Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Գիտէի՞ր, թէ ինչո՛ւ երկրագունդը կոչուած է Կապոյտ մոլորակ: Այդպէս կոչուած է, որովհետեւ ովկիանոսները կը ծածկեն անոր մակերեսին 70 առ հարիւրէն աւելին: Առանց անոնց` ոչ մէկ կենդանի էակ կրնայ ապրիլ. ովկիանոսները մեր կեանքի աղբիւրն են:
Անոնք կ՛արտադրեն մեր շնչած թթուածինին նուազագոյնը 50 առ հարիւրը եւ կարելիութիւնը կու տան կլիման կանոնաւորելու` ծծելով մթնոլորտին մէջ արձակուած բնածխական կազին մօտաւորապէս 25 առ հարիւրը:
Ովկիանոսները ուտելիքի եւ դեղերու կարեւոր աղբիւր մըն ալ են: Ըստ Միացեալ ազգերու կազմակերպութեան, ովկիանոսները փրոթէինի գլխաւոր աղբիւրն են աշխարհի վրայ աւելի քան մէկ միլիառ անձի համար: Յատկապէս ճարտարարուեստի մարզն է, որ կը շահագործէ ովկիանոսին հարստութիւնները. այս ձեւով, մինչեւ 2030 թուականը մօտաւորապէս 40 հազար միլիոն անձեր պիտի աշխատին այդ մարզին մէջ: Կասկած չկայ, որ մարդիկ ովկիանոսներու պէտք ունին ապրելու համար:
Սակայն, ասոր կողքին, ովկիանոսները պահպանութեան պէտք ունին, որովհետեւ անոնք վտանգի մէջ են: Մեծ ձուկերուն 90 առ հարիւրը, արդէն անհետացած է, եւ բուստախութերու 50 առ հարիւրը` փճացած: Այս երեւոյթին գլխաւոր պատճառներն են չափազանց ձկնորսութիւնը, ծովային խորերու շահագործումը եւ ապականումը, որ կը յառաջացնէ ջերմաստիճանի բարձրացում:
Բարեբախտաբար միջոցները կան պահպանելու ովկիանոսները եւ անոնց հարստութիւնները գործածելու տեւական ձեւով: Այս հեռանկարով է, որ Միացեալ ազգերու կազմակերպութիւնը ծրագիր մը մշակած է` իրականացնելու մինչեւ 2030 թուականը:
Միջազգային օր ովկիանոսներու համար
Ովկիանոսի միջազգային օրը, որ տեղի կ՛ունենայ 8 յունիսին, ստեղծուած է 1992-ին, կենսոլորտին յատկացուած Ռիոյի համաժողովին ընթացքին: Այս միջազգային օրուան նշանակման նպատակն է ժողովուրդը գիտութեան հրաւիրելու, թէ որքա՛ն կարեւոր է ճիշդ կերպով վարել ովկիանոսներու հարստութիւններու օգտագործումը: Ան նաեւ առիթ մըն է տեղեկացնելու եւ փոխանցելու «տեւական կեցուածք» մը որդեգրելու փափաքը` փոքրիկներուն ու չափահասներուն մօտ:
Ի՞նչ Գիտենք Կրիաներուն Մասին
Գիտէի՞ր, թէ 2000 թուականէն ի վեր գոյութիւն ունի նաեւ կրիայի միջազգային օրը: Նկատի առնուած է 23 մայիսը, եւ առիթ մըն է հետաքրքրուելու աշխարհի ամէնէն հին էակներէն մէկուն մասին եւ անոր պահպանումին միջոցներուն մասին:
Ա – Ցամաքային, Կամ Ջրային Կրիաներ
Կրիաները մաս կը կազմեն սողուններու մէկ խումբին, սողուն ողնաւորներուն: Անոնց մասնայատկութիւնը անոնց պատեանն է, որ կազմուած է երկու մասերէ. «խեցի» մը, որ կը գտնուի անասունին կռնակին վրայ, եւ «պահպանակ» մը` փորին վրայ: Կրիաներուն պատեանը բաղկացած է խեցիներով ծածկուած իրարու փակած ոսկորներէ:
Սակայն գիտէի՞ր, թէ ո՛չ բոլոր կրիաները կրնան իրենց թաթերն ու գլուխը պատեանին մէջ մտցնել: Այս յատկութիւնը կախեալ է կրիային տեսակէն: Մինչեւ հիմա մասնագէտները կրցած են արձանագրել 340 տարբեր կրիայի տեսակներ:
Ընդհանրապէս կրիաները կը բաժնուին երեք խումբերու.
– Ցամաքային կրիաները. անոնք ջուրի պէտք չունին իրենց մարմինը խոնաւ պահելու համար, ասոնց պատեանը կոր է, յատկապէս խոտակեր են եւ ունին զօրաւոր թաթեր:
– Ջրային կրիաները անուշ ջուրի աղբիւրի մը մօտ կ՛ապրին, սակայն կրնան ցամաքին վրայ տեղափոխուիլ, անոնց պատեանը նուազ կոր է, իսկ անոնց թաթերը աւելի բարակ են ու երբեմն ափաձեւ:
– Ծովային կրիաները օժտուած են լողակներով եւ միայն ովկիանոսներուն մէջ կ՛ապրին եւ ստիպուած են մակերես ելլել շնչելու համար:
Բ – Երկար Կեանք
Կրիաները մաս կը կազմեն ամէնէն հին սողուններու խումբին: Անոնք աշխարհի վրայ յայտնուած են աւելի քան 200 միլիոն տարիներ առաջ:
Կ՛ենթադրուի, որ անոնց կեանքի տեւողութիւնը կրնայ երկարիլ մինչեւ 200 տարի: Անշուշտ կեանքի այս տեւողութիւնը կախեալ է կրիայի տեսակէն: Սակայն, միջին հաշուով, կրնանք ըսել, որ`
– ջրային կրիաները կրնան ապրիլ մօտաւորապէս 40 տարի,
– ցամաքային կրիաները բնութեան մէջ կրնան ապրիլ մինչեւ 60 տարի, եւ մինչեւ 100 տարի` պահպանուած միջավայրի մը մէջ,
– իսկ ծովային կրիաները ընդհանրապէս կ՛ապրին նուազագոյնը 40 տարի, սակայն կարգ մը տեսակներու կեանքի տեւողութիւնը կրնայ հասնիլ մինչեւ 120 տարիի:
Իսկ երկար կեանքի մրցանիշը արձանագրող երկու տեսակներն են ցամաքային կրիաներ` Կալափակոսի հսկայ կրիաները (150 տարիէն մինչեւ 200 տարի), եւ «Սեշելներու հսկայ կրիաները (ուր կ՛ապրի մեզի ծանօթ Ճոնաթան կրիան, որ ենթադրաբար ծնած է 1832-ին):
Գ – Վտանգուած Տեսակներ
Կրիաները հմայիչ անասուններ են: Դժբախտաբար բազմաթիւ տեսակներ կորսուելու վտանգի տակ կը գտնուին: Ասոր պատճառները շատ են. ընտանի անասուններու առեւտուրը, կրիաներու միսի սպառումը, բնական միջավայրերու փճացումը, օրինակի համար` ապականումի պատճառով, ձկնորսութեան արկածներ եւ այլն…
Կարգ մը մասնագէտներ կ՛ըսեն, որ ցամաքային եւ անուշ ջուրի վայրի կրիաները կրնան անհետանալ յիսուն տարիէն, եթէ մենք ոչինչ կատարենք զանոնք պահպանելու համար:
Դ – Միջազգային Օր
«Ամերիքըն թորթայզ ռեսքիու» կազմակերպութիւնն է, որ նշանակած է կրիաներու միջազգային օրը 2000 թուականին: Անիկա կը նշուի ամէն տարի, 23 մայիսին:
Անոր նպատակն է մարդոց ուշադրութիւնը հրաւիրել այս անասուններուն պահպանութեան կարեւորութեան վրայ: Իւրաքանչիւր անասունի տեսակ ունի իր տեղը եւ իր դերը` ամբողջ կենդանի էակներուն եւ անոնց միջավայրին ամբողջութեան մէջ:
77-րդ Յարկին Վրայ
Եթէ դուն ո՛չ ջուրէն, ո՛չ ալ դատարկութենէն կը վախնաս, ծովային հետաքրքրական փորձառութիւն մը կը սպասէ քեզի Տուպայի մէջ:
Հոն ուղղուինք դէպի «Ատրես պիչ ռիզորթ» պանդոկը եւ բարձրանանք շէնքին 77-րդ յարկը: Հոն, 300 մեթր բարձրութեան վրայ կը գտնուի աշխարհի ամէնէն բարձր լողաւազանը: Այս 95 մեթր երկարութիւն ունեցող լողաւազանին մէջ լողալու ընթացքին դուն կրնաս վայելել քաղաքին հսկայական շէներու տեսարանը:
Սակայն հոն մտնելու համար դուն տակաւին պէտք է սպասես քանի մը տարի: Այդ լողաւազանին մէջ լողալու կարողութիւնը ունենալու համար դուն նուազագոյնը 21 տարեկան պէտք է ըլլաս եւ` պանդոկի յաճախորդ, կամ սեղան մը ապահոված` պանդոկի սրճարանին մէջ:
Սկսի՞նք դրամ խնայել…
Ժամանց
