ԱՍՊԵՏ ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Երեւանի մէջ 2021-ին, «Տիգրան Մեծ» հրատարակչատան տպարանէն լոյս տեսաւ «Միջազգային գիտաժողով նուիրուած Մուշեղ Իշխանին. զեկոյցների ժողովածու» հատորը, բաղկացած` 240 էջերէ:
Ժողովածուն կ՛ընդգրկէ Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան եւ Երեւանի պետական համալսարանի նախաձեռնութեամբ 8 հոկտեմբեր 2019-ին տեղի ունեցած Մուշեղ Իշխանի նուիրուած միջազգային գիտաժողովի նիւթերը:
Ողջոյնի խօսքերով հանդէս կու գան Համազգային հայ կրթական եւ մշակութային միութեան Կեդրոնական վարչութեան ատենապետ Մկրտիչ Մկրտիչեան եւ բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր, փրոֆեսէօր Արծրուն Աւագեան:
«Վահան Թէքէեան-Մուշեղ Իշխան» գրական առնչութիւններ» նիւթով հանդէս կու գայ Քնարիկ Աբրահամեան: Ան կ՛ըսէ, որ Մուշեղ Իշխանի համար գերակայ արժէք է երազը, հակառակը` հոգին աներազ, հաւասարազօր է լքումի` ազգային արժէքներու եւ ինքնութեան: Թէքէեան-Իշխան գրական առնչութիւնները մէկ կողմէ կու գան վկայելու երկու հեղինակներու հոգեկցութիւնը, միւս կողմէ` երեւան բերելու եւ Իշխանի պարագային հաստատելու արեւմտահայ գրամշակութային աւանդոյթի շարունակականութիւնը` նոր միջավայրի ու նոր իրողութիւններու թելադրութեամբ:
«Ինքնութեան խարիսխը Մուշեղ Իշխանի գեղարուեստական համակարգում» նիւթով հանդէս կու գայ Սաթենիկ Աւետիսեան: Հայրենի հողի վրայ նոր շինուող տան պատկերը մնալու է հեղինակի երազներու միջուկը: Մուշեղ Իշխանի գեղարուեստական համակարգին մէջ անպայմանօրէն ամրացած է մայր հողին եւ աճի խթանիչները միայն ազգային միջավայրին մէջ են, որ իրական Հայաստանն է` ազգային պետականութեամբ եւ բարձրացող մշակոյթով:
«Մուշեղ Իշխանի Հայաստան պոէմը» նիւթով հանդէս կու գայ Ֆելիքս Բախչինեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխանի գրականութեան բովանդակութիւնը յեղաշրջուելու կարիք չունեցաւ, քանզի անիկա ի սկզբանէ ներծծուած էր հայրենապաշտութեամբ, արիւն ու թթուածին կը ստանար ցեղային զգացողութեան աւազանէն:
«Հնաբանութիւնները Մուշեղ Իշխանի Հայաստան պոէմում» նիւթով հանդէս կու գայ Վալտեր Բերբերեան: Ան կ՛ըսէ, որ պատմաբանին եւ վիպասանին յատուկ փորձառութեամբ Իշխան գունաւորած է «Հայաստան» բանաստեղծութիւնը` լի հնաբառերով եւ պատմաբառերով, որոնք պայմանաւորուած են երկի բովանդակութեամբ, որոնց միջոցով կը վերականգնուի հայոց պատմութիւնը:
«Բանաստեղծը կեանքի ու երազի սահմանագիծին» նիւթով հանդէս կու գայ Վազգէն Գաբրիէլեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխան իրաւ բանաստեղծ էր` կոչումով, էութեամբ եւ խառնուածքով: Իշխանի բանաստեղծութեան մէջ երազը ոչ թէ կը թեւածէ իբրեւ քնքուշ մութի թեւ, այլ կը սփռուի ու կը կենդանանայ:
«Իմ ուսուցիչներս յուշագրութեան լեզուաոճական հիմքերը» նիւթով հանդէս կու գայ Աշոտ Գալստեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխան նկարագրական խօսքը կը հիւսէ` կիրառելով լեզուաոճական այնպիսի յատուկ հնարքներ, որոնք կը ձեւաւորեն յուշագրութեան դիմապատկերային միջուկը:
«Մուշեղ Իշխանի կազմած դասագրքերի հայեցակարգը» նիւթով հանդէս կու գայ Դաւիթ Գասպարեան, ըսելով որ Իշխան իր կազմած դասագիրքերը վերնագրած է «Արդի հայ գրականութիւն», որոնք լոյս տեսած են երեք հատորով:
«Տարաբնակ մարդը Մուշեղ Իշխանի թատերախաղերուն մէջ» նիւթով հանդէս կու գայ Վիգէն Թիւֆէնկճեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխանի թատերախաղերու գրեթէ բոլոր տիպարներուն հասարակ յայտարարը գոյութենական անձկութիւն մըն է, որ շարունակաբար կը մրճահարուի անհարազատ միջավայրերու մէջ անոնց բնակութեան իրողութեամբ:
«Մարդը եւ մանկավարժը» նիւթով հանդէս կու գայ Տիգրան Ճինպաշեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխանի մանկավարժական մեթոտաբանութիւնը աւանդուած էր Նիկոլ Աղբալեանի, բայց մանաւանդ Լեւոն Շանթի կողմէ: Մուշեղ Իշխանի կեանքը սկսած է տագնապի մէջ: Ողբերգական այդ սկիզբը իր կեանքին անթեղուած մնացած էր իր հոգիին խորքը:
«Մուշեղ Իշխանի բանաստեղծական աշխարհը» նիւթով հանդէս կու գայ Սերժ Սրապիոնեան: Ան կ՛ըսէ, որ Իշխանի ուրոյն մտածողութեամբ եւ արտայայտչականութեամբ շահեկանօրէն կը տարբերի ժամանակակիցներէն եւ հետեւորդներէն: Իշխան ոչ միայն նոր ու թարմ խօսք բերաւ սփիւռքահայ, եւ ո՛չ միայն սփիւռքահայ բանաստեղծութեան մէջ, այլեւ նոր ուղիներ բացաւ հայ երգի ընթացքի, հետագայ երթի համար:
