ՎԱՐԱՆԴԸ

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

Գնա՜ց, Վարա՛նդն ալ գնաց… Ափսո՜ս, հազա՚ր ափսոս։

Որքան որ կրցած էի ճանչնալ զինք, որքան որ հասկցած էի իր հոգին, ընկեր Վարանդի հաւատքն ու հաւատարմութիւնը իր ինքնութեան ու գաղափարականին նկատմամբ չափանիշեր էին ինծի համար։ Կրնայինք տաք-տաք վիճիլ, երբ իրարու համաձայն չէինք ըլլար այս կամ այն հարցին մասին, սակայն կը շարունակէինք զիրար սիրել ու յարգել։

Կ՚ուզեմ վերյիշել մէկ դրուագ, ուր կը բացայայտուի ընկ. Վարանդի էութիւնը։ Մէջբերումները կ՚ընեմ «Ոստայն 3 – Հաղորդութիւն» հատորիս «Այս երկիրը երկիր չէ» գլուխէն։

1991 հոկտեմբեր 8-ն է.

«Չորսով կը մեկնինք դէպի Եղէգնաձոր՝ Վայոց ձորի սիրտը։ ՀՅԴ Հայաստանի Կեդրոնական կոմիտէի անդամ ընկ. Մասիսն է (Բաղդասարեան) եւ ինծի արդէն ծանօթ Վարանդ Փափազեանն ու Վահիկ Քիւրքջեանը։ […] Կը վայելեմ հայրենի բնաշխարհը, իր սարահարթերով, ու ծալքաւոր բլուրներով ու լեռներով, այստեղ՝ գրեթէ անծառ, լերկ, կարծես կրօնական խստակեացութեամբ մը։ Բայց քանի կը յառաջանանք, մանաւանդ կ՚ընթանանք Արփայի եզերքով՝ կանաչութիւնը կը շատնայ։

— Ի՞նչ է այս շրջանի յատուկ ծառը,— հարց կու տամ Մասիսին, ապա կ՚աւելցնեմ,— մեր՝ Քանատայի ազգային ծառը թխկին է։

Այդ «մեր»-ը եւ «ազգային»-ը դիւր չեն գար Վարանդին, որ անմիջապէս կը պոռթկայ՝ ըստ իր դիւրաբորբոք բնաւորութեան։ Զիս ուծացածի, օտարացածի տեղ դրաւ հարկաւ. հայը երբուընէ՞ ի վեր Քանատան իրը պիտի նկատէ, եւ դեռ անոր մէջն ալ «ազգայինը»-ը պիտի տեսնէ. մերը միշտ Հայաստանն է, ազգայինը՝ հայկականը։ Վարանդին հետ երկրորդ բախում մըն ալ պիտի ըլլայ քիչ ետք եւ ան ա՛լ աւելի պիտի համոզուի, որ յոյս չկայ ինձմէ, երբոր ժամացոյցիս պիտի նայի ու նկատէ, որ ետ է մնացած։

— Ժամը քանի՞ն է։

— Երեկոյեան ինն է՝ Մոնրէալի ժամով։

Մոնրէալէն մեկնելէս ի վեր չեմ փոխած ժամս, դիտմամբ՝ հետեւելու համար այնտեղ ձգած հարազատներուս՝ տանս թէ խմբագրատանս կեանքին։ Հայաստանեան ժամը հաշուելը դժուար չէ, արդէն ժամացոյցի ալ պէտք չկայ այստեղ։ Իւրաքանչիւր վայրկեանս կ՚ապրիմ ու կ՚ըմբոշխնեմ եկածին պէս…

Սակայն մտածենք պահ մը։ Ճիշտ պիտի չըլլա՞ր արդեօք, որ սփիւռքի մէջ իւրաքանչիւրս կրէր իր վրայ երկրորդ ժամացոյց մը՝ լարուած Հայաստանի ժամուն վրայ… Ինք՝ Վարանդը, անոնցմէ է, որ որոշած են Հայաստանի ժամով ապրիլ եւ՝ Հայաստանի հողին վրայ»։

Հողը թեթեւ գայ վրադ, յիշատակդ մնայ անթառամ, սիրելի՛ ընկեր։