ՏՈՔԹ. ՍԱՐԳԻՍ ԱՏԱՄ
Հայաստանի մայրաքաղաք Երեւանը աշխարհի հնագոյն քաղաքներէն մէկն է: Պատմական Հայաստանի 12-րդ մայրաքաղաք Երեւանը, ըստ հնագէտներու, հիմնադրուած է նախքան Քրիստոս 782 թուականին, ուրարտական-արարատեան թագաւորութեան արքային կողմէ, իբրեւ բերդաքաղաք: Երեւանը կը գտնուի Հրազդան գետի ափին, ծովու մակերեսէն 860-1400 մեթր բարձրութեան եւ 227 քառակուսի քիլոմեթր տարածութեան վրայ: Երեւանը Հայաստանի քաղաքական, վարչական, տնտեսական եւ մշակոյթի կեդրոնն է: Հոն կը բնակի մօտաւորապէս 1 միլիոն 200 հազար մարդ: Ներկայ Երեւանի գլխաւոր յատակագիծը գծուած է 1924 թուականին, անուանի ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանի կողմէ: Երեւանը յայտնի է իր ճարտարագիտութեամբ, հարուստ կոթողներով, յատկապէս` Օփերայի եւ պալէի պետական թատրոնով, Մատենադարանով, Մարզահամերգային համալիրով, Յաղթանակի կամուրջով, Ծիծեռնակաբերդի` Հայոց ցեղասպանութեան յուշահամալիրով, «Մայր Հայաստան» յուշարձանով, թանգարաններով, եկեղեցիներով, համալսարաններով, երաժշտանոցներով:
Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք, 21 սեպտեմբեր 1991-ին Հայաստան հռչակուեցաւ իբրեւ անկախ հանրապետութիւն, նաեւ պահպանուեցաւ Երեւանի մայրաքաղաքի կարգավիճակը:
Երեւան քաղաքը ունի իր դրօշը, զինանշանը եւ օրհներգը:
Դրօշը, որ իբրեւ մայրաքաղաքի խորհրդանիշ հաստատուած է 27 սեպտեմբեր 2004 թուականին, Երեւանի խորհուրդին կողմէ: Սպիտակ դրօշին կեդրոնը կը գտնուի Երեւանի զինանշանը, որ շրջապատուած է 12 եռանկիւններով, որոնք կը խորհրդանշեն Հայաստանի 12 մայրաքաղաքները:
Երեւանի զինանշանը ունի հետեւեալ նկարագիրը: Զինանշանի պատկերը երիզուած է ուղղանկիւնաձեւ վահանակով մը. զինանշանին խարիսխի մասին կապոյտ խորապատկերին մեծատառ մակագրուած է «ԵՐԵՎԱՆ» բառը, անոր վերի մասը կանգնած է առիւծ մը, որ գլուխը ետ թեքած է եւ ձեռքը բռնած է իշխանութեան խորհրդանշան գաւազանը: Առիւծի գլխուն վրայի թագի մէջտեղէն կը բարձրանայ «Կենաց ծառ»-ի խորհրդանշանը, իսկ առիւծի կուրծքին յաւերժութեան նշանին վրայ կայ Արարատի պատկերը:
Երեւանի օրհներգն է «Երեւան-Էրեբունի» երգը, որուն բառերուն հեղինակն է Պարոյր Սեւակ, իսկ երաժշտութիւնը յօրինողը` Էդկար Յովաննիսեան:
Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոց, Թումանեան, Տէրեան, Սայաթ Նովա փողոցները քալել, ֆրանսական հրապարակը շրջիլ եւ քաղաքին սիրտը` Ա. Սպենդիարեանի անուան օփերայի ու պալէի պետական ակադեմական թատրոնին գեղեցկութեամբ չհիանալ անհնար է: Օփերայի ու պալէի պետական թատրոնին կառոյցը իր յստակ եւ նուրբ ձեւերով, հետաքրքրական եւ տպաւորիչ ոճով, բարձրաքանդակներու նուրբ ու ներդաշնակ մշակումով իւրաքանչիւրին ուշադրութիւնը կը գրաւէ:
Կառոյցին հեղինակը ազգային ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանն է: Ան նաեւ Երեւանի յատակագիծը պատրաստողն է: Թատրոնին շէնքը կառուցուած է 1926-1963 թուականներու միջեւ: Շէնքին նախնական նախագիծը ենթադրուած էր ամառնային եւ ձմեռնային սրահներու միասնութեամբ նոյն կառոյցին մէջ երկու շարժական դահլիճներ, որոնք պիտի բաժնուէին երկու ամֆիթատրոնի` շուրջ 3 հազար հանդիսատես տեղաւորող ծաւալով, սակայն այլ պատճառներով նախագիծը ենթարկուեր է փոփոխութիւններու:
1936 թուականին ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանեանի մահէն ետք անոր որդին` Գէորգ Թամանեան աւարտին կը հասցնէ հանճարեղ կառոյցը:
Շէնքին թատերական հատուածին ձմեռնային դահլիճին կառուցումը իր աւարտին հասած է 1936 թուականին, իսկ ամառնային բացօթեայ դահլիճը` 1963-ին, Արամ Խաչատուրեանի անունով կնքուած է ֆիլհարմոնիկ դահլիճը, ուր կառոյցի մուտքին տեղադրուած է անոր արձանը:
Թամանեաններու այս կառոյցը կրնանք համարել դասական, հայկական, ազգային ճարտարապետութեան, քանդակագործութեան, նկարչութեան համադրութեան ծաղկումը: Օփերայի հրապարակին վրայ տեղադրուած են Ամենայն Հայոց բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի եւ երգահան Ալեքսանդր Սպենդիարեանի արձանները, որոնք կերտուած են քանդակագործ Արա Սարգսեանի կողմէ: Այս սիրուն հրապարակին վրայ կը գտնուին հանրային պարտէզ մը եւ Կարապի լիճը, որուն կողքին տեղադրուած է երգահան Առնօ Բաբաջանեանի յայտնի արձանը:
Երեւանի մէջ կը գործէ աւելի քան 57 թանգարան, որոնցմէ են` նկարիչ Մարտիրոս Սարեանի տուն-թանգարանը, բանաստեղծ Յովհաննէս Թումանեանի, բեմադրիչ Սերգէյ Փարաջանովի, Ծիծեռնակաբերդի, Մեսրոպ Մաշտոցի անուան մատենադարանի, «էրեբունի» պատմական, հնագիտական թանգարանները եւ այլն:
– Երեւանի հպարտութիւնն է «Էրեբունի» թանգարանը, ուր կը ցուցադրուին «Էրեբունի» բերդի հնագիտական պեղումներու ժամանակ յայտնաբերուած իրերը:
– Մեծ եղեռնի վերաբերող թանգարանը կը գտնուի Ծիծեռնակաբերդի մէջ, ուր կը ցուցադրուին Հայոց ցեղասպանութեան վերաբերող բազում փաստաթուղթեր, լուսանկարներ եւ այլ իրեր: Հանրապետութեան հրապարակին վրայ կը գտնուին Հայաստանի Պատմութեան թանգարանն ու Հայաստանի Ազգային պատկերասրահը:
– Մաշտոցի պողոտային վրայ կը գտնուի Երեւանի Ժամանակակից արուեստի թանգարանը:
– Երեւան քաղաքի Պատմութեան թանգարանը հիմնադրուած է 1931 թուականին: Թանգարանին մէջ կը պահուին շուրջ 90 հազար հնագիտական, ազգագրական եւ այլ ցուցանմուշներ, որոնք կը ներկայացնեն Հայաստանի 12-րդ մայրաքաղաքի` Երեւանի 2799-ամեայ պատմութիւնը, նիւթական եւ հոգեւոր մշակոյթը` հնագիտական, ազգագրական, դրամագիտական, կերպարուեստի, գրաւոր աղբիւրներու, լուսանկարներու եւ այլ հաւաքածուներ: Թանգարանին մէջ կը պահուին Երեւանի խորհրդանիշները` դրօշը, զինանշանը, օրհներգը, Երեւանի քաղաքապետի խորհրդանիշ լանջաշղթան` հայոց մայրաքաղաքներու անուանատառերով:
– Հայաստանի Պատմութեան թանգարանը հիմնադրուած է Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան խորհրդարանի ընդունած օրէնքով: Այցելուներուն համար բացումը կատարուած է 20 օգոստոս 1921-ին: Հայաստանի Պատմութեան պետական թանգարանին մէջ կը պահպանուի շուրջ 4 հարիւր հազար առարկայէ բաղկացած ազգային հաւաքածու` ամբողջացնելով Հայաստանի նախապատմական ժամանակներէ եկող մշակոյթն ու պատմութիւնը:
– 1921 թուականին հիմնուած է Ազգային պատկերասրահը, որ կը գտնուի Երեւանի Հանրապետութեան հրապարակին վրայ: Պատկերասրահը կառուցուած է սեւ տուֆէ, նախկին երկյարկանի շէնքը երեսպատուած է ճերմակ քարով, իսկ 1978 թուականին բակին մէջ բարձրացած է ութ յարկանի մասնաշէնքը: Պատկերասրահը ստեղծած է արեւմտեան-եւրոպական կերպարուեստի հարուստ հաւաքածու` աւելի քան 25 հազար ցուցանմուշ: Պատկերասրահը մաս կը կազմէ Կերպարուեստի թանգարաններու համաշխարհային ընկերակցութեան:
– Երեւանի մէջ Գաֆէսճեան թանգարան- հիմնադրամը 2002 թուականի ապրիլին բացումը կատարած է «Գաֆէսճեան թանգարան հիմնադրամը» ժամանակակից արուեստի թանգարանին` մշակութային կեդրոն ստեղծելու նպատակով:
Երեւանի մէջ ստեղծուած է գրադարաններու եւ թանգարաններու լայն ցանց մը: Հայաստանի մէջ գործող շուրջ հազար գրադարաններուն 34-ը կը գտնուին Երեւանի մէջ: Անոնցմէ են` Ազգային գրադարանը, Մանկական գրադարանը, Աւետիք Իսահակեանի անուան գրադարանը, Գիտական գրադարանը եւ այլն:
Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոցի
Անուան Մատենադարան
Մատենադարանը հին ձեռագիրներու եւ փաստաթուղթերու պահպանման, ուսումնասիրման աշխարհի ամէնէն հարուստ կեդրոններէն մէկն է: Հոն կը պահպանուին` շուրջ 22 հազար ձեռագիրներ, 4 հարիւր հազարէ աւելի արխիւային փաստաթուղթեր, 3 հազարէ աւելի հնատիպ գիրքեր: Մատենադարանին մէջ կան միջնադարեան գիրքերու աշխարհի ամէնէն մեծ հաւաքածոները: Հոն պահպանուող ձեռագիրներէն շուրջ 15 հազարը հայերէն, իսկ մնացեալը օտար լեզուներով են:
Մատենադարանը ստեղծուած է 1921 թուականին` 5-րդ դարուն ստեղծուած Էջմիածինի մատենադարանի հիմքին վրայ եւ եղած է Հայաստանի առաջին գիտական, հետազօտական հաստատութիւնը, որ նախապէս կը կոչուէր Կուլտուր-պատմական հիմնարկ:
Մատենադարանը հիմնադրած են 405 թուականին Մեսրոպ Մաշտոց եւ Սահակ Պարթեւ կաթողիկոսը, թագաւորանիստ Վաղարշապատ քաղաքին մէջ: 1921 թուականին Մատենադարանը պետականացուած է, ապա 1939 թուականին տեղափոխուած է Երեւան:
Մատենադարանի շէնքը կառուցուած է ճարտարապետ Մարք Գիրգորեանի նախագիծով, շէնքի շինարարութիւնը սկսած է 1945 թուականին, սակայն 1947-1953 թուականներուն միջեւ դադրեցուած են շէնքի շինարարութեան աշխատանքները: 1953 թուականին վերսկսած են շինարարութեան աշխատանքները եւ աւարտին հասած են 1959 թուականին:
Մատենադարանը արձանագրուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային յիշողութեան ցանկին մէջ:
Հոս ի հարկէ պէտք է նշել, որ, ըստ պաշտօնական տուեալներու, 2017 թուականին Հայաստանի մէջ արձանագրուած է զբօսաշրջութեան 18,7 առ հարիւր աճ, իսկ 2018-ի առաջին կիսուն` շուրջ 12 առ հարիւր աճ, մշակուած նոր ծրագիրներով կը սպասուի շատ աւելի մեծ աճ, յատկապէս` աշնանային շրջանին:
———————-
Օգտագործուած աղբիւրներ
– Տուրինֆօ-Հայաստանի զբօսաշրջական ամսագիր. Հայաստանի տեղեկատուութեան եւ ծառայութեան հրատարակութիւն
– Ազատ հանրագիտարան
