ԷԴԻԿ ԱՆԴՐԷԱՍԵԱՆ
Մարդկութեան պատմութիւնը բազմաթիւ օրինակներ ունի տապալուած կառավարութիւնների եւ առաջնորդների վաղաժամկէտ, եթէ չասեմ` էքստրեմալ հեռացման: Դա բնական երեւոյթ է, որովհետեւ ժողովուրդ եւ պետականութիւն հասկացութիւնները անհամեմատելիօրէն վեր են իշխանութիւն եւ առաջնորդ հասկացութիւններից: Անբնականը հակառակն է, երբ տապալուած կառավարութիւններն ու դուսպրծուկ առաջնորդները փորձում են իրենց վեր դասել պետութիւնից ու ժողովրդից եւ նոյնիսկ ամենախայտառակ պարտութիւնից ու անձնատուութիւնից յետոյ էլ չեն ցանկանում թողնել իշխանական աթոռները: Այսօր այդպիսի անբնական երեւոյթի հետ գործ ունենք Հայաստանում: Փաշինեանն ու իր կառավարութիւնը կառչել են իրենց աթոռներից եւ ամէն կերպ, այդ թւում` նաեւ ուժային կառոյցների գործադրութեամբ, փորձում են մնալ իշխանութեան:
Ոխերիմ թշնամու առաջ անձնատուր եղած Նիկոլ Փաշինեանի տուեալ պահի վարքագիծը որեւէ տրամաբանական բացատրութիւն չունի, իսկ շրջանառուող իրարամերժ բացատրութիւններն էլ, թէ պարտութեան մէջ ուրիշներն են մեղաւոր, թէ` դաւաճանութիւն է տեղի ունեցել, թէ` Փաշինեանն այլ երկրի գործակալ է, դիւանագիտութիւնից բոբիկ է, ռազմագիտութիւնից հեռու եւ այլն, եւ այլն, ոչ թէ փրկում են Փաշինեանին կամ նուազեցնում պարտութեան մէջ նրա մեղքը, այլ աւելի են խտացնում գոյները, իսկ դրա հետ` նաեւ պարտութիւնը: Պատերազմում պարտուած երկիրն ու ժողովուրդն իրաւունք չունեն իրենց այդպիսի շռայլութիւն թոյլ տալ եւ ամէն օր արթնանալ այն զգացումով, որ երկրի ղեկավարի աթոռին պարտութեան խորհրդանիշն է նստած: Եթէ մէկ նախադասութեամբ փորձեմ ասել, թէ այս պահին ի՛նչ պէտք է անի Նիկոլ Փաշինեանը, ապա դա գրական հայերէնով կը հնչի հետեւեալ կերպ. Նիկոլը պէտք է հրաժարական տայ եւ իր ողջ թիմով հեռանայ: Սրա այլընտրանքը չկայ պարզապէս, եւ մենք ամէն օր համոզւում ենք դրանում: Հրադադարից մօտ 20 օր է անցել: Փաշինեանը ոչինչ չի արել (իրականում չի կարողանում անել) երկիրն ու ժողովդին ուշքի բերելու ուղղութեամբ: Աւելին ասեմ` վերջին 20 օրերին նա երկիրն ու ժողովրդին կանգնեցրել է նոր մարտահրաւէրների առաջ, որոնք կարող են աւելի ողբերգական լինել, քան` օրեր առաջ աւարտուած պատերազմը:
Այս ամէնն իրականում սկսուել է սեպտեմբերի 27-ից շատ աւելի վաղ` դեռեւս 2018 թուականին, երբ Հայաստանում իրականացւում էր «թաւշեայ» կոչուած գունաւոր յեղափոխութիւնը, որ մեր ժողովրդի կողմից սխալմամբ ընկալուեց որպէս փտածութեան եւ յոռի երեւոյթների դէմ պայքար: Այն օրերին մենք չէինք նկատում, թէ ի՛նչ վտանգ է կախւում հայ ժողովրդի գլխին, ու թէ` ո՞ւր էին ուղղուած այդ «յեղափոխութեան» բուն սլաքները: Մենք դա հասկացանք ԱԺ արտահերթ ընտրութիւններից յետոյ միայն, երբ այլեւս «օրինական» Փաշինեանն անցաւ ՀՀ սահմանադրութիւնը վերախմբագրելու «սուրբ գործին»: Եթէ ժամանակագրական տեսանկիւնից նայենք խնդրին, ապա կը տեսնենք, որ Փաշինեանի ու նրա կառավարութեան անյաջողութիւնները սկսուել են սահմանադրութեան եւ դատարանների դէմ առաջին իսկ ոտնձգութիւններից յետոյ, երբ արդէն պարզ էր, որ նա փորձում է իւրացնել նաեւ դատական իշխանութիւնը: Որքան էլ տարօրինակ է հնչում, բայց այդ գործում Փաշինեանին օգնում էին նաեւ ուժային եւ իրաւապահ մարմինները` դատախազութիւն, ոստիկանութիւն, Ազգային անվտանգութեան ծառայութիւն, ՀՔԾ… Անգամ դատարանները: Եւ ուրեմն պատահական չէին նաեւ հարիւրաւոր ու հազարաւոր ձերբակալութիւնները, խուզարկութիւնները, քաղաքական ու այլ բնոյթի հետապնդումները, որոնք դարձել էին երկրի օրակարգ եւ ահ ու սարսափ էին տարածում հանրութեան մէջ: Փաշինեանը հասել էր մեր պետականութեան շէնքի անկիւնաքարերին եւ կը խորտակէր շէնքն ամբողջութեամբ, եթէ նրան յաջողուէր սահմանադրութիւնը տապալել:
Ծանր բան եմ ասելու, բայց, աւաղ, դա է իրականութիւնը: 2020 թուականի սեպտեմբերի 27-ին Ազրպէյճանը պատերազմ սկսեց Արցախի դէմ: Այդ օրը կը մնայ պատմութեան մէջ ոչ միայն որպէս արցախեան երկրորդ պատերազմի սկիզբը, այլեւ` Նիկոլ Փաշինեանի ձախաւեր քաղաքականութեան աւարտը խորհրդանշող օր: 45 օր տեւած պատերազմը բացայայտեց տառացիօրէն ամէն ինչ: Հայաստանի Հանրապետութիւնում «թաւշեայ» յեղափոխութեամբ (խեղափոխութեամբ) իշխանութեան բերուած Փաշինեանն ու նրա ապիկար խմբակը հրապարակում մնացին մօրէմերկ, այլեւս անկարող` իրենց ցնցոտիներով փակել ամօթն ու խայտառակութիւնը: Նրանք 2,5 տարի ստել էին անպատիժ, բռնաբարել առողջ միտքն ու բանականութիւնը, քայքայել հասարակութիւնը, ոչնչացրել երկրի տնտեսութիւնը, Հայաստանի Հանրապետութիւնը դարձրել ձախողած պետութիւն թէ՛ դաշնակիցների եւ թէ՛ գործընկերի առաջ, խորացրել շրջափակումը, թալանել գանձարանը, քանդել պետական կառավարման համակարգը: Եւ ինչպէ՞ս պէտք էր այդ երկիրը դիւանագիտութեան եւ պատերազմի դաշտում դիմակայէր թուրք-ազրպէյճանական յարձակումին:
Այնպէս չէ, որ 2016 թուականի ապրիլին Ազրպէյճանը անօդաչու թռչող սարքեր ու մահաբեր օդուժ չունէր, որ` մեզ չէր գերազանցում մարդուժով ու միւս սպառազինութիւններով: Բայց 2016թ. ապրիլին մենք ունեցանք միանգամայն այլ ելք ու հետեւանքներ, քան` 2020-ին, երբ թւում էր, թէ մեր բանակը Նիկոլ Փաշինեանի բարեփոխումներից յետոյ աւելի է հզօրացել ու հիմա-հիմա պէտք է Ազրպէյճանի բանակի վերջը տանք: Բայց ի՞նչ պարզուեց: Պարզուեց, որ Փաշինեանը ստել է նաեւ բանակի հարցում, որ` բանակը հզօրացնելու փոխարէն` աւելի է թուլացրել, զրկել իսկական հրամանատարներից, անհրաժեշտ տեղեկատուութիւնից, հետախուզութիւնից ու հակահետախուզութիւնից: Այսպիսին լինէր եւրոպական որեւէ բանակ` ես կը հասկանայի, այսպիսին լինէին որեւէ ցեղախմբի կենսատարածք պահպանող որսորդները` ես կը հասկանայի, բայց երբ այսպիսի դրութեան է մատնւում Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի հարեւան Հայաստանի բանակը, ոչ ոք չի կարող հասկանալ եւ այդ երեւոյթը բացատրել այլ կերպ, քան` ՀՀ իշխանութեան դաւաճանութեամբ ու խափանարարութեամբ:
ՌԴ նախագահ Վլատիմիր Փութինն օրերս բացայայտեց, որ Ռուսաստանը որեւէ կերպ չի ազդել Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի միջեւ կրակի դադարեցման մասին համաձայնագրի ստեղծման վրայ, այլ հանդէս է եկել բացառապէս որպէս միջնորդ: Նիկոլ Փաշինեանից բացի, ՀՀ որեւէ այլ ղեկավարի պարագայում, եթէ նա ստորագրած լինէր այս անձնատուութեան թուղթը, Փութինի այդ խօսքերը կարող էին «ստուգողական կրակոց» դառնալ: Բայց Փաշինեան տեսակի համար դրանք զուտ խօսքեր են, որոնց իմաստն այդ տեսակը պարզապէս չի ընկալում: Փաշինեանը կարող է յայտարարել, որ իր անձնատուութեամբ 30 հազարանոց զօրքը փրկել է կոտորուելուց: Իսկ Փաշինեանը պատկերացնո՞ւմ է, թէ ի՛նչ ասել է 30 հազարանոց զօրք` իր ստորաբաժանումներով ու սպառազինութեամբ, թէ` առհասարակ ինչի՞ է ընդունակ 30 հազարանոց զօրքը, որն այդպէս էլ չօգտագործուեց ըստ նշանակութեան` Շուշին, Քարվաճառն ու Կովսականը պահելու համար:
Փաշինեանն այլ ելք չունի, քան` հեռանալը: Օր առաջ, ժամ առաջ նրա հեռացումը մեզ կը տարանջատի այս մղձաւանջից ու թոյլ կը տայ մեր վրայից թօթափել պատերազմի ծանր փոշին: Հանդուրժել, որ նա իր անմիտ ծրագրերով, ճանապարհային քարտէսներով, քատրային փոփոխութիւններով ու չգիտեմ ինչերով շարունակի իշխանավարել, դա նոյնն է, թէ գլխիկոր համաձայնենք մեր գալիք պարտութիւններին, որոնք անխուսափելի են լինելու երկրի արտաքին եւ ներքին քաղաքականութեան բոլոր ուղղութիւններով:
Փաշինեանը պէտք է հեռանայ: Հայաստանում պէտք է ձեւաւորուի նոր իշխանութիւն, պէտք է գայ նոր ղեկավար, որ Փաշինեանի խայտառակութիւնը տանելուց զատ, կարողանայ նաեւ շահեկան դիրքերում յայտնուած հակառակորդի առաջ ի վերջոյ խօսել մեր շահերի մասին ու առաջ մղել դրանք:
