ առողջութեան հետ, աւելցուց Գլարք: – Սակայն երեխաները սովորաբար երախտագիտութիւնը  ինքնաբերաբար ձեռք չեն բերեր: Այդ մէկը պէտք է դաստիարակուի տարիքին համապատասխան ձեւով»:

Պատասխանները հաւաքուած են 4-10 տարեկան երեխաներու ծնողներէ: Պատասխանները ցոյց տուած են, որ ծնողները տարբեր ռազմավարութիւններ կիրարկած են իրենց զաւակներուն երախտագիտութեան դաս տալու տօներու ժամանակ եւ ընդհանրապէս շնորհակալ ըլլալու:

«Այն ծնողները, որոնք առաջնահերթութիւն կը համարեն իրենց երեխային երախտագիտութիւն սորվեցնելը, աւելի հաւանական է, որ զեկուցեն, թէ իրենց երեխաները կը դրսեւորեն այնպիսի վարքագիծ, որ կապուած է երախտագիտութեան եւ նուիրումի պատրաստակամութեան հետ», հաղորդագրութեան մէջ ըսած է Քլարք:

Հակառակ անոր որ Գոհաբանութեան օրը շնորհակալութիւն յայտնելու հիանալի ժամանակ է, ան աւելցուց սակայն, որ ծնողները կրնան ուսուցանել եւ ձեւաւորել բարութիւնն ու երախտագիտութիւնը ամբողջ տարուան ընթացքին:

«Ժամանակի ընթացքին եւ փորձառութիւններու միջոցով երեխաները կը սորվին երախտապարտ ըլլալ ուրիշներուն եւ գնահատել այն, ինչ ունին», ըսած է Քլարք:

Հարցուածներուն մեծ մասը ըսաւ, որ կարելի է երեխաներուն սորվեցնել շնորհակալ ըլլալը: Հարցումը մանրամասնած է հինգ ռազմավարութիւն. բարքեր սորվեցնելը, տալը, կամաւորութիւնը, նպաստումը ընտանեկան գործերուն եւ խօսիլը երախտագիտութեան մասին:

Երեխաներուն իրենց վարմունքը յիշեցնելը ամենաշատ նշուած մեթոտներէն մէկն էր: Ծնողներու մօտ 88%-ին մօտ երեխան պարբերաբար կ՛ըսէ «խնդրեմ» եւ «շնորհակալութիւն», մինչդեռ 11%-ը` հազուադէպ պարագաներու:

Այնուամենայնիւ, «Քաղաքավարութեան եւ երախտագիտութեան միջեւ տարբերութիւն կայ, ըսաւ Քլարք: –  Երեխաներուն երախտապարտ ըլլալ սորվեցնելու համար ծնողները նաեւ պէտք է յստակացնեն, թէ ինչո՛ւ իրենց երեխայէն կը խնդրեն շնորհակալութիւն յայտնել»:

Այս բացատրութիւնը կրնայ ըլլալ այնքան պարզ ու կարճ, որքան` «շնորհակալութիւն…» մը ըսելու տրամադրուած ժամանակը: Հակիրճ բացատրութիւն մը, որ կը նկարագրէ, թէ ինչո՛ւ անոնք պէտք է շնորհակալ ըլլան, նշած է Քլարքը:

Զեկոյցին մէջ ըսուած է, որ ճաշասեղանին շուրջ կամ օրուան ընթացքին զրուցելով, թէ ընտանիքի անդամները ինչի՛ համար երախտապարտ են, այլ ձեւ մը եղած է երախտապարտ ըլլալ սորվեցնելու: Ծնողներու գրեթէ երկու երրորդը յայտնած է, որ իրենց ընտանիքը ամէնօրեայ խօսակցութիւններ կ՛ունենայ իրենց երախտապարտ եղած բաներու մասին, եւ մօտ 36%-ը զանոնք կը ներառէ իր աղօթքներուն մէջ:

Հարցախոյզին մասնակցած հինգ ծնողներէն մօտ երեքը ըսած են, որ իրենք կանոնաւոր կերպով երեխաներուն կ՛օգնեն տնային աշխատանքներու ժամանակ, մինչդեռ մօտ մէկ երրորդը երբեմն այդ մէկը կ՛ընէ: Գրեթէ երկու երրորդը իր երեխաներուն ներգրաւուիլ տուած է կամաւորութեան կամ ծառայութեան մէջ: Կէսը ըսաւ, որ այդ մէկը կը ներառէ ոչ պաշտօնական օգնութիւն` դրացիներուն կամ ընտանիքի անդամներուն:

Նուիրումը կը նշուէր երախտագիտութիւն սորվեցնելու որպէս աւելի քիչ տարածուած ռազմավարութիւն, ներառեալ` երեխային խաղալիքներ կամ հագուստ նուիրելը բարեգործութեան համար: Մօտ 37%-ը այդ մէկը կ՛ընէ կանոնաւոր կերպով, 46%-ը` երբեմն, եւ 17%-ը` հազուադէպ: Ծնողներուն 13 տոկոսը ըսած է, որ իրենց երեխան կանոնաւոր կերպով իր սեփական գումարը կը նուիրէ բարեգործութեան համար:

Քլարքը առաջարկած է ծնողներուն` ներգրաւել երեխաները յաջորդ անգամ, երբ անոնք նուիրատուութեան տուփ մը կը պատրաստեն, եւ խօսին ու զրուցեն, թէ ինչպէ՛ս նախապէս օգտագործուած իրերը այժմ կրնան օգտակար ըլլալ ուրիշին համար:

«Ծնողները պէտք է զանոնք լիազօրեն ինքնուրոյն առնելու համար այս որոշումները եւ նրբօրէն օգնեն անոնց տեսնելու, թէ ինչպէ՛ս անոնց` առատաձեռնութիւնը կրնայ երջանկութիւն բերել այլ երեխայի մը», ըսաւ ան:

Աղբիւր` Drugs.com