ՍՈՆԱ ԱԴԱՄԵԱՆ
«Այս պատերազմում մենք բոլոր ուղղութիւններով տանուլ տուեցինք` թէ՛ ֆիզիքական, թէ՛ հոգեւոր: Կորցրինք այս սերնդի լաւագոյն սերուցքը, որն անդառնալի կորուստ է: Ժողովրդի ասած` դեռ տաք ենք, երբ սառենք, կարող է նոյնիսկ ճաք էլ տանք», ասում է գրող, հրապարակախօս Սպարտակ Ղարաբաղցեանը:
43 օր շարունակ հանրութեանն ասացին` վստահէք եւ հաւատացեք, յաղթանակը մերն է լինելու, ո՞վ դաւեց մեզ` ներսի՞, թէ՞ դրսի թուրքը, ո՞վ է պատասխանատու այս իրավիճակի համար. «Դրսի թուրքը տեսանելի էր, որին այդ 43 օրերին տեսանք ու դէմն առանք, բայց մենք ներսի թուրքի դէմը չենք կարողանում առնել. Կարսից մինչեւ Շուշի չկարողացանք դէմն առնել: Հէնց դրսի թուրքի դէմն առնում ենք, ներսի թուրքը գլուխ է բարձրացնում. սա է վտանգաւորը: Ես չգիտեմ` 30 տարի յետոյ ի՛նչ է լինելու, բայց ես էլի այդ ներքին թուրքից եմ վախենում: Սա նման է շշից դուրս եկած ճինին, որ ինչես կարողանում յետ տանել»:
Թշնամու ողնաշարն էինք ուզում ջարդել, բայց մեր սեփականը կոտրեցինք, ե՞րբ կը կարողանանք մէջքներս ուղղել եւ Շուշին վերադարձնել. Ս. Ղարաբաղցեանի կարծիքով, սա այսօր տանուլ տուած մարդու հոգեբանութիւն է. «30 տարի սա Աստծու պարգեւն էր մեզ, Աստուած կը խռովի եւ արդէն խռովել է մեզնից, որովհետեւ այդ հնարաւորութիւնը տուեց մեզ` 30 տարի առաջ Շուշին ազատագրեցինք, բայց հիմա ի՞նչ` նորից 30 տարի յոյս փայփայենք ու յոյսն էլի Աստծո՞ւ վրայ դնենք: Եթէ Աստուած մէկից խռովում է, նման շռայլութիւն չի անում եւ դժուար թէ մեր հանդէպ էլի նման շռայլութիւն անի»:
«Արցախի նախագահի ելոյթ-վերջերգը ջրի երկու կաթիլի պէս նման էր վարչապետի վերջերգին: Արցախի նախագահն ասում է, թէ իբր բանակը, զօրքը բարոյալքուել-հիւծուել էր… Նրա խօսքից այնպէս հասկացուեց, որ համարեա քորոնավիրուսն է մեղաւոր, որ բանակը բարոյալքուել է, բայց քորոնավիրուսը թշնամու` թուրքի մօտ էլ կար, կարող է հակաշիճուկը խմում էին, նոր էին դուրս գալիս մարտադաշտ: Պարո՛ն նախագահ, մի՞թէ բարոյալքուած ու հիւծուած բանակում հնարաւոր էին այդքան հերոսներ, վկան` ձեր շռայլօրէն բաժանած մետալներն ու կոչումները… Ինչպէ՞ս էք նայելու ձեր որդիների, թոռների աչքերի մէջ», ասում է Ղարաբաղցեանն ու ցաւով նկատում` փոխանակ վարչապետը կանգնէր ու ասէր, որ դեռ ամէն ինչ կորած չէ, իր ելոյթով ակնյայտ քաղաքացիական պատերազմի կոչ արեց.
«Դու ումի՞ց ես վրէժ ուզում լուծել, երբ ժողովուրդն իր տեղը չի գտնում, գոնէ այնքան ուժ ունեցէք, որ ժողովրդին մի փոքր յոյսով կերակրէք, որպէսզի առաւօտը աչքը բացի ու տեսնի, թէ ինչ է անելու, թէ չէ բոլորս հոգեհացի սեղանի նստած ազգ ենք դարձել, չգիտեմ` ուր ենք գնալու այսպէս… Երբ մարդը շատ մեծ բան է կորցնում, նրան պէտք է մխիթարանքի խօսքեր ասել, բայց ոչ պակաս կարեւոր է, թէ ո՛վ է ասում այդ մխիթարանքի խօսքը…, այսօր մենք նաեւ այդ յոյսն ենք կորցնում: Եթէ ժողովուրդն իր գլխին դրած բերեց սրանց, ուրեմն նոյն ժողովուրդը ոտքերը պարզած դիակի պէս պէտք է տանի սրանց ու պատուով-կարգով թաղի, բայց թէ ի՛նչ կ՛ունենանք դրանից յետոյ այս վիճակում, դժուարանում եմ ասել: Մենք հիմա ցեցն ընկած գորգի պէս բզկտւում ենք, ինչքան էլ թանկարժէք գորգ ենք, բայց ցեցն ընկած ենք, որը վերականգնելու, բուժելու համար շատ մեծ ջանքեր են պէտք», դառնութեամբ նշում է գրողը:
«Սիսական» ջոկատի անդամ, գեղանկարիչ Աշոտ Աւագեանը չգիտի, թէ հիմա ինչ կը տայ իշխանափոխութիւնը, բայց եթէ դա մի քիչ շուտ լինէր, կամ գոնէ ընդհանուր ռազմական շտաբ ստեղծուէր, իրավիճակն անպայման կը փրկուէր. «Վերջին 15 օրը, իմ կարծիքով, բացարձակ ոչ մի բան չեն արել, բոլորին կանչել-գրանցել են, ասել են` կը կանչենք, բայց բան չեն արել: Սկզբում ինձ թւում էր, թէ դա փնթիութիւն է, բայց հիմա ուրիշ տեսք է ստանում, որը կարելի է անգամ դաւադրութիւն ասել…»: Այդ դէպքում ո՞վ դաւեց եւ յանձնեց Շուշին: «Իսկ ինչո՞ւ միայն Շուշին… մենք տուեցինք` ո՞վ տուեց: Մեր բառադիութիւնը…, երբ 2018-ին հաւատացինք սրան… միշտ էլ հողերը յանձնելու այդ տրամադրութիւնը եղել է… ինքը միշտ գցել է նախկինների վրայ, բայց էդպէս չի եղել… Եւ այստեղ ամենաողբերգականն այն է, որ 2 տարի շարունակ ասում էին, որ սա եկել է հողերը տալու, մենք գիտէինք դրա մասին, ուրեմն ինչի՞ էդքան երեխէքի կոտորեցին… իսկ ի՜նչ թառլան երեխէք էին… Սա խայտառակութիւն է, սենց անգամ Կարսը չի եղել: Անգամ այդ ԱԹՍ-ները, որ այդքան վնաս էին տալիս, միեւնոյն է, որոշ հատուածներում մինչեւ վերջին տասն օրը ամուր կանգնած են եղել տղերքը, բայց հարաւից որ այդքան առաջացան, բարոյալքման նման մի բան գնաց, թէպէտ դա խորքում չէր զգացւում…»:
Յետոյի համար ի՞նչ լուծում կարող է գտնուել, հնարաւոր կը լինի՞ ապագայում պատմութիւնը սրբագրել: «Եթէ նոյն բառադի ազգը մնանք` չէ, մէջքն ուղղելը գիտե՞ս ինչ դժուար բան է, նախորդ անգամ 100 տարի պէտք եղաւ, որ մէջքներս շտկենք, իսկ հիմա՞… Ովքե՞ր են գալու իշխանութեան, ի՞նչ գաղափարաբանութիւն ա դրուելու առաջիկայ 30 տարուայ համար, նոր սերնդին ո՞նց ենք դաստիարակելու` էլի սորոս-մորոսներո՞վ: Ի՞նչ ենք անելու` խաղաղութի՞ւն ենք քարոզելու: Անցած պատերազմում նաեւ Եղեռնի յիշողութեամբ կրեցինք մենք, հիմա ովքե՞ր են գալու, դա կախուած է լինելու նաեւ քաղաքական իրավիճակից, թէ նորից երբ է աշխարհում սահմաններ գծուելու, միգուցէ նոր սահմաններ գծելու ժամանակ եւս մէկ անգամ փորձ անենք, բայց դա ե՞րբ կը լինի, ոչ ոք չգիտի…»:
«Հրապարակ»
