ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ
Միջին Արեւելքի ամբողջ տարածաշրջանը կը գտնուի յարաբերութիւններու կարգաւորման փուլի մը մէջ: Ընթացքի մէջ են Իրան-Միացեալ Նահանգներ եւ Իրան-Սէուտական Արաբիա բանակցութիւններ: Թուրքիան եւս կը փորձէ բնականոնացնել Եգիպտոսի, Իսրայէլի եւ Սէուտական Արաբիոյ հետ իր յարաբերութիւնները:
Այս ընդհանուր մթնոլորտին մէջ ուրբաթ, 7 մայիսին Երուսաղէմի մէջ ընթացք առին իսրայէլեան ապահովական մարմիններու եւ պաղեստինցի ցուցարարներու միջեւ բախումներ: Աքսայի մզկիթի շրջափակին մէջ եւ Արեւելեան Երուսաղէմի Շէյխ Ժարրահ թաղամասերուն մէջ բախումներուն պատճառով հարիւրաւոր պաղեստինցիներ վիրաւորուեցան: Արաբական եւ իսլամական երկիրները դատապարտեցին իսրայէլեան յարձակումը:
Թուրքիոյ նախագահ Ռեճեփ Թայիփ Էրտողան, իր կարգին, նշեալ դէպքերու հարցով յայտարարութիւն մը կատարելով, աշխարհի` առաջին հերթին իսլամական պետութիւններուն կոչ ուղղեց` «գործի լծուելու Երուսաղէմ քաղաքի մէջ սրբազան վայրերու եւ պաղեստինցիներուն դէմ Իսրայէլի յարձակումները դադրեցնելու համար» եւ «իւրաքանչիւր տարի Ռամատան ամսուան ընթացքին Աքսայի մզկիթին դէմ Իսրայէլի լկտի յարձակումները» դատապարտելով` նշեց. «Երուսաղէմը կը վերաբերի Պոլսոյ, Տիարպեքիրի, Պաղտատի, Գահիրէի, Իսլամապատի, Ճաքարթայի, Քուալալամփուրի, Պաքուի եւ Սարայեւոյի մէջ ապրող իւրաքանչիւր անհատի»: Ան նշեց, որ Թուրքիան որդեգրած է հարկ եղած քայլերը` ՄԱԿ¬ը, Իսլամական համագործակցութեան կազմակերպութիւնն ու բոլոր միջազգային կազմակերպութիւնները Երուսաղէմի մէջ կատարուողի հարցով գործի լծուելու մղելու համար:
Անոր այդ յայտարարութիւնը բնականաբար ականահարեց Միացեալ Նահանգներու` Թուրքիոյ նկատմամբ աւելի խիստ կեցուածք որդեգրած նոր վարչակազմին մօտ բարեխօս մը եւ միջնորդ մը ապահովելու նպատակով Իսրայէլի մերձենալու համար Թուրքիոյ դիւանագիտութեան կողմէ թափուող ջանքերը: Իսրայէլ-Թուրքիա յարաբերութիւններու կարգաւորման հոլովոյթը դարձաւ Էրտողանի յայտարարութեան առաջին ու անմիջական զոհը, սակայն` ոչ միակը:
Թուրքիոյ նախագահի յայտարարութիւնը թերեւս կրնայ արաբական հանրութեան մէջ շատերու ականջին հաճելի ըլլալ, սակայն` ոչ անոր ախորժակներուն ծանօթներուն, մանաւանդ` ոչ արաբական երկիրներու իշխանութիւններուն: Էրտողանի հակաիսրայէլեան եւ պաղեստինցիներուն զօրակցող յայտարարութիւնները պիտի չնպաստեն արաբական երկիրներու հետ Թուրքիոյ յարաբերութիւններու կարգաւորման, որովհետեւ ան անգամ մը եւս ցուցաբերեց իր իսկական երեսը, մեծամտութիւնն ու փառամոլութիւնը, եւ իր յայտարարութեան մէջ հանդէս եկաւ իսլամական աշխարհի ղեկավարի դերով, ինչ որ անգամ մը եւս ընդգծեց անոր սուլթանական փառամոլութիւնը եւ առաւել հաստատեց արաբական երկիրներու, մասնաւորաբար իսլամական սրբավայրեր` Մեքքայի եւ Մետինայի հոգատարը ըլլալուն համար ինքզինք իսլամական աշխարհը ղեկավարելու իրաւասու նկատող Սէուտական Արաբիոյ մտավախութիւնները:
Էրտողան իր յայտարարութիւններով չքացուց Սէուտական Արաբիոյ Սալման պըն Ապտելազիզ թագաւորին հետ իր վերջերս ունեցած երկու հեռաձայնային հաղորդակցութիւններուն դրական ազդեցութիւնը, ինչպէս նաեւ իմաստազրկեց ու կանխաւ տապալեց իր կատարած հեռաձայնային հաղորդակցութիւններուն իբրեւ արդիւնք ձեւաւորուած Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարար Մեւլութ Չաւուշօղլուի 11 մայիսին նախատեսուած Սէուտական Արաբիա այցելութիւնը, որ 2018-ին սէուտցի ընդդիմադիր լրագրող Ժամալ Խաշոկճիի` Պոլսոյ սէուտական հիւպատոսարանին մէջ սպանութենէն ետք առաջին բարձրաստիճան այցելութիւնն էր, իսկ Չաւուշօղլուի համար` չորս տարիէ ի վեր առաջինը:
Էրտողան չդիմացաւ փորձութեան եւ պաղեստինցիներուն, Երուսաղէմին ու Աքսային աւագ պաշտպանի փետուրով զարդարուիլ շտապելով` մեծ սխալ մը գործեց. քարոզչական փոքր յաղթանակի մը սիրոյն իր անձին ու իր երկրին քաղաքական մեծ վնաս պատճառեց:
