«Ազատ Օր»-ի Հարցազրոյցը Արեւմտահայերէն Ուքիփետիա Ծրագիրի Պատասխանատու Ազնիւ Ստեփանեանի Հետ

«Ազատ օր»

Որոշ ժամանակ ա­ռաջ, ­Յու­նաս­տան գտնո­ւե­ցաւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­ն Ու­քի­փե­տիա­ բա­ժի­նի պա­տաս­խա­նա­տու Ազ­նիւ Ս­տե­փա­նեան, որ Հ.Կ.­Խա­չի ազ­գա­յին վար­ժա­րան­նե­րու խումբ մը ա­շա­կերտ­նե­րուն, ո­րոնք կը զբա­ղին Ու­քի­փե­տիա­յի բա­ժին­նե­րու խմբագ­րու­թեամբ, ներ­կա­յա­ցուց ծրա­գի­րի ըն­թաց­քը եւ ցոյց տո­ւաւ խմբագ­րու­մի ձե­ւե­րը։ Ան նաեւ «­Հա­մազ­գա­յին»ի Շրջ. վար­չու­թեան կող­մէ կազ­մա­կեր­պո­ւած հա­ւա­քին խօ­սե­ցաւ Ու­քի­փե­տիա­յի մա­սին եւ ծրա­գի­րը ծա­նօ­թա­ցուց հե­տաքրք­րո­ւող­նե­րուն։ Իր Ա­թէնք կե­ցու­թեան օ­րե­րուն, Ազ­նիւ Ս­տե­փա­նեան այ­ցե­լեց «Ա­զատ Օր»ի խմբագ­րա­տու­նը եւ շա­հե­կան հար­ցազ­րոյց մը տո­ւաւ, որ կը հրա­տա­րա­կենք ստո­րեւ։ Ազ­նիւ Ս­տե­փա­նեան ծնած է ­Հա­լէ­պի մէջ։ Ան շրջա­նա­ւարտ ե­ղած է ազգ. «­Քա­րէն Եփ­փէ» ճե­մա­րա­նէն. ա­ւար­տած է ­Հա­լէ­պի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի ա­ռեւտ­րա­կան ու­սում­նա­րա­նը, ա­ւար­տած է նաեւ «­Հա­մազ­գա­յին»ի հա­յա­գի­տա­կա­նի քա­ռա­մեայ դա­սըն­թացք­նե­րը: Ե­ղած է հա­յե­րէ­նա­ւանդ ու­սուց­չու­հի ­Հայ Ա­ւե­տա­րա­նա­կան «­Բե­թէլ» երկ­րոր­դա­կան վար­ժա­րա­նին մէջ (14 տա­րի): ­Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին պատ­ճա­ռով հաս­տա­տո­ւած է ­Հա­յաս­տան, ուր վեր­ջերս ա­ւար­տած է Ե­րե­ւա­նի «Խ. Ա­բո­վեան»ի ա­նո­ւան պե­տա­կան ման­կա­վար­ժա­կան հա­մալ­սա­րա­նի ման­կա­վար­ժու­թեան եւ հո­գե­բա­նու­թեան բա­ժան­մուն­քը։ 2015-էն կը հա­մա­կար­գէ ու կը վա­րէ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիա ծրա­գի­րը։

__________________________________________________________________________

Ե՞րբ յա­ռաջ ե­կաւ ա­րեւմ­տա­հե­րէ­նի մուծ­ման գա­ղա­փա­րը Ու­քի­փե­տիայի հար­թա­կին վրայ։ Ո­րո՞նք էին այս միտ­քի հե­ղի­նակ­նե­րը։

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիա ստեղ­ծե­լու եւ զար­գաց­նե­լու գա­ղա­փա­րը «Ո­ւի­քի­մե­տիա ­Հա­յաս­տան» գի­տակր­թա­կան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թեան ան­դամ­նե­րուն մտայ­ղա­ցումն էր։ 2014-ին «Ո­ւի­քի­մե­տիա ­Հա­յաս­տան» կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը սկսաւ աշ­խա­տանք­ներ տա­նիլ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նով հան­րա­գի­տա­րա­նա­յի յօ­դո­ւած­ներ ստեղ­ծե­լու ուղ­ղու­թեամբ, իսկ 2015-ի ­Յու­նո­ւա­րին, «Ո­ւի­քի­մե­տիա ­Հա­յաս­տան» գի­տակր­թա­կան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թեան եւ «­Գա­լուստ ­Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կու­թեան գոր­ծակ­ցու­թեամբ ու նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ, նպա­տակ դրո­ւե­ցաւ Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիա­յի ա­ռան­ձին լե­զո­ւա­կան կար­գա­նիշ ստա­նա­լը։

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիա­յի զար­գաց­ման եւ բո­վան­դա­կու­թեան ընդ­լայն­ման հա­մար` մօ­տա­ւո­րա­պէս 4 տա­րի շա­րու­նակ մշա­կո­ւե­ցան ծրա­գիր­ներ, մի­ջո­ցա­ռում­ներ եւ այդ տար­բեր ձեռ­նարկ­նե­րուն եւ գոր­ծու­նէու­թիւն­նե­րուն մի­ջո­ցով տա­րա­ծուե­ցաւ գա­ղա­փա­րը։

Այդ ամ­բողջ աշ­խա­տան­քը ի մտի ու­նէր ա­ջակ­ցիլ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն բո­վան­դա­կու­թիւն ու­նե­ցող նիւ­թե­րուն ստեղծ­ման, ա­ջակ­ցու­թեամբ՝ ­Հա­յաս­տա­նի եւ սփիւռ­քա­հայ հա­մայնք­նե­րու ա­րեւմ­տա­հայ ան­դամ­նե­րուն։

2019-ի սկիզ­բը ստեղ­ծո­ւե­ցաւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի հա­մար ա­ռան­ձին՝ hyw կար­գա­նի­շը՝ տրա­մադ­րո­ւած «SIL International»ի կող­մէ, որ ISO 639-3ը գրան­ցող մար­մինն է։

Իսկ նոյն թո­ւա­կա­նի Ապ­րիլ 1-ին Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիան ու­նե­ցաւ հա­մա­ցան­ցի վրայ իր ա­ռան­ձին հար­թա­կը։

Ար­դեօ՞ք գո­յու­թիւն ու­նի ո­րե­ւէ կա­պակ­ցու­թիւն այս աշ­խա­տան­քի զար­գաց­ման ու հարստաց­ման գոր­ծին եւ կրթա­կան ծրա­գիր­նե­րու մի­ջեւ։

Ա­յո, ա­ռըն­չու­թիւ­նը տե­սա­նե­լի է այն ա­ռու­մով, որ եր­կու կող­մերն ալ փոխ­կա­պակ­ցո­ւած են ի­րա­րու իբ­րեւ տե­ղե­կու­թիւնն ու գի­տե­լի­քը փո­խան­ցե­լու գոր­ծա­ռոյթ, կրթա­կան ծրա­գի­րը՝ դա­սա­կան ձե­ւե­րով, իսկ Ո­ւի­քի­փե­տիան՝ ա­մե­նա­ժա­մա­նա­կա­կից ձե­ւե­րով։

Ս­խալ պի­տի ըլ­լայ, 21-րդ ­դա­րուն, ու­սու­ցու­մը գոր­ծէ այն­պէս ինչ­պէս կը գոր­ծէր 20րդ ­դա­րու վեր­ջին քա­նի մը տաս­նա­մեակ­նե­րուն։

Այս­տեղ նշեմ, որ հար­թա­կին ստեղծ­ման հիմ­նա­կան նպա­տակ­նե­րէն մէ­կը այն է, որ Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիան, գի­տե­լի­քի ա­զատ հան­րա­գի­տա­րան ըլ­լա­լու կող­քին, նաեւ կա­րե­ւոր դեր ու ներդ­րում ու­նե­նայ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի առ­ցանց զար­գաց­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Ինչ­պէս նաեւ, հա­մա­ցան­ցը հարս­տաց­նէ մաս­նա­գի­տա­կան նոր բա­ռե­րով ու եզ­րե­րով։

Որ­քա՞ն կա­րե­ւո­րու­թիւն ու­նի նման դժո­ւար եւ եր­կար ժա­մա­նակ պա­հան­ջող աշ­խա­տանք մը, մա­նա­ւանդ երբ նկա­տի ու­նե­նանք, թէ ա­րեւմ­տա­հա­յը ար­դէն դիւ­րաւ կ­՚ըն­կա­լէ ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէ­նը։

­Պէտք է խոս­տո­վա­նիլ, բայց չմե­ղադրել ա­րեւմ­տա­հա­յը՝ դիւ­րաւ ա­րեւ­լա­հա­յե­րէ­նի ըն­կալ­ման մէջ. ան տաս­նեակ տա­րի­ներ պայ­քա­րած է, օ­տար մի­ջա­վայ­րե­րու մէջ, իբ­րեւ հայ իր ինք­նու­թիւ­նը պա­հե­լու եւ գո­յա­տե­ւե­լու հա­մար. միեւ­նո՛յն ժա­մա­նակ դառ­նա­լու տո­ւեալ երկ­րին հա­ւա­տա­րիմ քա­ղա­քա­ցին։

­Լե­զո­ւին կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը մեծ է մայ­րե­նին սի­րող­նե­րուն հա­մար. մեծ է եւ կա­րե­ւոր առ­ցանց ձեռ­նարկ­նե­րու առ­կա­յու­թիւ­նը լե­զուն օգ­տա­գոր­ծե­լու եւ կեն­դա­նի պա­հե­լու հա­մար, Ո­ւի­քի­փե­տիան ըլ­լա­լով առ­ցանց ձեռ­նարկ՝ հնա­րա­ւո­րու­թիւն է, որ մեր լե­զուն ու­նե­նայ նաեւ լրագ­րու­թե­նէ ու գրա­կա­նու­թե­նէ բա­ցի այլ ի­մաստ։

­Հա­ճե­լի, օգ­տա­կար, նպաս­տող եւ եր­կար ժա­մա­նակ պա­հան­ջող աշ­խա­տանք է, սա­կայն Ո­ւի­քի­փե­տիա­յի խմբագր­ման գոր­ծիք­նե­րուն ծա­նօթ ոե­ւէ ան­հատ իր ա­զատ ժա­մե­րուն կրնայ մտնել տա­րածք ու սկսիլ խմբագ­րա­կան աշ­խա­տան­քի՝ նոր յօ­դո­ւած ստեղ­ծե­լու կամ ար­դէն իսկ խմբագ­րո­ւած յօ­դո­ւա­ծը բա­րե­լա­ւե­լու հա­մար։

Որ­քա՞ն է ձեր գոր­ծու­նեայ աշ­խա­տա­կից­նե­րու թի­ւը եւ ինչ­պէ՞ս կ­՚ար­ժե­ւո­րէք մին­չեւ այ­սօր զե­տե­ղո­ւած յօ­դո­ւած­նե­րու ո­րա­կը եւ քա­նա­կը։

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիա­յի խմբա­գիր­նե­րը Ս­փիւռ­քէն եւ ­Հա­յաս­տա­նէն տար­բեր մար­դիկ են, նշենք որ կա­մա­ւոր­ներ են, ո­րոնք կը սի­րեն ի­րենց լե­զուն ու կ­՚աշ­խա­տին, որ ան շա­րու­նա­կէ կեն­դա­նի մնալ մեր մէջ։

­Մեր խմբա­գիր­նե­րուն մէջ կան հայ­կա­կան դպրոց­նե­րու ա­շա­կերտ­ներ, տնօ­րէն­ներ, ու­սու­ցիչ­ներ, ա­զատ ան­հատ­ներ, ո­րոնք ա­ռան­ձին կամ միա­սին ի­րենց նա­խաընտ­րած նիւ­թե­րով կը գրեն ու կը հրա­պա­րա­կեն յօ­դո­ւած­ներ։ Իսկ գոր­ծու­նեայ խմբա­գիր­նե­րուն թի­ւը կը տա­րու­բե­րի 15-20-ի մի­ջեւ։ ­Բո­լոր խմբա­գիր­նե­րը քա­ջա­տե­ղեակ են, որ այս կա­մա­ւո­րու­թիւ­նը մե­զի կու տայ թէ՛ շահ, եւ թէ օ­գուտ։ ­Քա­նի որ Ո­ւի­քի­փե­տիան ա­զատ ու բաց հան­րա­գի­տա­րան է, այն­տեղ հրա­պա­րա­կո­ւած նիւ­թե­րուն ո­րա­կին հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու են բո­լոր խմբա­գիր­նե­րը։ Իսկ մեր խմբա­գիր­նե­րուն մէջ կան ա­րեւմտա­հա­յե­րէ­նի մաս­նա­գէտ­ներ, հա­յա­գի­տա­կան տար­բեր հիմ­նարկ­նե­րու շրջա­նա­ւարտ­ներ, լրագ­րող­ներ, յօ­դո­ւա­ծա­գիր­ներ ու թեր­թե­րու աշ­խա­տա­կից­ներ, ո­րոնք միշտ ա­զատ են մտնե­լու ո­րե­ւէ յօ­դո­ւա­ծի տա­րածք ու խմբագ­րե­լու զայն։ Իսկ յօ­դո­ւած­նե­րու քա­նա­կը հետզ­հե­տէ ընդ­լայ­նո­ւող ցու­ցակ է։

Ո­րո՞նք են կա­րե­ւո­րա­գոյն դժուա­րու­թիւն­նե­րը, որ յա­ռաջ ե­կած են տո­ւեալ­նե­րու գործ­նա­կան տե­ղադ­րու­մի ու զա­նոնք կար­գի դնե­լու աշ­խա­տան­քէն Ու­քի­փե­տիա հար­թա­կին վրայ։

­Հիմ­նա­կան դժո­ւա­րու­թիւ­նը ե­ղած է աղ­բիւր­նե­րու ա­պա­հո­վու­մը։ ­Տո­ւեալ­նե­րը ամ­բող­ջա­կան ձե­ւով լրաց­նե­լու հա­մար, պէտք է ու­նե­նալ քա­նի մը վստա­հե­լի աղ­բիւր­ներ, ա­պա զա­նոնք հա­մադ­րե­լով, տե­ղադ­րել Ո­ւի­քի­փե­տիա­յի հար­թա­կին վրայ։

Ընդ­հան­րա­պէս օգ­տո­ւած ենք առ­ցանց աղ­բիւր­նե­րէ, սա­կայն միշտ ալ կա­րի­քը կայ գիր­քե­րու հայ­թայթ­ման ու ա­պա­հով­ման:

­Մին­չեւ այ­սօր ձեր ու­նե­ցած կա­պե­րով եւ փոր­ձա­ռու­թեամբ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն հետ այս գոր­ծին առն­չու­թեամբ, կրնա՞ք մե­զի բա­ցատ­րել, թէ այ­սօր ի՞նչ մա­կար­դա­կի վրայ կը գտնո­ւի հա­յե­րէն լե­զուն Ա­փիւռ­քի մէջ։

Էու­թեամբ կը նա­խընտ­րեմ տես­նել գա­ւա­թին լե­ցուն կող­մը, ո­րով­հե­տեւ մեր հիմ­նա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը՝ այդ մեր ու­նե­ցած լե­ցու­նը պա­հե­լուն մէջ է, միւ­սը՝ ար­դէն չկայ, ո­չինչ է։

­Հա­մա­տա­րած ար­տա­յայ­տու­թիւն է, որ նոր սե­րուն­դը չի սի­րեր իր սե­փա­կան լե­զուն։ Ո­րե­ւէ բան սի­րե­լու հա­մար պէտք է հասկ­նալ եւ ըմբռնել զայն։ ­Մեր ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը պէտք է գոր­ծէ լե­զուն ա­ւե­լի հասկ­նա­լի եւ ըմբռ­նե­լի մա­տու­ցա­նե­լու ուղ­ղու­թեամբ։

Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը Ս­փիւռ­քի տա­րած­քին, ա­յո, պայ­քա­րի մէջ է։ ­Նոր սե­րուն­դը, ո՛չ թէ չի սի­րեր հա­յե­րէ­նը, այլ՝ կը դժո­ւա­րա­նայ զայն ըմբռ­նե­լու, հե­տե­ւա­բար՝ բա­նա­ւոր եւ յատ­կա­պէս գրա­ւոր լե­զուն, վե­րար­տադ­րե­լու։ Ա­ռա­ջի­նը ծնող­նե­րուն, մաս­նա­ւո­րա­պէս մայ­րե­րուն, ա­պա յա­ջոր­դող օ­ղա­կին՝ ու­սու­ցիչ­նե­րուն, ջան­քերն ու ա­ջակ­ցու­թիւ­նը անհ­րա­ժեշ­տու­թիւն է այս բո­լո­րը կան­խե­լու հա­մար։

Ո­ւի­քի ճամ­բար­նե­րուն եւ դա­սըն­թացք­նե­րուն մաս­նա­կից­նե­րը, ո­րոնք կը մաս­նակ­ցէին ­Պո­լի­սէն, ­Լի­բա­նա­նէն, Ֆ­րան­սա­յէն, ­Հա­յաս­տա­նէն, Ա­մե­րի­կա­յէն եւ ­Յու­նաս­տա­նէն, եւ ո­րոնց տա­րի­քը կը տա­րու­բե­րէր 16-25-ի մի­ջեւ, ի­րենց մաս­նակ­ցու­թիւ­նը պի­տի չբե­րէին ե­թէ մայ­րե­նիի նկատ­մամբ սէր եւ պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւն չզգա­յին։ Ա­նոնց մէջ կա­յին տա­ղան­դա­ւոր եւ գրե­լու մար­մա­ջը ու­նե­ցող­ներ, ո­րոնք այ­սօր ա­ռա­ջին քայ­լե­րը կ­՛առ­նեն դէ­պի գրա­կան աշ­խարհ։

«UNESCO»-ն­ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը դա­սած է վտան­գի եւ կո­րուս­տի տակ գտնո­ւող լե­զու­նե­րու ցան­կին մէջ։ ­Մենք Ս­փիւռ­քի մէջ ար­դէն կը զգանք այս վտան­գը։ Կր­նա՞ք մեզ բա­ցատ­րել ե­թէ մին­չեւ այ­սօր գո­յու­թիւն ու­նին նշա­նա­կա­լից նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­ներ մեր լե­զո­ւի դի­մագ­րա­ւած վտանգ­նե­րը շրջե­լու հա­մար։

­Տա­րի­ներ ա­ռաջ UNESCO-ն ա­րեւմտա­հա­յե­րէ­նը ճանչ­ցաւ իբ­րեւ վտան­գո­ւած լե­զու, սա­կայն այդ պէտք չէ յու­զէ մեզ­մէ ոչ մէ­կը։

Այ­սօր այն­քան շատ են ար­դի ար­հես­տա­գի­տու­թեան ըն­ձե­ռած հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը, որ հա­յե­րէն լե­զո­ւի եւ հա­յա­գի­տու­թեան հետ ա­ռըն­չո­ւող բազ­մա­թիւ ծրա­գիր­ներ մշա­կո­ւած են ու կը մշա­կո­ւին, ո­րոնք կա­րե­լի է ի­րա­կա­նաց­նել ժա­մա­նա­կա­կից ար­հես­տա­գի­տու­թեան մի­ջոց­նե­րու օգ­տա­գործ­մամբ։

Առ­ցանց ծրա­գիր­նե­րու շար­քին կը դա­սո­ւի նաեւ Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէն Ո­ւի­քի­փե­տիան, որ կրնայ կա­րե­ւոր խթան հան­դի­սա­նալ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի գոր­ծա­ծու­թեան հա­մար՝ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նը օգ­տա­գոր­ծե­լով իբ­րեւ գրա­ւոր լե­զու։