ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Անկախ անկէ, թէ ի՛նչ իրավիճակի մէջ կը գտնուի հայութիւնը այսօր, յատկապէս անկախ անկէ, թէ քաղաքական-ռազմական ու մանաւանդ հոգեբանական ի՛նչ կացութիւն կը տիրէ մեր հայրենիքէն ներս եւ դուրս, նաեւ անկախ անկէ, թէ մեր հայրենիքի պատմական տարածքին աւելի քան 90 առ հարիւրը կը մնայ բռնագրաւուած մեր թշնամիներուն կողմէ, մեր ժողովուրդին ալ գուցէ երեք քառորդը կամ աւելին կը գտնուի իր պապենական հողերէն դուրս, եւ համոզուած, որ ազգի մը պատմութեան թաւալումին մէջ իրավիճակները միայն ժամանակաւոր բնոյթ կը կրեն, մենք չենք կրնար դադրիլ մտածելէ մեր ապագային մասին, մեր ազգի ու մանաւանդ մեր երկրի ապագային մասին:
Այո՛, հարց տանք մենք մեզի, թէ իրապէս ի՛նչ ժողովուրդ կ՛ուզենք ըլլալ, ի՛նչ տեսակ երկիր կ՛ուզենք ունենալ, ինչպէ՛ս կ՛ուզենք ապրիլ մեր ազգային կեանքը:
Կասկած չկայ, որ կ՛ուզենք ապրիլ մեր հայրենիքին մէջ, ապրիլ խաղաղ, ապրիլ հանգիստ ու ապահով, ապրիլ մե՛ր ցանկացած ձեւով ու ոճով, մանաւանդ բնական ու գործակցական յարաբերութիւններով` մեր շրջապատին հետ, աշխարհի՛ն հետ: Զերծ` թշնամիին սպառնալիքներէն, ճնշումներէն եւ որեւէ պահու անոր յարձակումին ենթարկուելու մտավախութենէն: Այլ խօսքով, զերծ` թշնամիներով շրջապատուած ըլլալու իրավիճակէն: Աւելի ճիշդ, ուզելով միայն բարեկամներ, նուազագոյնը` ոչ թշնամիներ ունենալ մեր բոլոր սահմաններէն անդին:
Կ՛ուզենք նաեւ, որ մեր երկրի սահմանները ըլլան այնպէս, որ մեր համրանքին մեծամասնութիւնը կարենայ ոտքին տակ ունենալ կենսական տարածք մը, ունենայ իր կեցութիւնը ապահովելու անհրաժեշտ պայմանները` բնական հարստութիւնները, անոնց ի՛նք տէր կանգնելու եւ անոնցմէ անխափան օգտուելու հնարաւորութիւնը` ի՛ր իսկ կարիքները հոգալու համար, ու մանաւանդ տնտեսական միջոցները` այդ կարենալ ընելու համար:
Կ՛ուզենք կերտել երկիր, ուր կարենանք պահել-պահպանել մեր մշակութային ժառանգութիւնը, անարգել զարգացնել մեր մշակոյթը` մեր լուման բերելով աշխարհի քաղաքակրթութեան, ապրիլ ու գործել Արտաշէս Առաջինի օրէն իսկ պետական լեզու յայտարարուած մեր հայերէնով` զայն տեւաբար անաղարտ ճոխացնելով ու արդիացնելով, եւ անո՛վ` Նարեկացիի լեզուով, աղօթել մեր Աստծոյն:
Կ՛ուզենք կարենալ աշխատիլ ու արդարօրէն վայելել մեր աշխատանքին պտուղը` առանց ենթարկուելու հարստահարութիւններու, յափշտակումներու, կողոպուտներու, առանց որ ուրիշին կողմէ շահագործուի մեր քրտինքը, նաեւ` առանց շահագործելու ուրիշին քրտինքը, բոլորս` հաւասար իրաւունքներով ու պարտաւորութիւններով:
Երկիր, ուր ոչ ոք կարօտ ըլլայ օրուան հացին, ոչ ոք զուրկ ըլլայ երդիքէ մը իր գլխուն վերեւ, ոչ ոքի զլացուին առողջական խնամք ու նուազագոյն կենսաթոշակ, բայց մանաւանդ ոչ ոքի առջեւ փակ ըլլան ուսանելու, զարգանալու` յառաջդիմելո՛ւ ուղիները:
Երկիր, ուր խրախուսուի նախաձեռնութեան ոգին, ուր յառաջդիմութիւնը կախում ունենայ աշխատանքէդ, արժանիքներէդ եւ ոչ` ծանօթութիւններէդ ու խնամիական կապերէդ, ուր «կաշառք», «նախանձ» ու «ձրիակերութիւն» բառերը արտաքսուած իսկ ըլլան մեր լեզուէն, ուր որակը եւ ոչ թէ նիւթական շահը ըլլայ նպատակ, ուր ինքնագերազանցո՛ւմը ըլլայ մղիչ ուժ:
Երկիր, ուր արդարօրէ՛ն գնահատուի մտաւորական ներդրումը, ուր ուսուցիչ, գրող, արուեստագէտ, գիտնական թէ բուժաշխատող արժանանան պետութեան ու հաւաքականութեան անսակարկ յարգանքին ու վարձատրութեան` իրենց ասպարէզին յոյժ կարեւորութեան համապատասխան:
Երկիր, որուն ամբողջ ներուժը` սփիւռքի թէ հայրենիքի, ի սպաս դրուած ըլլայ իր կայացման, պահպանման, պաշտպանութեան ու յառաջդիմութեան:
Երկիր, որ իր կարգին իր կենսական մասնակցութիւնը բերէ իր տարագիր ժողովուրդի գոյութեան եւ ինքնութեան պահպանման գերմարդկային ճիգերուն` փոխադարձաբար զօրանալու եւ իրարու նեցուկ ըլլալու հեռանկարով:
Երկիր, որ կարենայ ի վերջոյ համախմբել իր տարագիր ժողովուրդը, երկիր, որ այնքան ըլլայ հրապուրիչ ու ներգրաւող, որ «ցանկապատէն անդին երեւցող մարգը աւելի կանաչ» չթուի, ուր վերադառնալ-ապրիլը ոչ թէ զգացական, հայրենասիրական արարք ըլլայ, այլ` իրապէս ամէ՛ն տեղէ աւելի լաւ ապրելու տենչ եւ ակնկալութիւն:
Երկիր, որ կարենայ իր դերը խաղալ որպէս քաղաքակրթութիւններու կամուրջ հիւսիսի ու հարաւի միջեւ, արեւելքի ու արեւմուտքի միջեւ, ինչպէս եղած է դարերո՜վ ու դարերո՜վ: Կամուրջ` որպէս ոչ միայն մշակութային, ոչ միայն տնտեսական, այլեւ բնութեան պահպանման ու համամարդկային խնդիրները միասնաբար լուծելու կենսական օղակ: Երկիր, որ իր ներդրումով եւ մարդկային արժէքներով ու արժանիքներով վայելէ բոլորին ճանաչումն ու յարգանքը:
Եթէ կոչ կ՛ընենք պայքարը շարունակելու, ահա թէ ինչի՛ համար կ՛ուզենք պայքարիլ, պայքարիլ երկար շունչով, անդեդեւ վճռակամութեամբ, անվհա՛տ:
