Թուրքիա Արգիլած Է Հայկական Թռիչքները. Հայասատան Ինչո՞ւ Չի Փոխադարձեր

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր

Վերջերս տեղեկացայ, որ Թուրքիոյ կառավարութիւնը տարիէ մը ի վեր արգիլած է հայկական օդանաւերուն մուտքը իր օդային տարածք: Այս մասին օգոստոսի սկիզբը բացայայտեց «Հետք» (Hetq.am) կայքի հետաքննող լրագրող Վահէ Սարուխանեանը:

Զարմացայ` լսելով այս լուրը: Ինչպէ՞ս կրնայ պատահիլ, որ թրքական կառավարութիւնը արգիլած է հայկական արձանագրութիւն ունեցող օդանաւերուն` իր օդային տարածքով թռչիլ, եւ ոեւէ հայ պաշտօնեայ չէ բարեհաճած հանրութիւնը տեղեկացնել այդ մասին: Աւելի քան զարմանալի է, որ ամբողջ տարի մը Թուրքիոյ կողմէ նման թշնամական գործողութեան մը արժանանալէ ետք, յատկապէս վերջին պատերազմին ընթացքին, Հայաստանի կառավարութիւնը չէ փոխադարձած` արգիլելով թրքական թռիչքներուն անցքը հայկական տարածքէն:

Հայկական օդանաւի մը թռիչքի վերջին թոյլտուութիւնը Թուրքիոյ կողմէ եղած է 29 օգոստոս 2020-ին: 9 սեպտեմբեր 2020-էն ի վեր Թուրքիա արգիլած է հայկական բոլոր թռիչքները իր տարածքին վրայ: Հետաքրքրական է, որ այդ մէկը պատահած է Արցախի վրայ ազրպէյճանական եւ թրքական միացեալ յարձակումէն կարճ ժամանակ առաջ: Հետագային, Թուրքիա մերժեց հայկական օդային թռիչքներու խնդրանքը` 18 եւ 25 սեպտեմբեր 2020-ին, ինչպէս նաեւ 19 եւ 23 մարտ 2021-ին:

«Հետք»-ի թղթակիցը կապ հաստատեց Հայաստանի Քաղաքացիական օդանաւորդութեան կոմիտէին հետ` հետաքրքրուելու համար, թէ արդեօք անցեալ տարուան պատերազմին ընթացքին եւ ատկէ ետք Հայաստան եւ Թուրքիա սահմանափակումներ դրա՞ծ են իրենց օդային փոխադարձ տարածքներուն վրայ: Կոմիտէն պատասխանեց, որ` «Թուրքիա չէ հրապարակած օդանաւորդութեան  մասին որեւէ տեղեկութիւն (NOTAM, տեղեկացում` օդաչուներուն), ըստ որուն,կ՛արգիլէ հայկական արձանագրութիւն ունեցող օդանաւերու մուտքը իր երկինքէն ներս»: Այլ կերպ ըսած, Թուրքիա մերժած է հայկական թռիչքներուն իրաւունքները` առանց որեւէ պաշտօնական առարկութիւն արձանագրելու: Այսպիսով, Թուրքիա Հայաստանի ցամաքային շրջափակման աւելցուցած եղաւ օդային ճամբորդութեան արգելքը:

«Հետք»-ի այն հարցումին, թէ արդեօք «Հայաստան արգիլա՞ծ էր թրքական ազգային օդանաւերու մուտքը, եւ` եթէ ոչ, ինչո՞ւ», Կոմիտէն պատասխանած է, թէ որեւէ սահմանափակում չէ դրած` ղեկավարուելով Միջազգային քաղաքացիական օդանաւորդութեան մասին Շիքակոյի համաձայնագիրի 9-րդ յօդուածի (բ) ենթակէտին դրոյթներով, առ այն` Քաղաքացիական համաձայնագիրի միջազգային կազմակերպութեան (ICAO) իւրաքանչիւր անդամ պետութիւն չի կրնար կիրարկել խտրական մօտեցում իր օդային տարածքի օգտագործման նկատմամբ»:

Ասիկա որոշ չափով սխալ է: 9-րդ յօդուածի (բ) ենթակէտը կը սահմանէ, որ երկիրներ կրնան սահմանափակել իրենց օդային տարածքին օգտագործումը, այն պայմանով, որ` «Նման սահմանափակում կամ արգելք կիրարկուի առանց ազգութեան տարբերութեան, մնացեալ բոլոր պետութիւններու օդանաւերուն նկատմամբ»: Ինչպէ՞ս օրինական կ՛ըլլայ, երբ Թուրքիա արգիլէ հայկական օդանաւերը, եւ` ոչ օրինական, երբ նոյնը ընէ Հայաստանը:

Ես հետեւած եմ տարբեր օդանաւերու երթուղիներու` Հայաստանէն, Ազրպէյճանէն եւ Թուրքիոյ flightradar24.com կայքէն, որ ցոյց կու տայ աշխարհի բոլոր թռիչքները, եւ` չորս հետաքրքրական դիտարկում ըրած.

1) Թրքական արգելքին պատճառով հայաստանեան արձանագրութիւն ունեցող ոչ մէկ օդանաւ անցած է Թուրքիոյ տարածքով, վերջին 12 ամիսներուն:

2) Թրքական օդանաւային երթուղիները, սակայն, կանոնաւոր թռիչքներ կ՛իրականացնեն հայկական օդային տարածքով դէպի Ազրպէյճան եւ աւելի անդին:

3) Թուրքիա չի խոչընդոտեր օտարերկրեայ օդանաւային ընկերութիւններու այն թռիչքները, որոնք դէպի Հայաստան կամ Հայաստանէն կը մեկնին Թուրքիոյ վրայով, հաւանաբար այդ օդանաւային ընկերութիւններու կառավարութիւններուն կողմէ փոխադարձ արգելք չհրահրելու նպատակով:

4) Հայաստան եւ Ազրպէյճան չեն անցնիր իրարու օդային տարածքներով, թէեւ ոչ մէկ կողմէ պաշտօնապէս արձանագրուած արգելք կայ:

Քաղաքացիական օդանաւորդութեան կոմիտէն «Ազատութիւն» ձայնասփիւռի կայանին ըսաւ, որ` «Ի վիճակի չէ վիճարկելու թրքական արգելքը միջազգային օդանաւային մարմիններու մօտ: Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը չէ պարզաբանած, թէ արդեօք զբաղա՞ծ է այս հարցով, թէ՞ ոչ»: Դժբախտաբար կոմիտէն չբացատրեց, թէ ինչո՛ւ չի փափաքիր վիճարկել Թուրքիոյ կողմէ հայկական թռիչքներու արգելքը: Ասիկա մեծ ձախողութիւն է հայ պաշտօնեաներու կողմէ:

Հակառակ Հայաստանի ազգային շահերու պաշտպանութեան մասին Հայաստանի կառավարութեան անփոյթ վերաբերումին, արցախեան պատերազմի ժամանակ թրքական օդանաւները ինքնակամ խուսափեցան Հայաստանի վրայով թռչելէ` գերադասելով իրենց զինուորները, ռազմական արհեստագիտութիւնը եւ իսլամական ժիհատական ահաբեկիչները Ազրպէյճան տեղափոխել Վրաստանի Հանրապետութեան օդային  ճամբով:

Կան նման բազմաթիւ օրինակներ` հայ պաշտօնեաներու անփութութեան եւ անկարողութեան մասին, որոնք կը ստիպեն մտածել, թէ արդեօք Հայաստանի մէջ գոյութիւն ունի՞ գործող իշխանութիւն: Անցեալ աշունէն սկսեալ հրաժարական տուին Հայաստանի երկու իրերայաջորդ արտաքին գործոց նախարարները: Անոնք չէին կրնար ընդունիլ ոչ մասնագիտական վարքագիծը վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի, որ արտաքին քաղաքականութեան մասին բոլոր որոշումները տուաւ միակողմանիօրէն, առանց արտաքին գործոց նախարարութեան հետ խորհրդակցելու:

Աւելի զարմանալին այն է, որ վարչապետի պաշտօնին Փաշինեանի վերանշանակումէն ետք, ան այդպէս ալ արտաքին գործոց նոր նախարար չնշանակեց, թէեւ պէտք էր նախարարներու խորհուրդը ձեւաւորէր իր նշանակումէն ետք` մինչեւ հինգ օր… վերջնաժամկէտ մը, որ արդէն վաղուց անցած է: Նոյն նախարարութեան խօսնակը պարզաբանեց, որ հնգօրեայ պահանջը կը վերաբերի նախարարներու երկու երրորդի նշանակման, այլ ոչ թէ` ամբողջ խորհուրդին: Սակայն խօսնակը չկրցաւ բացատրել, թէ ինչո՛ւ Փաշինեան յաջողեցաւ նշանակել մնացեալ բոլոր նախարարները, բայց ոչ` արտաքին գործոց նախարարը: Մինչդեռ կը թուի, որ հաշուի առնելով պատերազմէն ետք Հայաստանի մէջ տիրող ճգնաժամային իրավիճակը` արտաքին գործոց նախարարի նշանակումը պէտք էր ըլլար իր հիմնական առաջնահերթութիւններէն մէկը:

Քանի որ Փաշինեան անտեսած է նախորդ երկու արտաքին գործոց նախարարներուն գործունէութիւնը, կ՛առաջարկեմ, որ վարչապետ ըլլալու կողքին, ան ինքզինք նաեւ արտաքին գործոց նախարար նշանակէ: Աւելի՛ն. քանի որ վարչապետը առանձինն կը ղեկավարէ կառավարութիւնը, ան պէտք է ազատի նաեւ մնացեալ նախարարներէն` հաստատելով միանձնեայ իշխանութիւն: Պետութեան բոլոր երեք ճիւղերը` գործադիր, օրէնսդիր եւ դատական, կը գտնուին վարչապետին ձեռքը: Երկրի նախագահը որոշումներ կայացնելու լիազօրութիւններ չունի: Ան ձեւական ղեկավար է: Խորհրդարանը, որուն մեծամասնութիւնը բաղկացած է Փաշինեանի կուսակցութենէն, ըստ էութեան, այն մարմինն է, որ պարզապէս կը կատարէ վարչապետին ցանկութիւնները: Դատական համակարգը եւս վարչապետին խիստ ազդեցութեան տակ է: Այսպիսով, չկայ իշխանութիւններու տարանջատում, բան մը, որ ժողովրդավարական կառավարման առանցքային սկզբունքներէն մէկն է:

Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ

Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ