ՀՅԴ 130-ամեակի պատմութիւնը հայոց նորագոյն պատմութեան հետ ամբողջովին ընդելուզուած է:
Իր հիմնադրութեան առաջին օրերէն ՀՅԴ-ն առաջատար դիրքերու վրայ գտնուած է ի պաշտպանութիւն իր ժողովուրդի դատին, իրաւունքներուն, անվտանգութեան եւ ընկերային արդարութեան …
Իր հիմնադրութեան առաջին օրերուն Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւնը ստրուկի հոգեբանութենէն դուրս բերաւ օտար լուծի տակ ընկճուած ժողովուրդը եւ կերտեց պահանջատէր հայութիւն:
Ու 130 տարիներէ ի վեր ան յատկապէս կազմակերպեց ու առաջնորդեց`
– Հայ յեղափոխութիւնը 19-րդ դարու 90-ականներէն սկսեալ,
– Ֆետայական շարժումը երկրի մէջ,
– Հայ եկեղեցական գոյքերու բռնագրաւման դէմ պայքարը Արեւելահայաստանի մէջ,
– Հայ-թաթարական պատերազմին հայութեան յաղթանակը,
– Օսմանեան կայսրութեան սահմանադրական շարժումի մասնակցութիւնը,
– Իրանի սահմանադրական յեղափոխութեան մասնակցութիւնը,
– Ա. Աշխարհամարտի ընթացքին կամաւորական շարժումը,
– Ցեղասպանութենէն ճողոպրած մնացորդացներու համախմբումը եւ ապահովութիւնը
– 1918-ի մայիսեան փառապանծ յաղթանակները եւ Հայաստանի պետականութեան վերականգնումը,
– Ազատ, անկախ ու միացեալ հայրենիքի տեսլականը եւ Հայաստանի իրաւունքներու ձեռքբերումը միջազգային
վեհաժողովներու ընթացքին եւ Սեւրի դաշնագրի միջոցով,
– Հայ վրիժառու բազուկները` ցեղասպաններու նեմեսիսեան արդարահատոյցը կիրարկելով,
– Հայկական նորաստեղծ սփիւռքի կառոյցներն ու դիմագիծը` տարասփիւռ հայութեան ներշնչելով յոյս եւ վճռակամութիւն,
– Բ. Աշխարհամարտի հայկական գերիներու ազատագրումը,
– Սփիւքահայութեան հայակերտումն ու պահանջատիրական ոգիի արմատաւորումը,
– Ազատութեան ու անկախութեան խորհրդանիշներու պաշտպանութիւնը համայնավարութեան խաւարի
տարիներուն ընթացքին,
– Վերջին վաթսունամեակի Հայ դատի քաղաքական աշխատանքներու նոր թափը եւ ուժային բուռն պայքարը,
– Լեռնային Ղարաբաղի գոյամարտի մասնակցութիւնը, Արցախի ազատագրումը եւ ԼՂՀ-ի ստեղծումը,
– Հայաստանի վերանկախացման գործընթացի աշխուժ մասնակցութիւնը, ինչպէս նաեւ` ազգային արժէքներու,
եւ ազգային գաղափարախօսութեան հայրենիք վերադարձը,
– Հայրենիք-սփիւռք կամրջումը,
– Հայաստանի ու Արցախի քաղաքական կեանքի նուիրեալ մասնակցութիւնը,
– Հայրենիքի մէջ ընկերային արդարութեան հաստատումը,
Իր փառապանծ անցեալի որպէս շարունակութիւն` ՀՅԴ-ն այսօր կը հանդիսանայ այն միակ համահայկական եւ ազգային ազատագրական պայքար մղող կազմակերպութիւնը, որ հարենիքի ու հայութեան համար պայքար կը մղէ աշխարհով մէկ: Կը միտի զարգացնել Հայաստանն ու Արցախը եւ ամրապնդել անոնց պետականութեանց հիմերը:
Հայ դատի ոլորտին մէջ հայ ժողովուրդի արձանագրած նուաճումներու առիւծի բաժինը ստանձնած մեր կազմակերպութիւնը արդէն ապահոված է Ցեղասպանութեան ճանաչման, դատապարտման եւ պահանջատիրութեան յաղթանակներ, որուն վերջին օրինակն է Միացեալ Նահանգներու նախագահ Պայտընի` ցեղասպանութիւն եզրոյթի օգտագործումը: Եւ հիմա լծուած է պահանջատիրութեան օրինական երեսներու ուսումնասիրութեան գործին:
Սփիւռքի տարածքին ու բռնագրաւեալ մեր հողերու հայ համայնքներու եւ ազգային փոքրամասնութեանց իրաւունքներու պաշտպանն է ՀՅԴ-ն, որ կը պայքարի ամէնուրեք անարդարութեան եւ հայութեան իրաւունքներու ոտնահարման դէմ: Կը ներարկէ նոր ուժ եւ կազմակերպուածութիւն` արտերկրի մէջ եւ կը խթանէ հայրենիք-սփիւռք միասնութիւնը` համոզուած ըլլալով, որ յանձնառու սփիւռքն է հզօր հայրենիքի յենարանը:
Եւ վերջապէս, ՀՅԴ-ն մղիչ ուժն է այսօր, որ կը շարունակէ դաստիարակել սերունդներ, որպէսզի յանձնառու իւրաքանչիւր հայ երիտասարդ իր կեանքի հիմնական նպատակներէն մէկը դասէ հայրենիքին, ժողովուրդին ու դատին ծառայելը` ամրօրէն իւրացնելով Սիամանթոյի պատգամը` «Մեր անունն է պայքար եւ վախճանը յաղթանակ»:
